Алтайдын Чолмоны

90 jыл ӱредӱликке чыҥдый ишчилер белетейт

04.12.2018

Горно-Алтайсктагы ӱредӱчилер белетеер  колледж Горно-Алтайск калала јажыт ӱредӱлӱ заведение болуп јат. Тогузон јылдыҥ туркунына ол тергеениҥ ӱредӱ системазына тереҥ  ле бастыра јанынаҥ билгирлерлӱ специалисттер белетеп, оныҥ ӧзӱмине јаан камаанын јетирген. Бу кӱндерде ӱредӱчилер белетеер колледж 90 јылдыгын темдектейт.

Ольга Григорьевна Облецова, педагогикалык билимдердиҥ кандидады, педколледжтиҥ директоры:

– Туулу Алтайда орто профессионал педагогикалык ӱредӱниҥ тӱӱкизи 1928 јылда педагогикалык техникумды ачканынаҥ башталган. Педтехникумда ӱредӱниҥ  баштамы бӧлӱгиниҥ  ӱредӱчилери белетелген. Ӧткӧн чактыҥ 20-чи јылдары Туулу Алтайдыҥ эл-јонына кӱч јылдар болгон.  Ол јылдыҥ тооалыжыла, тургун эл-јонныҥ бичик билери 6% болгон, балдардыҥ 80% школго јӱрбей турган. Бу ӧйдӧ  кӧптӧдӧ ачылган школдорго  квалификациялу ӱредӱчилер керек боло берген.

Облоно 1928 јылдыҥ ӱлӱрген айында тӧс лӧ белетеер эки группалу  педтехникум тӧзӧӧр јӧпти јараткан. Ондо Москваныҥ, Петербургтыҥ, Томсктыҥ вузтарын божоткон 12 преподаватель иштеген. Педтехникумныҥ ӧзӱми  бийик квалификациялу мындый преподавательдердиҥ аттарыла колбулу: В. Н. Павлов (баштапкы директор), јурукчы Н. И. Чевалков, композитор А. В. Анохин, билимчи В. Н. Сорока-Росинский, Л. А. Неханевич, А. А. Кочеева, П. И. Чепкин, О. М. Чепкин, В. Г.  Успенская ла ӧскӧлӧри де.

1937 јылда педтехникум училище деп адаткан.  Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јылдарында кӧп преподавательдер ле ӱренеечилер фронтко до барган болзо, педучилище областьтыҥ школдорына кадрлар белетеер ижин улалтып, физкультураныҥ, орус тилдиҥ ле баштамы класстардыҥ ӱредӱчилерин белетеген.

Горно-Алтайсктагы пед-училищениҥ выпускниктери теория, практика ла психология јанынаҥ чыҥдый белетениш алып, бистиҥ тергеениҥ анчада ла оогош школдорына  јаан керектӱ кадрлар болуп јат. Училище выпускниктерине гуманитар ла эстетика аайынча јакшы ӱредӱ  берип јат. Оныҥ да учун олор јӱрӱмниҥ кандый ла бӧлӱгинде – спортто, культурада, политикада, административный ла јонјӱрӱмдик бӧлӱктерде јакшы билгирлерлӱ специалисттер болуп чыгат.

Училище  јарлу выпускниктериле  јолду оморкойт. Олор педагогика билимдердиҥ докторы, РАО-ныҥ действительный турчызы, профессор В. А. Сластенин, СССР-дыҥ албаты ӱредӱчизи Ю. М. Ойноткинова,    филология билимдердиҥ докторы, профессор С. С. Суразаков, педагогика билимдердиҥ канидады, профессор Н. Н. Суразакова, философия билимдердиҥ докторы, профессор Т. М. Михайлова,  философия билимдердиҥ докторы, РАЕН-ниҥ академиги, профессор Ю. В. Табакаев, филология билимдердиҥ докторы З. С. Казагачева ла кӧп ӧскӧлӧри де.

М. А. Барантаева, Н. С. Овсянникова, А. В. Таушканова, Д. Ф. Мещеринова, А. Н. Усова, А. А. Кузнецова, А. Х. Вязников, Н. К. Сизова, Т. В. Шадринцева, Р. С. Алушкина, Г. Г. Ромашкина, Н. А. Табакаева ла ӧскӧлӧри де СССР-дыҥ ла РСФСР-дыҥ нерелӱ ӱредӱчилери деп атла адаткан. Ӱредӱликтиҥ ӧзӱмине јаан камаанын училищениҥ выпускниктери Т. Д. Кайгородова, П. Л. Казанцев, В. К. Кыпчаков, Е. П. Кандаракова, Н. Н. Суразакова база јетирген. Башка-башка јылдарда училищени башкарган улус јаан тоомјыда: Г. А. Дубасов, В. А. Клячев, М. Г. Коляденко, И. И. Баклыков, Н. М. Успенский, М. Т. Ревякин, А. А. Кочеева, Н. Ф. Копытов, П. И. Чепкин, Т. П. Наумкина. Одус јылга училищени РСФСР-дыҥ нерелӱ ӱредӱчизи, училищени божоткон Н. А. Табакаева башкарган.  1996 јылда училищеге колледжтиҥ статузы берилген.

Педколледжте профессионал квалификацияныҥ ӱредӱлӱ тӧс јери иштейт. Ол су-кадыгыныҥ аргалары коомой студенттерле иштеери аайынча республикада базовый профессионал организация болуп јат. Школго јӱрер јажы јетпегендердиҥ кыска ӧйгӧ јӱрер группазы иштейт ле ондо студенттер практика ӧдӧт.

Колледжте алты педагогикалык ууламјыла ӱредӱ ӧдӧт: баштамы класстарды ӱредери, дошкольный ӱредӱ, ӱзеери ӱредӱниҥ педагогиказы.  Аҥылу дошкольный ӱредӱ, баштамы ӱредӱде коррекционный ӱредӱ, физический культура. Заочный бӧлӱк ачылган ла ондо баштамы класстардыҥ,  балдардыҥ садтарыныҥ, физкультураныҥ ӱредӱчилери белетелет.

Студенттер јаҥыс ла ӱредӱде эмес, је билим шиҥжӱ иште, волонтерлордыҥ кыймыгузында, спортто эрчимдӱ туружат. Преподавательдер эмдиги ӧйдиҥ технологияларын кӧп тузаланат, квалификациязын бийиктедерге, мастер-класстарда, билим-практикалык конференцияларда, конкурстарда  туружат. Училищениҥ выпускниги билимчи В. А. Сластенинниҥ кычырыштарын быјыл тӧртинчи катап ӧткӱрдис. Јайаандык ӧмӧликтер кӧп, темдектезе, «Кӱнчечектер», «Злато», «Апельсин», «Квадрат» ла   јуучыл-тӧрӧлчи клуб «Отчизна».

Колледжтиҥ материально-технический базазын јаҥыртарга грант ойноп алганыс. Методика јанынаҥ иштер ӧктӱрилет ле Томсктыҥ, Новосибирсктиҥ, Алтай крайдыҥ, Курган областьтыҥ, Карелияныҥ, Архангельсктиҥ  ӱредӱлӱ учреждениелериле колбулар тудуп, јаба ӱлекерлерле иштейдис, ченемелле ӱлежедис.

 Марина Юрьевна Анышева, школьно-алтайский бӧлӱктиҥ јааны, АР-дыҥ ӱредӱлигиниҥ нерелӱ ишчизи:

–  Бистиҥ бӧлӱк тӧзӧлгӧнинеҥ ле ала алтай школдорго ӱредӱчилер белетеген. Педтехникумга кирерге кӱӱзегендердеҥ кыйалтазы јогынаҥ алтай тилди билери некелген. Школьно-алтайский бӧлӱкти божоткондор Туулу Алтайда ӱредӱликти тӧзӧӧчилердиҥ тоозында болгон. Олор М. В. Тартыкова, Т. М. Тощакова, Е. А. Тозыякова, Е. И. Уксегешева, С. Н. Шабуракова, М. А. Барантаева, А. А. Кочеева. Поэтесса А. Ф. Саруеваныҥ јайалтазы педучилищеде ачылган.

90 јылдыҥ туркунына бӧлӱк областьтыҥ, соҥында республиканыҥ школдорына 7300 ӱредӱчи белетеген. Тургуза ӧйдӧ баштамы класстыҥ  ӱредӱчилериниҥ специальнозына 105 студент ӱренет. Олор онойдо ок алтай тилге ле литературага ӱредер тап-эриктӱ болор. 2012 јылдаҥ ала бистиҥ бӧлӱкте турист-краевед иш аайынча ӱзеери ӱредӱниҥ педагогиказы деп специальность ачылган. Бӧлӱктиҥ выпускниктериниҥ 30% башка-башка бийик ӱредӱлӱ заведениелерде ӱредӱзин улалтат. Бӧлӱкте ченемелдӱ преподавательдер иштейт: Россияныҥ нерелӱ ӱредӱчилери Г. И. Князева, Р. И. Манышева, АР-дыҥ нерелӱ ӱредӱчизи Р. У. Ютеева, АР-дыҥ нерелӱ ӱредӱчизи М. Ю. Анышева, албаты ӱредӱзиниҥ тӧрт отличниги, СПО-ныҥ кӱндӱлӱ эки ишчизи, педагогикалык билимдердиҥ эки кандидады, онойдо ок бийик ле 1-кы категорияныҥ преподавательдери.

