Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Талдамаларыстыҥ ады-jолдоры чокымдалды

13.11.2018

Бу ла кӱндерде атту-чуулу јерлежис Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ 2018 јылдагы лауреадына кандидаттар јарталды. Тергеебистиҥ башка-башка тӧзӧлмӧлӧри, ӧмӧликтери кӧстӧгӧн кандидаттардыҥ ады-јолдорын, эткен-бӱдӱрген ижи-тожын јарлайдыс.

Горно-Алтайсктагы государственный университеттиҥ алтаистика ла тюркология аайынча факультеди

Алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультеди 2013 јылда ачылган. Ого эки кафедра кирет: алтай тилдиҥ ле востоковедениениҥ факультеди ле алтай литератураныҥ ла албатылык кееркедим культураныҥ факультеди.

2017 јылда факультет «Албатылык кееркедим культура» деген ууламјы аайынча ӱредӱ ӧткӱрер лицензия алып, албатылык узаныштыҥ башка-башка ӱредӱлик семинарларын ӧткӱрген.

Кафедраныҥ ишчилери онойдо ок Алтай Республиканыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министерствозыныҥ, АР-дыҥ башкарузыныҥ экспертный кӱреелериниҥ ижинде эрчимдӱ туружадылар. Оныҥ ишчилери М. Чочкина, С. Сарбашева, Л. Тыбыкова АР-дыҥ тил аайынча политиказыныҥ кӱреезиниҥ турчылары. Факультеттиҥ преподавательдери «Јылдыҥ ӱредӱчизи» деген конкурстардыҥ жюризинде, школдорго бичиктер тургузып чыгарарында, ӱредӱчилер белетееринде, школдордыҥ ӱренчиктерине алтай тил ле литература аайынча олимпиадалар, тергее кеминде Вернадскийдиҥ кычырыштарын ӧткӱреринде јарамыкту иштейдилер. Факультеттеги ӧмӧ-јӧмӧ ӱредӱлик ишке башка-башка тӧзӧлмӧлӧрдиҥ специалисттери, башкараачылары кычырылат: В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ ӱредӱчилери, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ ишчилери.

Бу факультеттиҥ студенттери јылдыҥ ла ороон кеминде ле албатылар ортодогы билим, ӱредӱлик ле јондык керек-јарактардыҥ эрчимдӱ туружаачылары.

Факультет Россия Федерацияныҥ тӧс вузтарыла, онойдо ок Китайдыҥ, Монголияныҥ, Германия ла о. ӧ. ороондордыҥ ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧриле бек колбуда иштейт.

Албаты јайаандыгыныҥ «Эрјине» ӧмӧлиги

Бу ӧмӧликти 1993 јылда Анжелика Молчоева, эмдиги ӧйдӧ Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, тӧзӧгӧн, башкарган ла бӱгӱн де оныҥ башкараачызы болот.

«Эрјине» тӧзӧлгӧнинеҥ ле ала алтай албатыныҥ јайаандыгына тайанган аҥылу јаҥжыгуларлу ла бӱдӱмдӱ. Ӧҥжӱк, јараш кийимдер, чӧрчӧк јериниҥ сӱр-кеберлери, јашӧскӱримниҥ ойындары, маргаандар, албатылык ойноткылардыҥ кӱӱзи, аҥылу кӧрӱм — бу ончозы «Эрјине», бијези ажыра бӱткӱл телекейди, оныҥ культуразын кӧргӱзип турган ансамбль.

Ӧмӧликтиҥ репертуары башка-башка. Кӧп сабада бијелери алтай албатыныҥ чӧрчӧктӧри, чӱм-јаҥы ла јаҥжыгулары аайынча тургузылган. Кӧрӧӧчилерди балдардыҥ куулгазынду ноталар, эрке койоноктор болуп кийинген, «Мойдодыр», «Кӧк бӧрӱ» деген бијелери сӱӱндирет. «Кижи ле ар-бӱткен» деген бије учурыла, јаражыла кажы ла кӧрӧӧчиниҥ јӱрегин олјолоп алат.

«Эрјине» јаантайын башка-башка кӧрӱлерде, концерттерде, маргаандарда туружып, јеҥӱлер алып, бойыныҥ аймагын, Алтайын эҥ ле јакшы, јараш јанынаҥ кӧргӱзип јат. Ансамбль канча ӱйе јайалталу балдар таскадып, јӱрӱмниҥ јаан јолына чыгарган. 2018 јылда ансамбль бойыныҥ 25 јылдыгын темдектейт.

Алтынай АЧИМОВА

1970 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 13-чи кӱнинде Оҥдой јуртта чыккан. Ол Горно-Алтайсктагы государственный университеттиҥ биолого-химический факультедин божоткон. Школдо биологияныҥ ла химияныҥ ӱредӱчизи болуп иштеген. 2005 јылда аспирантурада ӱредӱзин кандидаттыҥ «Кадынныҥ сол јарадындагы ӧзӱмдери» деген диссертациязын бийик кеминде корып божоткон.

2012 јылдаҥ ала Горно-Алтайский ботанический садта — РАН-ныҥ Сибирьдеги бӧлӱгиниҥ Сибирьдеги тӧс ботанический садыныҥ бӧлӱгинде иштеп, 2008 јылдаҥ ала оныҥ директоры болуп јат. Ол ло ӧйдӧ ГАГУ-да ӱредӱлик курстар ӧткӱрет.

Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигин јууп чыгарар иштерде турушкан (2007, 2017 јј.), 9 очерктиҥ авторы ла соавторы болот. Кӧп тоолу улус бичиген «Определитель растений Республики Алтай» деген монографияныҥ соавторы (Новосибирск, 2012 ј.). Онойдо ок А. Ачимова ӧзӱмдердиҥ алтай тилде аттарын, олордыҥ орус тилге, латынь тилге кӧчӱргенин, ӧзӱмдердиҥ алтай албатыныҥ чӱм-јаҥында учурын чокымдаган ла Алтайга јаан учурлу о. ӧ. монографиялардыҥ авторы.

Онойдо ок Алтынай Туулу Алтайда јаткандарды, анчада ла балдарды, экология јанынаҥ билгирлерле јеткилдееринде эрчимдӱ иштейт. Ӱренчиктерге, студенттерге ар-бӱткенге аҥылу килеҥкей болоры, ӧлӧҥ-чӧпти чебер јууры, кургадары јанынаҥ ол ПРООН/ГЭФ, WWF тӧзӧлмӧлӧрдиҥ болужыла башка-башка јылдарда кӧп ӱредӱ-лекциялар ӧткӱрген. Ижине кару ла каруулу, ар-бӱткенниҥ корыычызы.

Аржан НАЙДЕНОВ

1970 јылда тулаан айдыҥ 20-чи кӱнинде Мукур-Таркаты јуртта ӱредӱчи улустыҥ билезинде чыккан. Баштамы класстарда Ортолык, Кызыл-Мааны (Белтир), Кӧкӧрӱ јурттарда, 5-7 класстарда ОНСШ-та ӱренген, 11-чи классты Мукур-Таркатыныҥ школында ӱренип божоткон. Кӱӱле јилбиркеш ОНСШ-та ӱренген ӧйлӧрдӧ башталган. Аржан ондо трубала ойноорына ӱренип, 1982 јылда духовой оркестрдиҥ солизи болуп, концерттерде туружып баштаган.

1986 јылда Барнаулдагы Алтайский культурно-просветительский училищеде «албатылык ойноткылар» деген класста, оныҥ кийнинде Барнаулда культураныҥ институдында, санаттыҥ ла культураныҥ академиязында ӱренген.

1985 јылда кӱӱлик ӧмӧликтиҥ (кийнинде бу ӧмӧлик «Амаду» деп адалган) туружаачызы болуп, кожоҥдогон, ойноткыларла ойногон. 1993 јылда «Амаду» группала Монголияда јаан кӧрӱ-концерттерде турушкан.

2000 јылдаҥ ала А. Найденов «Тала» ӧмӧликтиҥ художественный башкараачызы болот. Ак-чек, јилбилӱ ижи, албаты сӱӱген кожоҥдоры учун јерлештери ортозында јарлу ла јаан тоомјылу.

Айыл-јуртту, эки балалу.

Айдар УНАТОВ

1988 јылдыҥ чаган айыныҥ 6-чы кӱнинде Оҥдой аймактыҥ Алтыгы Талду јуртында чыккан. Алтыгы Талдудагы орто ӱредӱлӱ школды божодоло, Москвадагы М. С. Щепкинниҥ адыла адалган бийик ӱредӱлӱ театрал училищеде ӱренген. 2009 јылдаҥ ала П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ актеры болуп иштейт. Бу ӧйгӧ ол одустаҥ ажыра башка-башка рольдор ойногон: јондык, лирикалык, драма, кӱч кылык-јаҥду ла трагедийныйларын. Ол сӱреен иштеҥкей, аҥылу јайалталарлу: сескир, ээлгир, кӱӱлик кӧгӱстӱ, ойгор-јарашту. Оныҥ бу јайалталары анчада ла «Восхождение на Хан-Алтай» (Василий), «Ханума» (Акоп), Сары Тайгыл — Кан уулы» (Сары Тайгыл), «Тургак» (кӱӱлик ойын), «Теҥериге апарган текпиштер» (эр кижи), «Дюймовочка» (коҥыс), «Туба» (Туба) ла оноҥ до кӧп ӧскӧ рольдорында јакшы кӧрӱнген.

Эмдиги ӧйдӧ Айдар актер, ӧткӱреечи, ӱредӱчи, кожоҥчы болуп, АР-дыҥ М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеказыныҥ, А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ, педагогический колледжтиҥ ле о. ӧ. тӧзӧлмӧлӧрдиҥ, башкаруныҥ керек-јарактарыныҥ эрчимдӱ туружаачызы болот.

Айдар јаштаҥ ала кожоҥдоор јакшынак ӱн берилген. Ол кайчы да, алтай албатыныҥ кӱӱлик ойноткыларыла да ойнойт. «Тӱрк Кабай» кӱӱлик ӧмӧликтиҥ турчызы. Башка-башка јылдарда ороон ичиндеги ле албатылар ортодогы фестивальдарда турушкан. Ишмекчи ӧмӧлигинде тоомјылу нӧкӧр, айыл-јуртту, эки кысту.

 

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина