Алтайдын Чолмоны

«Республикан башкару эрчимдӱ jӧмӧйт…»

30.11.2018

Ӧдӱп јаткан јылдыҥ јаан изӱ айында АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ јаанына Павел РЕШЕТОВ кӧстӧлгӧн. Бӱгӱнги бистиҥ эрмек-куучын шак ла оныла ӧдӧт.

—Калганчы јылдарда Алтай Республика эҥ кӧп балдар чыгып турган озочыл тергеелердиҥ тоозына кирет. Мындый кӧргӱзӱлерди јылыйтпаска, бӱгӱн кандый иштер ӧткӱрилет?

—Эйе, бис эҥ кӧп балдар чыгып турган тергеелердиҥ тоозына киредис ле калганчы јылдарда Россияда тӧртинчи јерде турадыс. Бу кӧргӱзӱ јаҥыс ла су-кадыкты корыырыныҥ министерствозыныҥ эмес, је анайда ок Алтай Республиканыҥ  башкарузыныҥ ижин, республикада текши социально-экономикалык айалганы кӧргӱзет.  90-чы јылдарда болгон демографиялык кызалаҥнаҥ улам калганчы јылдарда балдар чыгары астаганын кӧрӧдис. Је бу асташ андый ла билдирлӱ эмес. 2018 јылдыҥ баштапкы он айында республикада ак- јарыкка 2800-теҥ кӧп балдар туулган.

Республикада балдардыҥ 80 проценти республикан перинатальный тӧс јерде чыгат. Анда ченемелдӱ кадрлар ла бастыра керектӱ технический аргалар бар. АР-дыҥ су-кадыкты корыыр министерствозы ӱй улусты аймактардаҥ Горно-Алтайсктагы перинатальный тӧс јерге экелер маршрутизацияныҥ картазын белетеген. Бу тӧс јерде тӱни-тӱжи, 24 сааттыҥ туркунына болуш јетирилер аргалу.

Каладаҥ ыраак јурттарда јадып ла чочыдулу группага кирип турган барлу ӱй улусты перинатальный тӧс јерге ээжилер аайынча озолондыра экелет. Бу тӧс јерде сестринский кичеештиҥ бӧлӱги ачылганынаҥ ала узак ӧй ӧтпӧгӧн. Эмди анда барлу ӱй улус бала табарына јетире специалисттердиҥ шиҥжӱзинде болуп јат. Керектӱ болгондо, барлу ӱй улусты санитарный авиацияныҥ вертоледыла бери экеледис.

Јаҥы чыккан баланы реанимобильле, јӱрӱмди јеткилдеерине керектӱ системала јеткилделген аҥылу инкубатордо тартарга келижип турган учуралдар база болот.

Тергеениҥ акушерско-гинекологический службазында бийик квалификациялу специалисттер иштейт. Олордыҥ кӧп сабазы мында ондор јылдардыҥ туркунына иштеп турганын темдектеер керек. Олор билгирлерин, профессионал узын јаантайын бийиктедет.

Перинатальный тӧс јердиҥ јаҥы туразы качан тудуларын бастыра республика сакыйт.  Оны тудар иштер келер јуук ӧйдӧ башталар. Бу тура тудулган соҥында, бала табар учреждениениҥ аргалары кӧптӧӧр, специалисттердиҥ ижиниҥ ле пациенттердиҥ јадып турган айалгалары јаранар, канча јылдарга једишпей турган кыптар јанынаҥ сурак чечилер. Бу ӱлекер-проект республиканыҥ башчызы Александр Бердниковтыҥ чике јакылтазы аайынча јӱрӱмге кийдирилген. Бу кижиге энеликти ле бала тужын јӧмӧӧр сурак эҥ озо аайына чыгатан сурактардыҥ бирӱзи болуп јат.

Бистиҥ министерство ӱй улуска ла јаҥы чыккан балдарга чыҥдый медициналык болуш јетирерине керектӱ бастыра иштерди эдип турганын темдектеерим.  Је су-кадык бала табатаны озо ло баштап баланыҥ энези су-кадыгына канча кире каруулу болгонынаҥ камаанду.

