Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Аргачылыктыҥ республиканыҥ ӧзӱминде учуры

23.11.2018

Эл Курултайда акча-манат, калан ла экономикадагы политика аайынча комитеттиҥ баштаҥкайыла кӱрее-куучын ӧтти. Ондо «Аргачылыктыҥ Алтай Республиканыҥ ӧзӱминде учуры» деген сурак шӱӱжилди.

Кӱрее-куучында Алтай Республиканыҥ депутаттары, экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министри Светлана Буйдышева, јурт ээлем аайынча министри Андрей Цыгулев, тергеелик ӧзӱм аайынча министрдиҥ ордынчызы Марина Носова, аргачылардыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча чыдулу кижиниҥ аппарадыныҥ консультанты Эркелей Санакова, АР-дыҥ прокурорыныҥ баш болушчылары Татьяна Федотова ла Юлия Юркина, РФ-тыҥ юстиция министерствозыныҥ Алтай Республикада башкартузыныҥ јааны Наталья Веретенникова, Федерал калан службаныҥ Алтай Республикада башкартузыныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Татьяна Ильина ла ӧскӧлӧри де турушты.

Эл Курултайдыҥ председатели Владимир Тюлентин кӱрее-куучынныҥ туружаачыларын уткып, јаҥныҥ органдары государственный учурлу керектерди бӱдӱрерге кӱчтӱ экономика, јаан инвестициялар болзын деп, бӱгӱнги кӱнниҥ некелтелерине келижип турган айалгалар тӧзӧӧр учурлу деди. Ол тушта аргачы кӱнӱҥги керегине бюджеттеҥ јаҥыс ла болуш алар эмес, је анайда ок тергеениҥ бюджедин калан акчала ак-чек толтырар, иштеер јаҥы јерлер тӧзӧӧр, эл-јонго керектӱ јеткилдештер эдер. «Кичӱ де, орто до аргачылык бастыра јанынаҥ јеткилделер аргалу болор учурлу» — деп, парламенттиҥ спикери чотойт. Ол онойдо ок туружаачылардыҥ ајарузын государствоныҥ јааны В. В. Путинниҥ 2018 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 7-чи кӱнинде кол салган «Россия Федерацияныҥ 2024 јылга јетире ӧзӱминиҥ национальный амадулары ла стратегиялык керектери керегинде» деп јарлыгына ууламјылады.

Акча-манат, калан ла экономикадагы политика аайынча комитеттиҥ председатели Сергей Ефимов «Алтай Республикада аргачылыкты јасакберим јанынаҥ аайлаштырары керегинде» деп докладында АР-дыҥ јасакчы органы республиканыҥ госјаҥыныҥ органдарын кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱмине ле ичкерлежине јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрине ууламјылайт деди. Аргачылыктыҥ ижин АР-дыҥ Конституциязы, АР-дыҥ «Алтай Республикада кичӱ ле орто аргачылыкты ӧскӱрери керегинде» 64-РЗ таҥмалу јасагы ла АР-дыҥ башкарузыныҥ кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧри јанынаҥ нормативный акттары быжулайт.

Министр Светлана Буйдышева государствоныҥ јонјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱминиҥ тӧс стратегиялык документи – ол «Россия Федерацияныҥ 2024 јылга јетире ӧзӱминиҥ национальный амадулары ла стратегиялык керектери керегинде» Јарлыгы деп айтты. Ондо эҥ учурлу национальный 12 ӱлекер, ол тоодо кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми аайынча ӱлекер барын эзетти. Алтай Республика бир канча ӱлекерлерде туружат: «Аргачылыкты элбеде јарлаары», «Фермерлерди јӧмӧӧрин ле јурт кооперацияны ӧскӱрерин тӧзӧӧри», «Кичӱ ле орто аргачылыкка акча-манат јанынаҥ јӧмӧлтӧ эдерин элбедери», «Кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттерин јаанадары». Министр кажы ла ууламјыла јартамалдар этти.

Јурт ээлемниҥ министри Андрей Цыгулев тергееде агропромышленный комплекстеги аргачылыкка госјӧмӧлтӧ керегинде куучындады. Президенттиҥ 2018 јылдыҥ тулаан айыныҥ 1-кы кӱниндеги Баштанузыныҥ тӧс ууламјыларын бӱдӱрип, АПК-ныҥ јӧмӧлтӧзине быјыл федерал ла республикан бюджеттердеҥ 522 млн. салковой чыгарылган, онызы, 2017 јылга кӧрӧ, 56 млн. салковойго кӧп. Бӱгӱнги кӱнде «Бош-Туу» СППК-ныҥ базазында јуртээлем ярмарка, Шабалин аймакта эттеҥ курсак-тамак эдер цех, Кош-Агаш аймактыҥ Белтир јуртында коногына 50 условный тын мал-ашты сойор цех ачылган. Јуукта јуртээлем потребительский кооперативтердиҥ материально-технический тӧзӧгӧзиниҥ ӧзӱмине субсидиялардыҥ конкурсы ӧткӧн лӧ гранттарла болушты јурт ээлемниҥ 5 кооперативи алган. Онойдо ок министерство «Алтай Республикада агропромышленный комплекстиҥ продукциязыныҥ экспорты» деген ӱлекерди тургузарын баштаган.

