Алтайдын Чолмоны

Красноярск эрчимдӱ белетенет

07.12.2018

Студенттердиҥ ХХIХ телекейлик кышкы универсиадазы Сибирьдиҥ эҥ јаан калаларыныҥ бирӱзинде, Красноярскта, 2019 јылдыҥ  тулаан айыныҥ 2-12 кӱндеринде ӧдӧр. Тургуза ӧйдӧ бу јаан маргаандардыҥ ээлери ого эрчимдӱ белетенгилейт.

Универсиадалардыҥ тӱӱкизи
Јайгы ла кышкы универсиадалар университеттердиҥ телекейлик федерациязыныҥ башкарганыла эки јылдыҥ бажында бир катап ӧдӧт.  Јайгы маргаандар Советский Союзта ла Россияда эки катап ӧткӧн: 1973 јылда — Москвада, 2013 јылда — Казаньда. Татарстанда болгон универсиадада Алтай Республиканыҥ спортчызы Аймерген Аткунов самбо кӱреште туружып, Россияныҥ јуунты командазына алтын медаль экелген учурал Туулу Алтайдыҥ спорттогы тӱӱкизинде база болгон эди. Јерлеш спортчыныҥ бу бийик једимине јаҥыс ла оморкоор керек. Келер јылда Красноярскта ӧдӧтӧн кышкы универсиаданыҥ тӧс јӧмӧӧчизи «Норникель» компания бу маргаандарды бийик кеминде ӧткӱрерге турганы керегинде угускан.

Универсиадада 76 комплект медаль ойнолор. Маргаандар дезе спорттыҥ он бир бӱдӱмиле ӧдӧр: биатлонло, туу чанала, керлингле, чанала, сноубордло, чанала спортивный ориентирование аайынча, фигурный јыҥылашла, конькиле, фристайлла, хоккейле, шорт-трекле, мячту хоккейле. Стадиондордо беш муҥ волонтер иштеери темдектелет. Јербойында јаткан улустыҥ ортозынаҥ волонтерлорго болужатан 3900 кижи база талдалган. Олорго болужарга, анайда ок Россияныҥ тергеелеринеҥ ле гран ары јанынаҥ ӱзеери 1100 волонтер келери темдектелген. Универсиадада бойлорыныҥ кӱӱниле иштеерге тургандар айылчыларды аэропорттордо ло вокзалдарда уткыыр, культурала колбулу программаларда туружар, јетирӱлер белетеп таркадар тӧс јерлерде, эмчилердиҥ пункттарында, спортчыларды кӧлӱктерле јеткилдеер службаларда, кӧчӱреечилердиҥ ле тилмешчилердиҥ бӧлӱктеринде иштеер, Россияныҥ тергеелериниҥ ле ӧскӧ ороондордыҥ окылу делегацияларын уткыырында ла ӱйдежеринде элбеде туружар.

Студенттердиҥ јайгы ла кышкы телекейлик универсиадалары бежен јылга чыгара ӧдӱп јат. Олор Олимпий ойындардыҥ кийнинде учурыла эҥ јаан деген маргаандардыҥ тоозына кирет. Универсиадада маргаандар, Олимпиадаларда ла чылап ок, спорттыҥ бир канча бӱдӱмдериле ӧткӱрилет. Је анда јаҥыс ла студенттер туружар аргалу. Бу маргаандарды студенттердиҥ спортыныҥ телекейлик федерациязы тӧзӧп ӧткӱрет. «Универсиада» деген ат «Университет» ле «Олимпиада» деген сӧстӧрдӧҥ туруп јат. Маргаандарда јӱк ле 17-25 јашту студент улус туружар аргалу. Универсиада ӧдӧтӧн јылда ӱренген јеринеҥ колына диплом ол эмезе академический билим ижин керелеген кере бичик алган јиит спортчыга бойыныҥ тергеезиниҥ командазы учун туружар арга база берилип јат. Студенттердиҥ телекейлик федерациязы универсиаданыҥ маргаандарыныҥ ээлерине  программага ӱзеери кӧргӱзӱлӱ бӱдӱмдер кийдирерге јӧпти база берет.

Универсиаданыҥ оды
Красноярскта ӧдӧтӧн кышкы универсиаданыҥ эстафетазыныҥ оды студенттердиҥ спортыныҥ телекейлик байрамы темдектелген ӧйдӧ, 2018 јылдыҥ сыгын айыныҥ 20-чи кӱнинде, камызылып, јолын Сибирьдиҥ калазы јаар уулаган. Эстафетаныҥ туружаачылары универсиаданыҥ одын јӱс алтан тӧрт кӱнниҥ туркунына Россияныҥ одус калазы ӧткӱре апарар.  Студенттердиҥ эҥ јаан  маргаандарыныҥ оды ороонныҥ јарлу деген университеттери иштеген калалар ажыра ӧдӧр. Эстафетаныҥ одын Москваныҥ, Архангельсктиҥ, Санкт-Петербургтыҥ, Калининградтыҥ, Симферопольдыҥ, Дондогы Ростовтыҥ, Ставропольдыҥ, Грозныйдыҥ, Казаньныҥ, Екатеринбургтыҥ, Владивостоктыҥ, Иркутсктыҥ, Барнаулдыҥ, Новосибирсктиҥ, Томсктыҥ, Абаканныҥ, Кызылдыҥ эл-јоны уткыыр. Отты Красноярский крайдыҥ Норильск, Кодинск, Енисейск, Канск, Зеленогорск, Минусинск, Назарово, Ачинск, Железногорск, Дивногорск, Красноярск калаларында јаткан эл-јон кӧдӱриҥилӱ айалгада уткыырга база эрчимдӱ белетенет. Эстафетаныҥ оды удабас калалар болотон Тура ла Шушенское поселоктор ажыра база ӧдӧр.

Маргаанныҥ тӧзӧмӧл комитеди универсиаданыҥ одын уткыыр чӱм-јаҥ кыйалтазы јогынаҥ ӱч бӧлӱктеҥ турар учурлу деп некеп јат. Баштапкызында, отты уткыырын байрам кептӱ эдип тӧзӧп ӧткӱрер керек. Экинчизинде, эстафетаныҥ бойы каланыҥ оромдоры ла тепсеҥдери ажыра ӧдӧр учурлу. Ӱчинчизинде, келген от каланыҥ эҥ танылу јерлериниҥ бирӱзинде база катап камызылып, анда јазымы јогынаҥ байрам кептӱ ойын-концерт тӧзӧлип ӧткӱрилер учурлу. Эстафетаныҥ оды Красноярскка 2019 јылдыҥ тулаан айыныҥ баштапкы кӱнинде келер. Эртенгизинде, тулаан айдыҥ экинчи кӱнинде дезе, 20 саат 19 минутта каланыҥ озогызынаҥ он, эскидегизинеҥ эки катапка артык болуп јаҥыртылган спорттыҥ сӱрлӱ ле чӱмдӱ тӧс ӧргӧӧзинде студенттердиҥ ХХIХ телекейлик универсиадазыныҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы ӧдӧр.

Темдек-талисманы
Универсиаданыҥ тӧс сӱр-темдегине конкурс ажыра Сибирьдиҥ лайка укту ийди талдалган. Лайка чындыкты, ачык-јарык кӱӱн-санааны, сӱӱнчини ле учы-тӱби јок эрчимди керелеген тынду болуп јат. Кижиниҥ эҥ јуук најызы болгон айылдагы тындуныҥ бӱдӱм-кеберин табарында Красноярсктыҥ јурукчылары, скульпторлоры, архитекторлоры ла дизайнерлери эрчимдӱ турушкандар. Студенттердиҥ маргаандарыныҥ сӱр-темдегин талдаары аайынча конкурс  2013 јылдыҥ чаган айынаҥ ала кӱӱк айга јетире улалган. Ол аайынча ӱнбериш Интернет ажыра элбеде ӧткӧн. Конкурста јаҥыс та јайаан иштӱ улус турушкан эмес, је анайда ок јашӧскӱримнеҥ, студенттердеҥ ле ӱренчиктердеҥ сӱрекей кӧп јурук-эскизтер келген.

Ол ло 2013 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 15-чи кӱнинде конкурстыҥ турулталары кӧрӱлип, мӧрӧйдӧ јеҥӱ алган тындуныҥ ады адалган. Текши ӱнберишле мында Сибирьдиҥ лайказы баштапкы јерге чыккан. Спорт сӱӱчилер эмди бу јараш бӱдӱмдӱ ийдичекти јуруктарда конекло, чанала јыҥылап турганын, тошто хоккей ойноп, фристайлда ла шорт-тректе туружып јатканын кӧрӧр аргалу. Универсиаданыҥ тӧзӧмӧл комитеди маргаандардыҥ тӧс сӱр-темдегин анайда ок бастыра стадиондордо, кеп-кийимдерде, белетеген аш-курсактыҥ таҥмаларында тузаланар. Кижиниҥ эҥ јуук најызы болгон айылдыҥ бу тындузы јашӧскӱримниҥ спортыныҥ байрамыныҥ туружаачыларына ла оныҥ кӧп тоолу айылчыларына ырыс ла сӱӱнчи экелеринде алаҥзу јок.

Тудум иштер «кайнайт»
Красноярск студенттердиҥ телекейлик кемдӱ маргаандарын тӱӱкиде баштапкы ла катап ӧткӱрип јат деп айдар керек. Ого белетенетен иштерге јаан акча чыгарылып јат. Онызы јогынаҥ болбос эмей. Универсиаданыҥ дирекциязыныҥ пресс-службазыныҥ јетиргениле, крайда спорттыҥ, эмчиликтиҥ ле транспорттыҥ инфраструктуразыныҥ бастыразына шыдар обьекттери јаҥырта тудулып чыныкталат. Олордыҥ тоозына спортчы студенттердиҥ јадатан Олимпий деремнези база кирип јат.

Тургуза ӧйдӧ крайда эски стадиондорды јаҥыртары, јаҥыларын јаҥыдаҥ тудары аайынча элбек кемдӱ иштер ӧдӧт. Строительдер бойлорына 2019 јылдыҥ тулаан айына јетире одус тӧрт обьектти тудуп ла јаҥыртып салар молју алгандар. Бастыра иштер эртедеҥ тургузылган график аайынча ӧдӧт. Универсиаданыҥ дирекциязыныҥ башкараачыларыныҥ айтканыла, Красноярскка спортто ады-чуузы элбеде јарлалган ӧскӧ тергеелердиҥ алдында бир де уйатту болбос. Олордыҥ темдектегениле, бастыра обьекттер маргаандарга ӧйлӱ-ӧйинде белетелер. Олордыҥ кӧп сабазы ишке табыштырылып калган. Бир кезектеринде ченелтелӱ маргаандар ӧткӧн. Студенттердиҥ спортыныҥ кышкы бӱдӱмдери аайынча телекейлик федерациялардыҥ чыгартулу улузы универсиадага белетелген стадиондорго бийик баа бергендер. Байа ченелтелӱ деп адалаачы маргаандарда спортчылар бойлоры база кӱӱнзеп турушкандар.

Интернеттиҥ бичимелдери аайынча белетелген