Алтайдын Чолмоны

Jаҥыс ла ичкери…

11.12.2018

Јаҥар айдыҥ 7-чи кӱнинде «Звезда Алтая» республикан газеттиҥ редакциязында кенектердиҥ онкӱндӱгине учурлай туштажу ӧткӧн. Анда республикан СМИ-лердиҥ журналисттериле эки эпши — Анна Юрьевна КАЗАНЦЕВА ла Елена Васильевна КАЗАНЦЕВА тушташкан.

Бу улус кенек балдар чыдадат. Јӱрӱминде мындый јаан ченелтелер ӧдӱп јаткан бу эки келин бастыра арга-кӱчин балдарыныҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын эмеш те болзо бийиктедерге берет. Олор кандый ла иштерде, ол тоодо баш федерал инспектордыҥ ишмекчи группаларында, координационный советтердиҥ јуундарында јаантайын туружып турган эрчимдӱ јӱрӱмдик кӧрӱмдӱ ӱй улус. Салымдары анайып келижип, кенек балдардыҥ энелери болуп, мындый болчомдордыҥ бастыра курч сурактарын олор билер.

«Звезда Алтая» республикан газеттиҥ, оныҥ баш редакторы Алена Казанцеваныҥ баштаҥкайыла редакцияда кандый ла тема аайынча јакшынак та, тузалу да туштажулар ӧдӱп турганын темдектеер керек.

Туштажуга келген Анна Юрьевнаныҥ айтканыла, ол Елена Васильевнала кайда да беш јыл кайра танышкан. Анна Юрьевнаныҥ кызычагы ДЦП-лу, эмди тогус јашту. Баштап тарый оору кызычагыла кожо кандый уур-кӱчтерди ӧдӧргӧ келишпеген деер. «Ол тушта биске кем де болужып болбос деген санаалар да болгон. Је бир катап Майма аймактыҥ администрациязыныҥ јонјӱрӱмдик корулаш аайынча бӧлӱги кенек балдардыҥ сурактарыла колбулу керек-јарак ӧткӱрген. Анда мен Елена Васильевнала танышкам. Ол кӱннеҥ ала јӱрӱмим солынып баштаган. Ада-энелердиҥ биригӱзи, олорго тап-эрик сурактар аайынча јартамалдар берип турган улус бар болгонын билип алгам» — деп, Анна Казанцева айткан.

—Бистиҥ керектӱ јасактарды билбес болгоныс, тап-эрик сурактарды оҥдобой турганыс кӧп буудактар јетирген. Бисте кандый тап-эриктер, јеҥилтелер бар болгонын кем де айтпайтан. Билеҥде кенек бала табылган да болзо, ол ло су-кадык балдар чылап, балдардыҥ садына, школго барар тап-эригис бар болгонын билбейтенис – деп, ол куучынын улалткан.

Быјыл јайгыда «Кенек балдардыҥ ада-энелери» деп бастырароссиялык јондык организация тӧзӧлгӧн. Оныҥ ижиниҥ тӧс ууламјызы кенек балдарлу билелерди јӧмӧӧри болуп јат. Ӱлӱрген айда бу организацияныҥ тергеелик бӧлӱги республикабыста ачылган ла оны Анна Юрьевна башкарат.

Елена Васильевна кӧп балдарлу эне. Оныҥ бир кызычагына «эрте бала тужыныҥ аутизми» деген диагноз тургузылган эмтир. Тургуза ӧйдӧ кызычагы он эки јашту. Эки эпши балдарыныҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын оҥдолторго албаданат. Бир јерде турбай, бу ууламјы аайынча керектӱ билгирлер алат, оору балдарлу ӧскӧ ада-энелерге болужат.

—Бу ууламјыла колбулу јасакберимди бастыра билип аларга келишкен. Чын јӱрӱмдеги айалгалар јасакберимде айдылганына келишпей јат. Оныҥ да учун кӧп тӱзедӱлер кийдирер керек. Нези келишпей турганын, кандый тӱзедӱлер кийдирерин бис јакшы билерис. Оныҥ учун јаҥныҥ органдарыла кожо ӧткӱрген ӧмӧ-јӧмӧ ижис турулталу болот. Темдектезе, «Доступная среда» деген программа аайынча пандустар јазалган. Кезик учреждениелер байа пандустарды анаар ла эдип салган. Бис бу иштерге киришкен соҥында, пандустарды јазап эдип баштагандар. ГИБДД биске база јакшы јӧмӧжӧт. Автопарковкаларда «кенек улуска» деген темдектер тургузылат – деп, эпшилер айткан.

Елена Васильевнаныҥ балазы кӱнде эки сааттыҥ туркунына школдо ӱренет. Ол каланыҥ 10-чы таҥмалу школына барып турган эмтир. Елена Васильевнаныҥ айтканыла, Горно-Алтайсктыҥ јаҥыс ла кенек эмес, је анайда ок су-кадыгы уйан балдарыныҥ кӧп сабазы бу школдо ӱренет. Анда талдама специалисттер, педагогтор иштеп турганын ол темдектеген. Елена Васильевнаныҥ балазы бу школдо ӱредӱчизинеҥ таҥынаҥ уроктор алат, анайда ок текши урокторго јӱрет. Быјыл кызычагы тӧртинчи класста, эзенде јылда бежинчи класска кӧчӧр лӧ ӱзеери јаҥы предметтер кожулар. Ол тушта балазын бир эмес, бир канча ӱредӱчи ӱредер. Балазына кӱчке келижер деп, энези санааркайт. Је андый да болзо, бир де јана баспай, јаҥыс ла ичкери барар деген кӱӱн энезинде тыҥ деп сезилип турды.

Анна Юрьевнаныҥ балазы уур бӱдӱмдӱ ДЦП-лу. Андый да болзо, ол Кызыл-Ӧзӧктиҥ текшиӱредӱлик школына ӱренип барган. Школдо эмеш јеҥил предметтерге (јуранары, технология, кӱӱ) јӱрет. Эмеш уур деген предметтерди айлында ӱренет. Анна Юрьевна школдыҥ администрациязы јаантайын јӧмӧжӧргӧ турганын, клазыныҥ ӱредӱчизи јаан ченемелдӱ педагог болгонын темдектеген. Оныҥ айтканыла, баштап тарый балдардыҥ садында да, школдо до бастыразы ла «бис слердиҥ балагардаҥ коркыйдыс» деп айдыжатан. Је андый да болзо, Анна Юрьевна бир де кайра баспай, балазын садикке јӱргӱстирген ле эмди школго апарып јат. Ол јаҥы тӧзӧлгӧн јондык организация ӱредӱ ле билим аайынча республикан министерстволо кожо бу мындый балдарды ӱредериниҥ курч сурактарыныҥ аайына ӧмӧ-јӧмӧ чыгарга албаданар деп айдат.

Эки эпши балдарына бу јӱрӱмде эмеш те болзо јеҥил болзын деп, бастыра арга-кӱчин берет. Олор балдарыла кожо болчомдорго учурлай ӧткӱрилип турган бастыра керек-јарактарда, ойын-концерттерде, фестивальдарда ла оноҥ до ӧскӧзинде туружат.

Баланы эмоционально-психологически јанынаҥ су-кадык болор, комплекстери ас эттире чыдадып алар деген амаду турат. Эки эпши республиканыҥ, ӧскӧ дӧ тергеелердиҥ мындый ок ада-энелерле таныш. Кожо кӧп куучындажат, сурактарыла, олорды чечкедий ченемелдериле ӱлежедилер.

Эмди билим јаан алтамдарла ичкери барып јатканы керегинде эпшилер база айткан. Олор мындый диагнозту оору улуска аҥылу сенсорный клавиатуралар, оноҥ до ӧскӧ кӧп јазалдар бар болгонын темдектеген. Айса болзо, андый јазалдар алар арга келижер.

—Бис фонд эмезис, бис јондык организация, тӧс ууламјыбыс  – тап-эрик јӧмӧлтӧ-болуш јетирери – деп, Казанцевалар айткан. Эки эпшиниҥ темдектегениле, олор мындый оору балдардыҥ курч сурактарын јакшы билер болзо,  балдар 18 јашка јеткен соҥында, кандый уур-кӱчтерге туштап турганын јакшы билгилебес. Оныҥ да учун ого эмдигештеҥ белетенер керек.

Бу эки эпшиле кожо Ольга Павловна Колянова деген база бир эрчимдӱ келин иштеп турган эмтир. Олор кайдаҥ да акчала јӧмӧлтӧ-болуш албайдылар. Айса болзо, бу бичимелди кычырган улустаҥ та кемде де олорго болужын јетирер кӱӱн табылар. Андый улус 8-962-582-00-39 номерлӱ телефонло баштанар аргалу.

Адакыда айдарга турганым – кажы ла бала су-кадык ла ырысту чыдазын деп кӱӱнзейдис. Је јӱрӱм андый эмес болгонын такып кӧргӱзет. Бу туштажуда турушкан эки эпшиге јаҥыс ла алкыш-быйан айдып, ийде-кӱч, чыдамкай кӱӱнзеери артат. Анайда ок кандый да кайкал болуп, балдарыныҥ су-кадыгы оҥдолзын, јӱстеринеҥ каткы тӱшпезин деген кӱӱнземелдеримди база кожойын.

К. ЯШЕВ