Алтайдын Чолмоны

Дмитрий Медведевтиҥ тӧс каруулары

11.12.2018

Россияныҥ башкарузыныҥ председатели Дмитрий МЕДВЕДЕВ чике эфирде јылдыҥ турулталары аайынча интервьюда российский телеканалдардыҥ (Первый канал, Россия 1, НТВ, РВК, Томское время) журналисттериниҥ сурактарына каруулар берген.

Jонjӱрӱмдик программаларга ла модернизацияга 23 трлн салковой керек

Башкару акча-манат алар аргаларды билгир аайлаштырганыныҥ шылтузында ороонныҥ мынаҥ арыгы ӧзӱмине акча-манат табылган. Президенттиҥ кӱӱк айдагы јарлыгын бӱдӱрерге 8 трлн салковой керек, је ол бастыра иш-керектерди бӱдӱрерине једишпес. Јонјӱрӱмдик программаларга ла модернизацияга чыгымдарды чотко алзабыс, 23 трлн салковой керек. «8 трлн салковой Президенттиҥ 2018 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 7-чи кӱниндеги јарлыгындагы национальный амадуларды бӱдӱрерине керектӱ. Је 8 трлн. салковойдоҥ башка национальный ӱлекерлерге кирбей турган ӧскӧ тегин стандарт керектер база бар. Олорды кем де айрыбаган. Инфраструктураны иштедериле, ӧскӱрериле, модернизировать эдериле колбулу чыгымдарды, онойдо ок бир канча јонјӱрӱмдик программалардыҥ чыгымдарын бюджетте эмес јерлердеҥ алатан чыгымдарды јаба ајаруга алзабыс, 23 трлн салковой боло берер» — деп, Д. Медведев айткан.

Ороонныҥ ӧзӱмине бу јаан акча. Олор табылган. Премьердиҥ темдектегениле, башкаруга оны табарга НДС-ка каланды бийиктедерге, акцизный политиканы кубултарга ла башка-башка госпрограммалардыҥ акчазын тапташтырарга келишкен.

Экономика jӱк бойыныҥ инвестицияларыла ӧзӧр аргалу

Медведевтиҥ айтканыла, Россияда тӱрген ӧзӱмдӱ ороонныҥ экономиказы, санкциялардыҥ ӧйиндеги экономиказы јӱк бойыныҥ инвестицияларыныҥ чодыла турумкай ӧзӱмдӱ болор.

Россияныҥ экономиказы эмди тура быжу. Јылдыҥ турулталарыла инфляцияныҥ кеми 3,5%. «Бис 4% келиштирдис, бис ого једингенис, улус бойыныҥ кирелтелерин ле чыгымдарын пландаар аргалу. Онызы аш-курсактыҥ корзиназынаҥ кӧрӱнет. Ол база јылдыҥ турултазы» — деп, премьер угускан.

Jаҥдар пенсияныҥ реформазыныҥ jарамыкту бӱдӱмин jӧптӧгӧн

Медведевтиҥ каруузыла, башкару бӱгӱнги пенсионерлерге тӧлӧмирлерди бийиктедерге пенсияныҥ реформазын јараткан. Реформа бойы кемге де јарабаган – эл-јонго до, Президентке де, оныҥ бойына да, је јарадылган кубулталардыҥ шылтузында пенсия јылына бир муҥ салковойго кӧптӧӧр.

«Бу јӧп кӱчке келишкен. Бис бу јӧп окылу јаҥга тоомјы кошпос деп билгенис. Је мында «јарайт-јарабайт» деген санаала башкарынарга јарабас. Экономикада онойдо сананзаас, ӧзӱм алынбазыс. Јаҥда ӧскӧ алтам јок болгон» — деп, Медведев айткан.

—Бӱгӱнги тоолорло кӧрзӧбис, ол чын ла эҥ ас салтарлу керек. Бис оны пенсияныҥ абстрактный системазыныҥ турумкайына ла болуп эткен эмезис, онызы да макроэкономикага учурлу да болзо, пенсионерлерге тӧлӧмирлерди бийиктедерге эткенис. Ого јӱк чӱмдӱ ле узактаҥ бери эдери некелген реформаныҥ болужыла јединер арга болгон. Јаҥга база кандый да ӧскӧ јӧп јарадар арга болбогон — деп, Медведев айткан.