АР-да аргачылыкты административный јанынаҥ аайлаштырары ла аргачылыкла колбулар тудары керегинде аргачылардыҥ тап-эриктерин корыырыныҥ чыдулу кижизиниҥ аппарадыныҥ консультанты Эркелей Санакова куучындады. Чыдулу кижиниҥ ижи керегинде куучындап, ол тергееде аргачылыкты ӧскӱрери јанынаҥ ӧткӱрилген рейтингтиҥ турулталарын јетирди.

Аргачылардыҥ биригӱзиниҥ јааны Андрей Ялбаков бисте кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттерине калан саларыныҥ сурактарына ајару этти. Калганчы беш јылдыҥ туркунына акча-манады јаба «Хевэл» группа тергеениҥ экономиказына 6 млрд. кирези салковой салган, келер ӧйдӧ база ол кирезин саларга туру. Калан каникулдар божогон кийнинде Кош-Агаш аймактыҥ бюджедине каландар тӱжери темдектелет. Ончо объекттер республиканыҥ јеринде регистрациялу. Ол онойдо ок 270 ишчилӱ «Солнечная энергия+» ООО-ныҥ ижине токтоды.

Туризмниҥ ле аргачылыктыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јериниҥ директоры Светлана Конунова тергееде инфраструктураныҥ кичӱ ле орто аргачылыкка јетирип турган јӧмӧлтӧзи керегинде куучындап, тергееде јиит аргачылар «бизнес-идея тӧзӧӧринеҥ ала ӱлекерин инвестировать эдерине јетире» болуш алып јат деди. Бӱгӱнги кӱнде эдилген 100 јеткилдештиҥ 75-зи бӱдӱп калган. Госболуш јыл туркунына эдилет. «Айса болзо, кезик аргачылар тӧс јер барын билбес, оныҥ учун баштанбай турулар» — деп, ол айтты.

Россияныҥ промышленниктериниҥ ле аргачыларыныҥ бирлигиниҥ АР-дагы тергеелик бӧлӱгиниҥ председатели Сергей Коротеев куучынында ајаруны тергееде инвестициялар эдер айалгага ла јаҥы тӧзӧгӧ тӧзӧӧрине этти.

АР-дыҥ прокурорыныҥ баш болушчызы Татьяна Федотова ла Роспотребшиҥжӱниҥ АР-дагы башкартузыныҥ бӧлӱгиниҥ јааныныҥ ордынчызы Татьяна Лямкина шиҥжӱлӱ иште аргачылардыҥ субъекттериниҥ тап-эриктерин буспазы ла шиҥжӱлӱ ишти тӧзӧӧриниҥ некелтелери керегинде јетирӱ эттилер.

Тӧс јетирӱлердиҥ кийнинде туружаачылар сурактар бердилер. Депутат Вячеслав Уханов РФ-тыҥ башкарузындагы эксперт советтиҥ кызыл эттеҥ эдилген курсакка акцизтер кийдирер деген баштаҥкайы экономика јанынаҥ кандый шылтакту деп сурады. Аскар Тулебаев тергееде энергияныҥ бийик баазына ајару эдип, аргачылыкты мынаҥ ары ӧскӱрерге бу бааны јабызадар керек деди. «Республиканыҥ аргачызы электроийдениҥ баазы канча катапка јабыс, темир ле суула јолдорлу Алтай крайдыҥ аргачызыла канай маргыжар аргалу» — деп, депутат айтты. Парламентарийдиҥ шӱӱлтезиле, «Государственный ла муниципальный керексиштерди јеткилдеерге товарлар садарында, иштердиҥ, јеткилдештердиҥ бӧлӱгинде контракт система керегинде» 44-ФЗ таҥмалу федерал јасак экономикага иштебей јат, нениҥ учун дезе коррупция астабай јат. «Государственный Думаныҥ депутаттарына ол јасакты јоголтсын деп баштанар керек» — деп, Аскар Рыспекович чотойт. Ол онойдо ок газификацияныҥ сурагына токтоды. Таҥынаҥ кижиге ле юридический лицого газ ӧткӱргениниҥ баазы нениҥ учун ондый тыҥ башкаланып турганы јарт эмес. Александр Груздев «Газпром» ПАО-го республиканыҥ аргачыларына јеҥилтелер эдери јанынаҥ баштанар керек деди.

Депутат Михаил Терехов агаш фондтыҥ јерлеринде турист базалар тудулып турганы јанынаҥ курч суракка ајару этти. Кезик базалар регистрация этпеген учун калан тӧлӧбӧй јат. «Олордыҥ ого јӱк 10 процентине регистрация эдерин јараткан болзо, бистиҥ тергее јаан ӧзӱм алынар эди» — деп, ол чотойт.

Депутат Василий Манышев јерлик ӧзӱмдерди табыштырар ла садып алар тӧс јерлер тӧзӧӧриниҥ ле иштедериниҥ сурагын кӧдӱрип, Майма, Чамал аймактардаҥ ла Горно-Алтайсктаҥ јуртээлем иштер эдерге турган, је бош јерлер јок болгон учун улус кӧп баштанып јат деди. Парламентарий онойдо ок таҥынаҥ болушту ээлемдерде мал-аштыҥ тоозын чотко алар керек деди.

Вячеслав Уханов иш-керектердиҥ календарный планына јашӧскӱримниҥ «Алтай-Рост» форумын ӧткӱрерин кийдирер керек деп шӱӱлтезин айтты.

Кӱрее-куучында онойдо ок јерлик ӧзӱмдерди јууры, табыштырары ла бааларын тургузары јанынаҥ сурактарга ајару база эдилди.

Кӱрее-куучынныҥ турулталарыла тӱп-шӱӱлтелер јарадылды.

Эл Курултайдыҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина