Алтайдын Чолмоны

«Иш кижини кӧдӱрер…»

27.11.2018

Тергеебистиҥ эҥ јаан јуртээлемдик ӧмӧликтериниҥ бирӱзи «Меркит» деп каруузы кирелӱ ӧмӧлик болор. Анда кӧп тоолу улус иштейт. «Меркит» те, оныҥ ишчилери де республикан кеминде ӧдӱп турган мӧрӧйлӧрдиҥ јеҥӱчилдериниҥ тоозына јаантайын кирет. Быјыл бу ӧмӧликтеҥ јакшы ижи учун Алтай Республиканыҥ јурт ээлем министерствозыныҥ тӧшкӧ тагар «Алтай Республиканыҥ АПК-зыныҥ профессиязы аайынча эҥ артык» деген темдекле, анайда ок сый-акчала механизатор Ирбизек Санашев кайралдаткан.

Ирбизек Иванович — бистиҥ бӱгӱнги айылчыбыс.

Байлагас сӧӧктӱ Ирбизек Санашев республикабыстыҥ су-алтай јурттарыныҥ бирӱзи, иштеҥкей эл-јонду Экинурда чыккан, ӧскӧн.

«Ада-энем колхозто ло иштеген улус. Энем уй саачы болуп иштеерде, адам уйлар, койлор кабырган. Биледе бис ӱч карындаш. Ортон ло оогош карындаштарым маска, малта тудар, тудум иштер эдер улус. Олор бу ла јуртта јадат, темир-тести де јакшы оҥдойт. Ӱчӱ јуулыжып, ада-энебиске чӱрче ле болужып ийедис » — деп, Ирбизек Иванович айдат. Ол тӧрӧл јуртындагы школды ӱренип божодоло, черӱге барган, орооныстыҥ тӧс калазы  Москвада турган эмтир. Черӱчил молјузын бӱдӱрген соҥында, јиит уул Экинур јуртына јанып, «Меркит» ӧмӧликке ишке кирген. Иштеп турала, бир кезек ӧйгӧ иштеҥ барган да учурал болгон. Јӱре-јӱре, ойто ишке кирген. Эмди «Меркитте» ле иштейт.

Ирбизек оогоштоҥ ло ала темир-тесле уружарга, кӧлӱктердиҥ, тракторлордыҥ тискинин тударга албаданган. Байла, оныҥ да учун, јаандап келеле, тракторист механизатор болуп иштейт.

Эмди Ирбизек Иванович билелӱ, эш-нӧкӧри балдардыҥ садында таскадаачы болуп иштейт. Олор уул ла кызычак чыдадат. Угын улалтар уулы Горно-Алтайскта педколледжте ӱренип турган болзо, эрке кызычагы садикке јӱрет.

Тӧс геройыс быјыл 350 тонна кату азырал јуунадып, эҥ артык механизатор деп адаткан.

«Азырал белетеп, уй-малды азырап, иштеп ле јадыс. Былтыр кукуруза деген ӧлӧҥ-чӧплӧ «согуштым»» — деп, Ирбизек каткырат. «Меркит» деп каруузы кирелӱ ӧмӧлик былтыр витамини кӧп кукурузаны отургызып баштаган эмтир. Былтыр јакшы тӱжӱм алынган болзо, быјыл недеҥ де улам ол коомой бӱткен. Бистиҥ ар-бӱткендик айалгаларга чала јарабай турган ошкош.

Ирбизек Ивановичтиҥ темдектегениле, оныҥ иштеп турган ӧмӧлигинде тракторлор, ӧскӧ дӧ техника бастыра јаҥы. «Бистиҥ ӧмӧликте уйан ла трактор јок деп айдар керек. Бастыра ла јаҥы. Меге калганчы келгени берилген».

Ӧмӧлик ишчилерине база болужып ла турган эмтир. Ишјалдыҥ кеми кем јок, ӧйинде тӧлӧлип јат. Кӱскиде ӧлӧҥ берип јат. Ишчилериниҥ бойлорына ӧлӧҥ эдер ӧй јок болгонын билип јат. Смета аайынча берилген одынды белетеп аладылар.