Башкару россияндардыҥ jоксыражын астадар план белетейт

Медведев иштиҥ ле јонјӱрӱмдик корулаштыҥ министри Максим Топилинниҥ 2018 јылда россияндардыҥ ишјалы бийиктегени керегинде сӧстӧрин јӧмӧгӧн. «Јабыс кирелтедеҥ, јоксыраштаҥ јаан билелӱ улус чучурайт. Је чокым статистика бар. Калганчы эки јылда ишјалдар чын ла ӧскӧн. Ишјалдар 7,6% бийиктеген» — деп, ол чокымдаган.

Министрлердиҥ кабинединиҥ јааны башкару јоксырашты јабызадарыныҥ планын белетейт деген. Темдектезе, кӧп балдарлу билелерге бирлик ээжилер тургузар керек, нениҥ учун дезе, мында Россия ичинде айалга башка-башка. Арткан категорияныҥ улузына бӱгӱнги программалар элбедилер. Коллегалар јуук ӧйдӧ шӱӱлтелерди белетеп ийер деп, Медведев темдектеген.

НДС-ты бийиктеткени — экономикага ла эл-jонго эҥ jарамыкту алтам

Министрлердиҥ кабинединиҥ јааныныҥ шӱӱлтезиле, НДС-ты 20% јетире бийиктеткени – ол эл-јонго до, экономикага да бюджеттиҥ кирелтелерин бийиктедер эҥ јарамыкту алтам. «28% болгон, оноҥ 20%, оноҥ 18%, эмди ойто 20 процентке бийиктеди. Каландарды бийиктедериниҥ ончо салтарларынаҥ ол эҥ ле јарамыктузы болгон. Темдектезе, биске садышканына калан салар эмезе эмдерге ле аш-курсакка јеҥилтелерди јоголтсын деп шӱӱлте эткендер, је улус чучураар эди. Онойып, ончо ло аргаларды ылгап, НДС-ка токтогоныс. Бу јӧпти бис такып кӧрбӧзис, ол јуук ӧйгӧ ӧзӱмниҥ тӧзӧгӧзи болор учурлу» — деп, Медведев угускан.

Эмдер jеткил болор

Премьердиҥ айтканыла, эмдер јеткил болор ло олордыҥ баалары бийиктебес. Башкару јеҥилтелерлӱ улуска јӧмӧлтӧ эдерин улалтар.

«Эмдер јеткил болорын ла баалары бийиктебезин бис шиҥжӱде тудадыс. Бисте эмдер тегин ле јеҥилтелерлӱ болуп јат. Онойдо ок јӱрӱмге керектӱ ле јаан учурлу препараттар бар, олордыҥ тоозы эмди 699. Келер јылда база 36-ны кожорыс. Бу тоолом акча-манатла да, ӧскӧ дӧ јанынаҥ корулалган. Тооломдо 60% бистиҥ тӧрӧл эмдер. Эмди бисте эмдердиҥ чыҥдыйы јакшы шиҥжӱлелет ле олор салковойго садылат, айдарда, валютаныҥ секиргенинеҥ камааны јок. Маркировка дезе, кижиге керектӱ, ол эм кайдаҥ келгенин билер учурлу. Ол эмдердиҥ рыногыныҥ ӧзӱмине ле улуска керектӱ. Чыгымдар јаан эмес болор деп бӱдедим.

Калганчы јылдарда фармацевтический бӧлӱк јылына 15 проценттеҥ 25% јетире ӧскӧн. Ол улусты салковойго садылып турган ла валютадаҥ камааны јок эмдерле јеткилдеер јаан ишти бӱдӱрерине јӧмӧлтӧлӱ» — деп, Медведев айткан.

Врачтар белетеер керек

Премьердиҥ айтканыла, государство ороондо медицинала јеткилдештиҥ кемин бийиктедер, специалисттерди белетеерин ле такыптаҥ белетеерин ӧткӱрер. Онойдо ок иштиҥ айалгаларын јарандырар ла ишјалдарды бийиктедер учурлу. Студент-медиктер бӱгӱн колдорында гаджеттерлӱ, блокнотторлу ӱренбес учурлу.

«Врач – билгирлер де, кижилик те јанынаҥ кӱч иш. Врачтардыҥ кӧбизи Гиппократтыҥ чертине туруп, улуска ак-чек иштеп јат. Бистиҥ ороондо кайда да 22,5 муҥ врач једишпейт. Кезик јерлерде терапевттер, педиаторлор, кезиктеринде дезе, специалисттер јетпей туру. Оны јоголтор керек. Калганчы јылдарда бис кайда да 8 муҥ врач белетедис, бу ишти улалтар керек.

