Атту-тонду алып мактулу

16.11.2018

Кӧксуу-Оозы јуртта тоолу кӱндер кайра аттыҥ јепселине учурлалган «Аргымакка – мак» деп адалган байрам ӧтти.

Бу байрамды јербойындагы «Алтай албатыныҥ Тӧс тӧргӧӧзи» деген јондык организация (јааны Светлана Майманова) Кӧксуу-Оозы аймактыҥ культура бӧлӱгиле, калык јайаандыгыныҥ республикан тӧс јериниҥ јӧмӧгӧниле ӧткӱрген.

Байрам ӱч јаан бӧлӱктеҥ турган. Аттыҥ јепселин белетеечи ады јарлу устар Оҥдой аймактаҥ адалу-уулду Владислав ла Аржан Кухаевтер, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Абай, Сузар јурттарынаҥ Юрий Кажиков, Очок Туйменов бойлорыныҥ эткен јепселдерин экелип, кӧрӱге чыгардылар. Алтай улустыҥ минип јӱрген аргымак аттарыныҥ јепсели јебрен-кумран ӧйлӧрдӧҥ бери сӱрлӱ болгон ине. Бӱгӱнги де кӱнде ары јанынаҥ узанар, кӧктӧнӧр болуп бӱткен улус озогызын орныктырып, аттыҥ јепселиниҥ учурын кӧдӱрип јатканын бу байрам јарт кереледи.

Јарлу фотосогоочылардыҥ фотојурукка соккон аттыҥ јепсели, јылкы мал элбеде кӧргӱзилди. Темдектезе, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ фотосогоочызы Евгений Бутушевтиҥ јайаан иштери јаан јилбӱде болды.

Албатыныҥ јаҥжыкан аш-курсагыныҥ кӧрӱзи, јаҥар кожоҥ бир ле тизӱле барды. Кӧксуу-Оозыныҥ, Сугаштыҥ, Кујурлуныҥ, Талдуныҥ алтай, орус улузы јаҥарлады, кожоҥдоды. Мында эки калыктыҥ чӱмделгези, јаҥжыккан јаҥжыгулары јакшы кӧргӱзилди.

Устар кӱӱнзеген, јилбиркеген улуска аттыҥ јепселин, темдектезе, ээр-токымды, камчыны, ӱйгенди, ноктоны, кӧндӱргени ле оноҥ до ӧскӧлӧрин белетеериниҥ јажыдыла, аайыла таныштырды. Кайышла, тереле, темирле канайда иштейтенин јартап кӧргӱстилер. Мында Владислав ла Аржан Кухаевтер, Юрий Кажиков, Очок Туйменов мастер-класстарын бийик кеминде ӧткӱрдилер. Узанарыла јилбиркеп, је јолын алынып болбой јаткан јииттерге табылбас ӱредӱ болды.

«Аргымакка – мак!» деген байрам ӧйинде тузалу-турулталу кӱрее куучын ӧткӧн. Ондо калык јайаандыгыныҥ республикан тӧс јериниҥ јааныныҥ ордынчызы Василий Ойношев башка-башка ӧйлӧрдӧ аттыҥ јепселиниҥ бӱдӱмдери, кажы чакта кандый јепсел суруда эмезе «модада» болгоны јанынаҥ солун јетирӱ этти. Темдектезе, скифтердиҥ аттарыныҥ јепсели, Пазырыктаҥ табылган эрјине малдыҥ, онойдо ок тӱрктердиҥ ады-тоны, јепсели јанынаҥ элбеде айтты.

Кӱрее куучында кӧп тузалу да, ӧҥзӱре де сурактар илезине чыгарылды. Темдектезе, бӱгӱнги кӱнде керектӱ материалды, терени, кайышты садып алары оору сурактардыҥ бирӱзи болуп јат. Аттыҥ јепселин белетеер устардыҥ тӧс јери сӱреен керектӱ. Кандый бир суракла кемге баштанарга јараар — јарты јок. Јарышка, аттыҥ маргаандарына аттарды устардыҥ бойыныҥ эткен јепселдериле јепсеп чыгарары јанынаҥ шӱӱлте база болды. Маргаандарда, кӧрӱлерде сыйлар кӧрӱмјилӱ, чыҥдый болорын ајаруга алар керек. Улус белетенип, амадап турушса, јӱк ле тилбек чаазын беретени чала эби јок. Сыйларга акча-манат чыгарылып, јуулып јат ине.

Василий Ойношевтиҥ шӱӱлтезиле, аттыҥ јепселине учурлалган байрамды таҥынаҥ башка республика кеминде ӧткӱрер керек. Јараш байрам болорын Кӧксуу-Оозы јуртта ӧткӧн байрам бийик кеминде кӧргӱсти. Эл Ойында, «Родники Алтая» байрамда ол јӱк ле аттыҥ јепселиниҥ кӧрӱзи деп ӧткӱрилет.

Кӱрее куучында онойдо ок аттыҥ јепселин белетеери јанынаҥ методбичиктерди белетеп чыгарары јанынаҥ јолду шӱӱлте айдылган. Нениҥ учун дезе эмди озогы устар јокко јуук ине. Айдарда, барын бедиреп-јууп, байа калбакчадаҥ јууза кап толор деген бирӱзи, бичиктерди белетеер керек.

«Байрамда улус кӧп болды. Солун керекти белетеп ӧткӱреринде Светлана Майманова, Дина Майманова, Владислав ла Аржан Кухаевтер, «Алтай албатыныҥ Тӧс тӧргӧӧзи» эрчимдӱ турушты. Онойдо ок Кӧксуу-Оозы аймактыҥ культура бӧлӱги, калык јайаандыгыныҥ республикан тӧс јери јӧмӧгӧн»– деп, В. Ойношев айтты.

«Аргымакка — мак» деген байрамды јылдыҥ ла эмезе эки јылдыҥ ичинде бир катап республикан кеминде ӧткӱрери јанынаҥ јолду шӱӱлте болды.

Чындап та ат јарыш, аттыҥ маргаандары, јаҥжыккан јаҥыла јепселген аргымак адына алтай кебин кийген алып баатыр минип, албатыныҥ алдына чыкса, оноҥ сӱрлӱ, јараш не бар?

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина