Алтайдын Чолмоны

Аjаруны, килемjини — jуруктары ажыра

20.11.2018

В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда балдарга чӱмдеген бичиичи, ӱредӱчи ле журналист Василий Тоеновтыҥ чыкканынаҥ ала 80 јылдыгына учурлалган класста эмес кӧдӱриҥи ӧтти.

«Кайыҥаш» бичиктиҥ таныштырузы бичиичиниҥ чыккан-ӧскӧн тӧрӧл јери Экинурда оныҥ музейиниҥ ачылтазына учурлалды. Кӧдӱриҥи ӧйинде В. Тоеновтыҥ экинчи катап кепке базылган (репринтный) бу бичигиниҥ таныштырузында бежинчи класстардыҥ ӱренчиктери эрчимдӱ турушты. Солун таныштыруны ресгимназияныҥ интернадыныҥ ченемелдӱ таскадаачызы Алевтина Майманова белетеп ӧткӱрди.

Бежинчи класстардыҥ ӱренчиктери бичиичиниҥ јуунтызындагы куучындарды кычырып, бойлорыныҥ аайлаганыла кыскарта куучындадылар. Онойдо ок уулчактар ла кызычактар эҥ ле тыҥ јараган куучындары аайынча кӱӱн-санаазын јуруктарга салды. Темдектезе, Улаганнаҥ Амат Белеев «Белеҥир калбак» деген куучындагы ӱредӱчиниҥ сӱр-кеберин су-алтай тилиле толо јартады. Балдарга анчада ла «Чоокырак» деген куучын тыҥ јараган. Шак оныҥ учун олор јайаан иштеринде айылдарында азыраган мал-ажына карузып, олорго јылу сӱӱжин кӧргӱзерге амададылар. Алтындый кӱски айас, кааҥ, јылу кӱндерде балдар тӧрӧл јерин, айылдарын санап кунукканын јуруктары ажыра кӧргӱстилер. Олор таланыҥ башка-башка аймактарынаҥ келген. Темдектезе, Олег Петпенеков ресгимназияга Кату-Јарыкты ажып, Балыкчы јурттаҥ келген. Уулчак учурыла сӱреен уур, је јилбилӱ «Сӱӱген ийдиле аҥдаганы» деп јурукты једимдӱ јурады. Ӧскӧ јуруктардыҥ ортозында бу јайаан иш экинчи јерге чыкты.

Кармелита Белеева база Улаганнаҥ. Кызычак бойыныҥ јуругында Туулу Алтайдыҥ кеенин, јаражын јурап, «Мӧрӧй» (койчыныҥ ады) деген куучындагы койчыныҥ јеҥил эмес ижин кӧргӱсти. Кӱн ӱрелип, јаҥмырлап, теҥери унчугар алдында ӱӱр койды чуктап, кемирӱ-кӱр ажыра кечирерге кӱчке келишкенин чындык јурады. Окылу жюри бирлик шӱӱлтеле Кармелитаныҥ јуругына ӱчинчи јерди берди.

Байгалу баштапкы јерге Беш-Ӧзӧктӧҥ ресгимназияга 5-чи класска келген Алина Тыдыкова чыкты. Ол В. Тоеновтыҥ «Момо» деген куучыныла бойыныҥ билезиниҥ койу сӱттӱ јееренегин јурады. Алинаныҥ јуругы јарык, јылу, јымжак ӧҥдӱ будуктарла јуралган.

«Кайыҥаштыҥ» таныштырузына јураган јуруктардыҥ кажызы ла тереҥ учурлу. Балыкчыдаҥ Ия Бачишева «Горнисттер» деген куучын аайынча «Горнисттер» деп јурукты јураарда, Кош-Агаштаҥ Экемел Майхиева «Чоокырак» деп куучын аайынча бойыныҥ Горошек деп сӱӱген ийдин, Пушок деп оогош кискечегин јурап, јуруктарын кӧрӱге чыгардылар. Улаганнаҥ Александра Тантыева «Айга улуган ӱӱр бӧрӱлер», Балыктујулдаҥ Злата Содонокова «Малчы бойыныҥ ийдиле» деп адалган јуруктарыла таныштырды.

Јайаан јайалталу балдар кӧп. Јураарга кӱӱндӱ, јолду балдардаҥ Алина Тыдыкованыҥ, Экемел Майхиеваныҥ, Камилла Юстукованыҥ, Алас Адарованыҥ, Айнара Киндикованыҥ иштерин темдектеерге јараар.

Ӱредӱчи, бичиичи, журналист Василий Тоеновтыҥ куучындары балдарды ак-чек, јалакай, јымжак кӱӱн-тапту болуп, тӧрӧл јерин сӱӱрине таскадат. Онойдо ок тӧрӧл тилин, јаҥжыгуларын билерге, мал-ашты, тындуларды кичеерине, ар-бӱткенди баалаарына ӱредет. Шак бу јуунтыга кирген куучындар аайынча јаҥы ӱйе ичкери јолына турат.

Ресгимназияга республиканыҥ башка-башка аймактарынаҥ келген 5-чи класстардыҥ балдары, темдектезе, Александра Купина, Ия Бачишева, Олег Петпенеков, Злата Содонокова, Кармелита Белеева, Александра Тантыева, Ангелина Ортонулова, Алексей Олченов, Роман Кошев, Экемел Майхиева, Алина Тыдыкова, Чингиз Ябыев, Санаа Саланханов, Дарья Сегирткишева сӱреен јакшы туруштылар. Кӧрӱ-маргаанныҥ ончо туружаачылары, јеҥӱчилдери кереес сыйларла кайралдатты.

Солун таныштыруда кӧп айылчылар болды. Олордыҥ ортозында Э. Рыжкина (Экинурда В. Тоеновтыҥ адыла адалган музейдиҥ јааны), Т. Тайтакова (каланыҥ тӧс библиотеказыныҥ краевед бӧлӱгиниҥ јааны), Н. Ташкенова, А. Исова (АР-дыҥ журналисттер совединиҥ турчылары), А. Елкачинов, Е. Шатина ла о. ӧ. Сары бӱрде ресгимназияныҥ ӱренчиктери В. Тоеновтыҥ ады-јолын эзедип, јайаан ижиле јууктада таныштылар.