Эмди прегравидарный белетенишке (барлу болорына белетениш) аҥылу ајару эдилет. Ол барлу болорго амадаган ӧйдӧҥ (зачатие) јарым јыл озо ӧткӱрилет. Бистиҥ эмчилер келер ӧйдӧ ада-энелер болорго јазанган улуска бу суракка каруулу болзын, бастыра шиҥжӱлерди ӧтсин, ачу аштаҥ ла таҥкынаҥ мойнозын, су-кадык јӱрӱм јӱрзин деп кычыру эдет. Врачтардыҥ мындый кычыруларын кӧп улус укпай турганы ачымчылу. Ӱй улустыҥ санаа-кӧрӱми солынар деп иженери артат.

—Граждандарды чыҥдый медициналык болуш алар аргала јеткилдеери – Россияныҥ президенти тургускан сурак болуп јат. Павел Эдуардович, Алтай Республиканыҥ кичӱ јурттарында бу сурак канайда бӱдет?

—Бӱгӱн бу суракка республиканыҥ башкарузы аҥылу ајару эдет. Мынызын чокым једимдердеҥ кӧрӧр аргабыс бар. Јылдыҥ ла республиканыҥ  башка-башка јурттарында ФАП-тар, врачебный амбулаторийлер, участковый эмчиликтер тудулат ла јазалат. Кӧп саба ыраак јурттарда эмдиги ӧйдиҥ ФАП-тары тудулган. Анда улус медициналык болушты јакшынак айалгаларда алат.  Бистиҥ алдыста республиканыҥ јурттарында эмдеер-профилактический учреждениелерди эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келижер айалгаларга јетирер амаду турат. Эл-јоныныҥ тоозы 100-теҥ ала 2000 кижиге јетире јурттарда эмдиги ӧйдиҥ ФАП-тары болор учурлу. Эл-јоныныҥ  тоозы 100 кижидеҥ ас јурттарга медициналык болуш јетирер амадула «Су-кадыкты корыыры» деген национальный ӱлекер ажыра модульный ФАП-тар алары темдектелген. Мындый модульный ФАП-тар ПАЗ автобустарда јазалган ла медициналык болуш јетирер специалисттиҥ ижине керектӱ бастыра јазалдарла јеткилделген. Модульный ФАП-тарда тӱрген медициналык болуш јетирер ле плановый шиҥдештер ӧткӱрерге јараар.

Баштапкы модульный ФАП удабастаҥ Оҥдой аймакта болор. Оны ээчий кӧлӧсӧлӱ ФАП-тарла республиканыҥ  бастыра аймактарын јеткилдеери темдектелет.

—Эмдиги ӧйдиҥ медициназыныҥ курч сурактарыныҥ бирӱзи онкологический оорулар болуп јат. Кату ооруны эртеледе тапканы – једимдӱ эмдештиҥ тӧзӧлгӧзи. Мындый ооруны озолондыра табарга, эл-јонго кандый шиҥжӱлер ӧдӧр керек?

—Онкологический оорулар башка-башка шылтактардаҥ табылып турганын айдайын. Темдектезе, угы-тӧзи ажыра, экологиядаҥ, хронический оорулардаҥ улам. Кату оорула оорыган учуралдардыҥ 40 проценти ачу аш ичкенинеҥ, таҥкы тартканынаҥ улам табылат ла кижи олордоҥ мойноп ийер аргалу болзо, биологический ле генетический шылтактарга камааны јок. Оныҥ учун ооруны ӧйинде табарга, јаантайын специалисттерде шиҥжӱ ӧдӧр керек. Оорыгадый чочыдулу группага кирип турган улус су-кадыгына јаантайын ајарулу, врачтыҥ шиҥжӱзи алдында болор учурлу. Эди-канында кату оору табылбазын деп, хронический ооруларды ӧйинде эмдеер керек.

Эл-јоныстыҥ кайда да 30 проценти диспансеризацияныҥ сурагына каруулу эмес болгоны коомой. Олор медициналык шиҥжӱ ӧдӧрин керексибейт. Бу ок ӧйдӧ диспансеризацияныҥ тӧс амадуларыныҥ бирӱзи кату ооруны эрте табары болуп јат.

—Тергеебисте экинчи јыл улай санитарный авиацияныҥ ӧзӱминиҥ программазы иштейт. Кандый учуралдарда санитарный вертолеттыҥ болужы керек болот? Быјыл канча андый учуш болгон?

—2016 јылда бистиҥ тергее Россияныҥ једерге кӱч јерлеринде јадып турган граждандарга тӱрген-тӱкей болушты ӧйинде јетирерин јеткилдеери аайынча федерал программага кирген.  2017 јылдыҥ куран айынаҥ ала бу ӱлекер аайынча иштер башталган. Бу программаныҥ учуры бистиҥ тергееге јаан болгонын бастыразы оҥдойт.