— Ӧмӧликте техника ӱрелген деп бир де турбай јат. Кандый бир темирин солыыр керек болды ба, јаҥыдаҥ алып берет. Техника чыҥдый болзо, производствоныҥ кеми де бийик болор не – деп, Ирбизек Санашев куучынын улалтат.

Мениҥ «Канча гектар јерде иштейдеер?» деген сурагыма ол мындый каруу јандырган: «Быјыл јӱк ле кукурузаны 1200 гектар јерге отургысканыс. «Меркит» ӧмӧлик текши 15 муҥ гектар јердеҥ азырал белетейт». Оныҥ айтканыла, быјылгы кышка азырал јеткилинче белетелген. Уулдар албаданып иштенип ле јат. Јаскы-кӱски иштер ай-кӱннеҥ камаанду. Ирбизекле кожо иштеп турган најылары јутту кӱндерде амырап, айас кӱндерде ишке чыгат.

— Ӧмӧликтиҥ ижин тӱрген божодып, бойыҥа да иштеп ийер деген јилбӱ бар. Оныҥ учун ишти тӱрген ле чыҥдый эдерге албадангылайт. Кыш ӧйинде бир неделе турлуда, бир неделе айылда болорго келижет. Байа бир вахтовый иш деп айдарга јараар. Отпускной акча, Белокурихадӧӧн путевкалар берилип јат.

Санашевтердиҥ билези бойыныҥ мал-ажын база тудат. Иштеҥкей биле мал-ажын ӧскӱрип, уулын айылду-јуртту эдер, кызын ӱредер амадулу.

— Иш кижиниҥ ырызы деп јӱрер керек эмтир. Кижи јаандаган, јоондогон сайын бажына санаа кирет. Алдында јылдарда ачу аш амзап ийер болгом. Је соҥында аракычы кижидеҥ кандый да туза болбой турганын оҥдоп, албаданып иштеп баштагам. Ӧмӧликтиҥ башкараачылары, байла, мыны кӧрӱп, меге јаҥы трактор бергилеген. Албаданып иштезеҥ, иш кижини кӧдӱрип јат. Оны эмди бойым билип баштадым. Онойдо ок иште башкараачыларла ачык-јарык, тӧгӱнденбей јӱрер керек. Ол тушта олор до сени оҥдоп ийетен эмтир. Јадын-јӱрӱмдик сурактарыҥды оҥдоп, керек болзо, болужып та ийер – деп, Ирбизек айдат.

Тӧртӧн јашты ажа берген, этсе эдер, тутса тудар бу алтай эрдиҥ јажы керегинде каткырып айтканы мындый болды:

— Тӧртӧн јашту бололо, јиит уулдарга базып келзеҥ, карган дежер, каргандарына барзаҥ, оок неме дегилеер.

Ачык-јарык, иштеҥкей Ирбизек Иванович Санашевти аларга јазанган кайралыла уткып, айса болзо, кычыраачыларыска кандый бир кӱӱнземелдерер айдарар дееримде, мынайда айткан:

— Кижиниҥ јӱрӱми эки јанду эмтир. Оныҥ ак ла кара јаны бар. Ак јанында — иш, биле, бала-барка. Кижи байа ак јанына тартылза, кижиге ырыс бойы келетен эмтир. Кара јанында дезе — ачу аш, таҥкы, јалкуурыш. Бу јанын талдаган улус неме болбос, неге де јединбес. Айса болзо, мынайда айтканымды кычырган улустыҥ кемизи де сананар. Јаанды јаан деп тооп јӱрер керек. Ак јанында ла јӱрерге албаданган кижи кижи болор. Бу јӱрӱмде јалкуурбас керек эмтир. Јалкуныҥ тӧрӧгӧндӧри – ол не де једишпей турганы, јокту болгоны. Иштеҥкей кижиде дезе бастыразы болор.

Мынайып, Экинур јуртта јаткан Ирбизек Санашевле таныштыс. Тергеебисте Ирбизек чилеп иштеп јӱрген уулдар кӧп. Иш кижини кӧдӱрер деген сӧстӧрдиҥ тереҥ учурын билип јӱрели.

К. Яшев