2015 јылда бӧлӱкте алтай јашӧскӱримниҥ «Кӱнчечектер» деп студиязы тӧзӧлгӧн. Кыска ла ӧйгӧ ол каланыҥ, тергеелер ортодогы конкурстардыҥ дипломанттары боло берген, оныҥ башкараачыларына  педагогтор Л. М. Лебедева ла С. А. Санашкин кычырылган. Хакасиядаҥ комус, топшуур, тӱҥӱр јакытканыс. Бу студияныҥ студенттери кожоҥдойт, ӱлгерлер кычырат. «Ачык эжиктердиҥ кӱндеринде» быјыл Кош-Агаш ла Улаган аймактарда болуп, ойын-концерт, туштажулар ӧткӱргенис.

Бӧлӱкте граждан-тӧрӧлчи таскамал аҥылу јерде. С. П. Пустогачевтиҥ баштаҥкайыла, кӧп студенттер «Отчизна» клубтыҥ турчылары. Олор Россия тергеелериниҥ кеминде ӧткӱрилип турган ӱлекерлерде эрчимдӱ туружат. Класстыҥ чазы, јилбилӱ туштажулардыҥ клубы, Јылгайак, Л. В. Кокышевтиҥ чыккан кӱнине учурлай јайаандык эҥирлер ӧткӱрилет. Студенттердиҥ билим иштери база јакшы кеминде деп айдар керек. Студенттерис дипломанттар ла лауреаттар болуп јат, башка-башка кемдӱ билим-практикалык конференциялардыҥ, краевед кычырыштардыҥ туружаачылары. Г.Л.Ядагаевтиҥ баштаҥкайыла узак jылдардыҥ туркунына «Алтай шатра»  ӧткӱрилет. Балдар бойын ченеп, башка-башка маргаандарда, ол тоодо, телекейлик те маргаандарда эрчимдӱ туружадылар.

Таскамалду ишти Р. У. Ютеева, А. А. Анышев, А. Н. Сулатаева, А. А. Ачапова, И. И. Зеленина, С. П. Пустогачев ӧткӱрет. Школьно-алтайский бӧлӱкти узак јылдарга Россияныҥ нерелӱ ӱредӱчизи, Албаты ӱредӱзиниҥ отличниги, АР-дыҥ ӱредӱзиниҥ нерелӱ ишчизи Р. И. Манышева башкарган.

 Антонида Александровна Сахарьянова, РСФСР-дыҥ ӱредӱлигиниҥ отличниги, РФ-тыҥ орто профессионал ӱредӱзиниҥ кӱндӱлӱ ишчизи, Макаренконыҥ медалиле кайралдаткан:

– Мен педучилищениҥ 1970 јылдагы выпускниги. Ӱредӱниҥ кийнинде эки јыл школдыҥ директоры болуп иштегем. Оноҥ Москвада Ленинниҥ адыла адалган педагогикалык институттка кирип, оны 1977 јылда божотком. Бу ла јылда тӧрӧл педучилищеге иштеп келгем. Педгогика ла психология, пионер ле комсомол иштиҥ теориязы ла методиказы, ӧскӱстердиҥ туразында балдарды таскадары, колбулар тударыныҥ психологиязы ла ӧскӧ дӧ предметтерди ӧткӱргем. Тургуза ӧйдӧ педагогиканыҥ ла этнопедагогиканыҥ ӱредӱзин ӧткӱрип јадым. Бу предметтердиҥ частарын кӧптӧдип, оны бастыра группаларда ӧткӱрер керек деп бодойдым. Кандый да болзо, бистиҥ выпускниктер школдордо иштеерине белетелет ине.

Тӱӱкиге кайра кӧрзӧбис, педколледжтиҥ бӱгӱнги ӱренип турган туразында ӱредӱ 1966 јылдыҥ кӱзинде башталган. Ол јылда училищеге кирип келгендер экзамендерди эски туразында (эмди ондо алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультеди) табыштырган. Бир јылдаҥ бис агаштар отургысканыс. Соҥында спортзал ла ашкана училищеге јаба тудулган. Михаил Лапшин башчы тушта, бӱткӱл спорткомплекс тудулды. Общежитие дезе, јӱк 1969 јылда белен болгон.  Училищениҥ  ол ӧйлӧрдӧги јепселгенин бӱгӱнги кӱндийиле тӱҥейлеер арга да јок. Онойдо ок ӱредӱниҥ программалары солынган. Бистиҥ бастыра јанынаҥ белетелип, јакшы билгирлер ле таскамал алган выпускниктер тергеениҥ ӱредӱлигиниҥ, албаты ээлеминиҥ бастыра ла бӧлӱктеринде иштейт. Бис олорло јолду оморкоп турус.

Н. Бельчекова белетеген