Санитарный авиация барлу ӱй улуска, кенейте јӱреги тыҥ оорый берген улуска, меезиндеги тамырларында канныҥ ӧдӱштирӱзи кенейте бузула берген улуска, сынык-бычыктарлу, пневмониялу ла ӧскӧ дӧ ооруларлу улуска экстренный болуш јетирет.  Оору кижи республикан эмчиликке вертолетло кыска ӧйдиҥ туркунына јетирилет. Мынызы оныҥ јӱрӱмин аргадап аларына камаанын јетирет. Санавиацияныҥ шылтузында кӧп јӱрӱмдер аргадалган деп айдар керек.

Эмди учуштарды аҥылу медициналык модульла јеткилделген јаҥы МИ-8 вертолет бӱдӱрет. Ӧдӱп јаткан јыл башталганынаҥ ала бӱгӱнге јетире вертолет 109 учуш ӧткӱрген. Јылдыҥ учына јетире бу тоо кайда да 115-ке једер деп бодойдым. Бу программа келер јылда да иштеери сӱӱндирет.

—Тергеениҥ су-кадыкты корыыр бӧлӱгинде специалисттер једишпей турганы јанынаҥ сурак канайда чечилет? Республикада «Земский доктор» деген программа орныктырылар ба?

—Су-кадыкты корыыр бӧлӱктиҥ јарамыкту ижи ле ӧзӱми озо ло баштап кадрларла јеткилделет. Оныҥ да учун бу сурак бистиҥ министерствоныҥ ижиниҥ јаан учурлу сурактарыныҥ бирӱзи болуп јат.

Кадрлар једишпей турганы Россияныҥ кӧп саба тергеелериниҥ, ол тоодо бистиҥ республиканыҥ ӧҥзӱре сурактарыныҥ бирӱзи болуп јат. Горно-Алтайсктагы ла республиканыҥ тӧс калазына јуук јурттардагы эмчиликтер медицинский кадрларла јеткилинче јеткилделген болзо, ыраак аймактарда бу сурак курч турат. Кезик аймактардыҥ эмчиликтеринде акушер-гинеколог, хирург, анестезиолог специалисттер једишпейт. Нениҥ учун мындый айалга тӧзӧлӧ берген? Тӧс шылтактардыҥ бирӱзи – врачтардыҥ јурт јерлердӧӧн барарга белен эмес болгоны, анда јадын-јӱрӱмниҥ айалгалары башка.

Јиит специалисттердиҥ јурт јерлердӧӧн кӧчӱжин јилбиркедер амадула, «Земский доктор» программаны орныктырар шӱӱлте эдилген. Ол 2019 јылдаҥ ала иштеп баштаар. Бис бу программа аайынча 40-нӧҥ ажыра врачтарды јурт эмчиликтерге ишке кийдирерин темдектейдис. Ӱлекер-проектле врачтарга 1 миллион, фельдшерлерге 500 муҥ  салковойдоҥ  берилер.

Бу акчаны специалист медучреждениеде беш јыл иштейле алар аргалу. Мынаҥ озо беш јылга декретный отпуск кирген болзо, эмдиги некелтелер солынган – беш јылдыҥ туркунына иштеер керек.

Јаҥыртылган программаныҥ база бир башказы (Алтай Республика «Земский доктор» программада 2012-2013 јылдарда турушкан эди) — кандый специалисттер керек болгонын бис бойыс талдайдыс.

Кадровый сурак – чындап та курч сурак. Оны текшилей ле тӧзӧлгӧлӱ чечер керек.  Келер ӧйдиҥ эмчилерин, байла, школдоҥ ала таскадып баштаар, медицинский иштиҥ тоомјызын кӧдӱрер, бу бӧлӱктиҥ специалисттериниҥ социальный јӧмӧлтӧлӧриниҥ аргаларын јарандырар керек. Бӱгӱнги кӱнде федерал да, тергеелик те јаҥдар медишчилердиҥ социальный јӧмӧлтӧлӧрин јарандырар ууламјыда чокым алтамдар эдет.

—ОМС аайынча бийик технологиялык болушты (ВМП) бӱгӱн кажы ла кижи алар аргалу. Бистиҥ пациенттерди ороонныҥ кандый медициналык учреждениелеринде эмдейдилер? Тергеелик квота аайынча направление-бичик аларга, кайдӧӧн баштанар керек?

