Алтайдын Чолмоны

Кӧп улусты санандырган болор…

04.12.2018

Јӱрӱмде кижи кандый ла айалгага туштаар аргалу. Је кандый ла кӱч айалгадаҥ чыга берер эп-арга тӱҥей ле табыла беретенин база ундыбас керек. «Чеберленгенди Кудай чеберлеер» деп сӧс тегиндӱ айдылбаган. Бӱгӱнги јӱрӱм чын да башка-башка чочыдуларла толо немедий. Ол тоодо ВИЧ-инфекцияга табартканда, кижи бойын канайда тудунары, нени эдери јанынаҥ СПИД-ле тартыжарыныҥ телекейлик кӱнине учурлай, каладагы «СПИД-ле тартыжары ла оны болдыртпазы аайынча тӧс јерде» пресс-конференция ӧтти.

Бистиҥ республика ичинде мындый оору јанынаҥ айалга кандый болгоны керегинде эмчи-эпидемиолог В. Г. Зимин слайдтардыҥ болужыла толо јетирӱ этти. Статистикадагы тоолордоҥ кӧргӧндӧ, 2018 јылдыҥ ӧткӧн он айыныҥ туркунына Алтай Республикада бу ооруга алдырткан 95 учурал болгоны јарталган. Тергее ичинде ВИЧ-инфицированный улустыҥ текши тоозы 938 кижи.

«ВИЧ-инфекция» деп диагнозту 674 кижи диспансерный учетто туруп эмденет. Мындый оорула оорыган учуралдар анчада ла Горно-Алтайск калада, Чамал ла Майма аймактарда кӧп туштайт.

Јаштарыла кӧргӧндӧ, оорыгандардыҥ кӧп сабазы 30-39 јаштыҥ ичиндеги улус, олордыҥ 38 проценти — ӱй улус. Бу јылдыҥ он айыныҥ туркунына ВИЧ-инфицированный энелердеҥ 16 бала чыккан. Текши республика ичинде мындый оорулу энелердеҥ чыккан 153 бала бар. Тургуза ӧйдӧ 18 јашка јетпеген 13 бала диспансерный учетто турат, олордыҥ ортозында 6 бала ӧскӧ тергеелердеҥ келгени јарталган. Олор ончозы антиретровирусный эмдениш алат.

Специалисттердиҥ айтканыла, ВИЧ кандый ла кижиге југужар аргалу. Оныҥ јажы, билелик ле јӱрӱмдик айалгазы, кандый ӱредӱлӱ болгоны бу суракта ылгаш јогынаҥ болот.

Бойыныҥ су-кадыгы, келер ӧйи керегинде сананган улус ВИЧ-инфекциядаҥ чеберленери јанынаҥ јетирӱлерди кайдаҥ ла таап алар аргалу. Пресс-конференцияныҥ туружаачызы, врач-инфекционист М. А. Ульчиекованыҥ айтканыла, бойыныҥ су-кадыгы чокым-јарт шылтактар јогынаҥ уйадап турганын сескен кижи тургуза ла СПИД-центрге келип, кан табыштырып кӧрӧр керек. Кӧп улус мында таныштарына туштаарынаҥ алаҥзып, ады-јолы кайда-кайда бичилеринеҥ јалтанат ла туйуксынат. Је бу тӧс јерде ВИЧ-инфекцияга анализтерди ады-јолын јажырып та табыштырар арга бар.

Эмчи-эпидемиологтыҥ болушчызы Н. А. Тайтакова јӱрӱмдик учуралды темдек эдип куучындаганы кӧп улусты санандырган болор. Тоолу јылдар кайра јиит кижи ВИЧ-ле југушкан. Бойыныҥ су-кадыгыныҥ ӧскӧрип, уйадап турганын биле тура, ол узак ӧйгӧ биле тӧзӧбӧй, јаҥыскан јӱрген. Је јӱрӱмниҥ толкузы оны кандый да ӧйдӧ эш-нӧкӧри божоп калган јаҥыскан ӱй кижиле таныштырган. Анча-мынча ӧйдӧҥ экӱ биле тӧзӧгӧн кийнинде, ӱйи табынып алган. Бу да тушта оорузы керегинде эр кижи нени де айтпай, јажыдын бойында ла алып јӱрген. Ары ла јанынаҥ ырыс тӱжӱп, бала су-кадык чыккан. Је энези такып табыштырган анализтерде оору бары јарталып келген. Југушкан баштапкы ӧйлӧрдӧ кижиниҥ эди-каныла айланып, ВИЧ-инфекция бойы керегинде сестиртпей, «тым турар» аргалу. Је узакка эмес. Бу учуралда бала шак андый «тымык» ӧйгӧ учурайла, ак-јарыкка су-кадык келген. Јаан удабай баланыҥ адазыныҥ оорузы тыҥып, тӱрген болуштыҥ кӧлӱгиле эмчиликке экелилген. Је бойыныҥ јажынып јӱргениниҥ уч-тӱбинде бу кижи короп калды. Ӱйи тургуза ӧйдӧ учетто туруп, эмденип јат.

База бир јартамал. RV – ол башка анализ, анда ВИЧ канайып та кӧрӱнип чыгар аргазы јок. Је кӧп улус бу суракты јазап оҥдобой, булгалып јат. Канча јылдарга улай эдилген шиҥжӱдеҥ кӧрзӧ, ВИЧ-ле эр улус, ӱй улуска кӧрӧ, кӧп оорыйт. Је ӱй улус барлу тушта канча катап анализ табыштырып турган болзо, эр улус анайып ла тууразында керексинбей де, оорузын сеспей де јӱрӱп калат. Айдарда, бойын ла јуук улузын кичееген, су-кадыгына серемји эткен кажы ла кижи каладагы СПИД-центрге кандый ла ӧйдӧ келип, канын шиҥдеерине табыштырар аргалу.

М. Акчина