Кӧп университеттерде ӱредӱ тыҥ – анчада ла клиникаларлу јерлерде. Студент-медиктер колында iPad-ту ла блокнотту эмес, операционныйларда ӱренер учурлу» — деп, Медведев угускан.

Балдардыҥ курч сурагында ада-энелер, школ ло государство каруулу

Медведевтиҥ сӧстӧриле, балдарла болгон ЧП-ларда биледеги айалгалар бурулу.

«Баланыҥ таскамалында эҥ учурлузы – ол биле. Ончозы ондо башталат. Бала канча саатка компьютерди карап отурганда, ада-энелери јууктап, ол ондо нениле јилбиркеп турганын кӧрӧр учурлу. Кӧп јеткерлер ондый ајару этпегенинеҥ улам болуп јат. Школ база јаан каруулу, олордо таскамалду иштер ӧткӱрилер учурлу. Интернет – эптӱ неме деп бис билерис, бастыра тӱбекти, шылтакты ондо деп кӧрбӧс керек. Је ајаруны эдер керек. Кажы ла болгон јеткер таҥынаҥ башка шылтакту, ончозы ла тӱҥей шылтакту деп айдар арга јок. Мында бастыра ла каруулу органдардыҥ – билениҥ, школдыҥ ла государствоныҥ ийде-кӱчин бириктирер керек» — деп, Медведев чокымдаган.

Премьер-министр онойдо ок Москваныҥ Жулебино районында јаҥар айдыҥ 6-чы кӱнинде болгон учуралга токтогон. Школго колында бычакту 16 јашту ӱренчик кирерде, школдоҥ ӱренчиктерди ле ӱредӱчилерди чыгаргандар. «Кудайга баш, ондо ӱзе јакшы божогон – ол колго кирген. Је бу билениҥ ле школдыҥ ортодо болуп турган керек болгоны јарт, олордо ло аайына чыгар керек» — деп, премьер айткан.

Нефтянниктерле jӧптӧжӱ керегинде

«Экономика бисте рыночный, ачык, мында не де кубулбайт. Је бис не болуп турганын шиҥжӱлеп, болуп турган керектерге кирижер јаҥду. Калганчы ӧйдӧ нефтьтиҥ баазы бийиктегениле колбой бистиҥ нефтянниктер кирелтени ичбойында рынокто јетире албай турганына ачынып турулар. Олорды эмеш јаба базарга келишкен. Ончозы турумкай бойы артса, нени де кубултпазыс. Је айалга шиҥжӱдеҥ чыга берзе, нефтянниктерге јарабас јӧптӧр, ол тоодо буудакту пошлиналарды јарадарга келижер» — деп, Д. Медведев угускан.

Кӱнбадыш санкциялар ла удурлажа алтамдар керегинде

«Кӱнбадыш фронтто кубулталар јок. Санкциялардыҥ салтарында бистиҥ саду кайда да 100 млрд доллар јылыйткан. Је јӧптӧрдӧ экономиканы ӧскӱрерге јарамыкту чокым керектер бар. Темдектезе, јурт ээлем ӧзӱм алынган» — деп, премьер јартады.

Москваны Украинага удурлажа санкциялар jилбиркетпейт

Медведевтиҥ темдектегениле, Россияныҥ Украинаныҥ санкцияларына удурлажа керектери канча кирези улалары јарт јок. «Олор озо баштаган — деп, премьер-министр угускан. – Бис бу удурлажу учы јок улалзын деп кӱӱнзебейдис. Је олордыҥ буудактары улалза, бис бойыстыйын база узадарыс».

Башкаруныҥ јааныныҥ сӧстӧриле, Россия Украинаныҥ садудагы јаан деген партнеры. «Украинаныҥ јаҥдарыныҥ бистиҥ ороонысла колбуларды астадар деген кӧп чырмайыжынаҥ камааны јогынаҥ Россия Украинаныҥ садуда јаан партнеры болуп артат — деп, Медведев айткан. – Јуукта мениҥ украин таныштарымныҥ айтканыла, Украинаныҥ ЕС-тиҥ ороондорыла садудагы колбуларыныҥ кеми калганчы јылдарда кӧптӧбӧгӧн».

Медведевтиҥ темдектегениле, Украина Москвага садудагы јаан партнеры эмес — ого РФ-тыҥ садудагы текши ӧдӱштирӱзиниҥ јӱк 2,3% келижет.

Электрон сайттардаҥ