—ВМП јербойында јетирилип болбой турган соҥында, ӧскӧ тергеелердиҥ медучреждениелеринде јетирилет. Бу учуралда оору кижи федеральный клиникадӧӧн оноҥ удура келген баштану-заявка аайынча аткарылар аргалу. Бир канча андый баштану-заявкалар келген болзо, оору кижи кайдӧӧн барарын бойы талдайт. Республикабыстыҥ улузы ВМП-ны Москваныҥ,  Санкт-Петербургтыҥ, Новосибирсктиҥ, Новокузнецктиҥ ле ӧскӧ дӧ калалардыҥ клиникаларында алат.

Калганчы јылдарда бийик технологиялык медициналык болуштыҥ кӧп бӱдӱмдери бистиҥ республикада јетирилет.  Айдарда, кезик учуралдарда оору улуска кайдӧӧн дӧ барарга келишпейт ле олор мында эмденет. Бӱгӱнги кӱнде эмдиги эп-аргалар ла технологиялар канӧдӱштирӱниҥ системазыныҥ, травматология ла ортопедия бӧлӱктиҥ, нейрохирургияныҥ, отоларингологияныҥ, гинекологияныҥ, офтальмологияныҥ ооруларын эмдееринде тузаланылат. Анайда ок эмдештиҥ бийик технологиялык эп-аргалары перинатальный тӧс јерде ле республикан эмчиликтиҥ балдар эмдеер бӧлӱгинде база тузаланылат. Республикада јетирилип турган ВМП-ныҥ бӱдӱмдери јылдаҥ јылга кӧптӧйт.

—Кандый бӧлӱк улуста акча тӧлӧбӧзинеҥ эмдер алар тап-эрик бар ла андый јеҥилтени аларга кайдӧӧн баштанар керек?

—Республикада граждандарды јеҥилтелӱ јеткилдешле јеткилдеер ӱч программа иштейт — экӱзи федерал ла бирӱзи тергеелик. Федерал программалардыҥ бирӱзи кенек улусты јеҥилтелӱ эм-препараттарла јеткилдеп турган болзо, экинчизи «Программа 7 высокозатратных нозологий» деп адалат. Бу федерал программага баалу эмдеш керексиген чокым ооруларлу улус кирет. 2019 јылдаҥ ала бу программага база беш оору кийдирилген ле эмди ол «Программа 12 высокозатратных нозологий» деп адалар.

Тергеелик программа аайынча республиканыҥ бюджединиҥ акчазына эмдерле јеткилделер деген социальный јӧмӧлтӧ алар тап-эриктӱ граждандар јеткилделет. Темдектезе, онкологиялу, диабеттӱ, психический ле ӧскӧ дӧ ооруларлу улус. Бу программа аайынча јеҥилтелӱ эмдерди анайда ок 3 јажына јеткелек балдар ла кӧп балдарлу билелердиҥ 6 јажына јеткелек балдары алат. Пациент-льготникке эмдерди оны эмдеп турган врач-терапевт эмезе педиатр су-кадыгыныҥ кӧргӱзӱлери аайынча бичийт. Кажы ла аймактыҥ эмчилигинде аптека бар ла анда бу эмдер берилет. Горно-Алтайскта андый аптека каланыҥ поликлиниказында бар. База бирӱзи 241 таҥмалу аптека эмчиликтиҥ калазында.

Врачтар АР-дыҥ су-кадыкты корыыр министерствозына оору улустыҥ регистрин ле кажы ла оору кижиге угузу-заявканы табыштырат. Республикан министерство препараттарды садып алат. Ӧрӧ адалган программа аайынча препараттар чикезинче поставщиктердеҥ келет. Мында садып алар иштерди Россияныҥ су-кадыкты корыыр министерствозы ӧткӱрет. Бастыра эмдер аптечный складка барат, кийнинеҥ аптекалар сайын таркадылат. Эмдерди медициналык кӧргӱзӱлер аайынча бичип јадылар.

Кажы ла эмчиликте эмдерле јеткилдеери учун каруулу кижи бар. Ого бастыра јилбиркеген сурактарла баштанарга јараар. Аптекаларда ла медучреждениелерде изӱ колбуныҥ телефоны бар. Эмдерле јеткилдеериле колбулу кандый бир сурактар чыга бергенде, ол 8(38822) 2-26-13 номерге согор арга бар.