Алтайдын Чолмоны

Кубулталар, jаҥы ӱлекерлер ле некелтелер…

14.12.2018

«Единая Россия» политический партияныҥ XVIII съезди јаҥар айдыҥ 7-8 кӱндеринде Московский областьтыҥ Красногорск калазында ла Москвада ӧткӧн. Јуунда Алтай Республиканыҥ јаан делегациязы база турушкан. Ол тоодо АР-дыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели, «Единая Россия» партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ политсовединиҥ турчызы Александр Бердников; Эл Курултайдыҥ председатели, партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ качызы Владимир Тюлентин; Эл Курултайдыҥ председателиниҥ ордынчызы, партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ политсовединиҥ тӧргизиниҥ турчызы Михаил Терехов; партияныҥ Генеральный совединиҥ турчызы, АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Григорий Пильтин; АР-дыҥ депутады, партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ качызыныҥ ордынчызы Константин Криворученко; Эл Курултайдыҥ јонјӱрӱмдик корулаш ла эл-јонныҥ су-кадыгын корыыры аайынча комитединиҥ председатели, партияныҥ председатели Д. Медведевтиҥ Алтай Республикада јондык приемныйыныҥ башкараачызы Наталья Никитенко; Шабалин аймактыҥ јааны, партияныҥ Шабалиндеги бӧлӱгиниҥ качызы Эрчим Сарбашев; партияныҥ исполкомыныҥ качызы Эмиль Тюхтенев; Горно-Алтайск каланыҥ депутаттар Совединиҥ депутады, тергеелик политсоветтиҥ турчызы Андрей Ялбаков; Горно-Алтайсктыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронова; Госдуманыҥ депутаттары Иван Белеков ло Родион Букачаков; Федерация Совединиҥ турчылары Татьяна Гигель ле Владимир Полетаев.

Јаҥар айдыҥ 10-чы кӱнинде съездте турушкан бир канча делегаттар журналисттерле туштажып, пресс-конференция ӧткӱрдилер. Владимир Тюлентин пресс-конференцияны ачып, партияныҥ съездинде тергеелик бӧлӱктердиҥ делегаттары, РФ-тыҥ башкарузыныҥ ла Федерация Совединиҥ, Госдуманыҥ башкараачылары, чыгартулу улузы, кычыртула келгендер: текши тооло 3.5 муҥ делегат турушканын темдектеди.

Съездтиҥ баштапкы кӱнинде дискуссияныҥ — ӱч, экинчи кӱнде тӧрт площадказы иштеген. Бистиҥ делегация бастыразында турушкан. Съездтиҥ баштапкы кӱнинде «Јаҥырту», «Ачык болоры» ла «Лидерство» деген площадкалар иштеген. Экинчи кӱнде «Ӧзӱмниҥ экономиказы», «Јӱрӱмниҥ чыҥдыйы», «Городтыҥ тыш бӱдӱми ле ару ороон» ло «Јурт јерлердиҥ ӧзӱми» деген площадкалар иштеген. Онойдо ок туружаачылар партияныҥ јаҥы ӱлекерлериле танышкан. Съездтиҥ пленарный јуунын Генеральный советтиҥ јууныла јаба партияныҥ председатели Дмитрий Медведев ӧткӱрген. Ондо ӧткӧн јылдыҥ турулталары кӧрӱлген ле келер јылга пландар, керектер шӱӱжилген. Онойдо ок партияныҥ генсовединиҥ тӧргизинде јаан кубулталар эдилген. Оноҥ 15 кижи чыгарылган, је ойто 14 кижи кийдирилген. Генеральный совет 40% јаҥыртылган ла турчылардыҥ тоозы 170 болуп јат. Бистиҥ тергеедеҥ ого Шабалин аймактыҥ јааны, партияныҥ аймакта бӧлӱгиниҥ башкараачызы Эрчим Сарбашев тудулган.

Ол онойдо ок «Јуртээлемдик јерлердиҥ ӧзӱми» деп площадкада турушканын куучындады. Ондо јашӧскӱрим јурттарда артпай турганына ајару эдилген. Јурт јерлерде квартиралардыҥ, иштеер јерлердиҥ аайына чыгар сурак курч турат. Јурттарда јонјӱрӱмдик объекттер ас тудулат. Сергей Неверовтыҥ айтканыла, «Јуртээлемдик јерлердиҥ ӧзӱми» деп программада кажы ла јурт бойын кӧрӧр учурлу – кайда, качан, кандый объект тудуларын. Бир билеге кредиттиҥ кемин бийиктедип, процентин јабызадып, ӧйин узадып берзе, биле јадар тура ла ӧскӧ дӧ тыҥ керектӱ јӱрӱмдик не-неме садып алар аргалу болор деген шӱӱлте база айдылган.

«ЕР» партияныҥ республикан парламенттеги фракциязыныҥ башкараачызы Михаил Терехов баштапкы кӱнде партияныҥ јасакчы органдардагы фракцияларыныҥ совединиҥ јуунында турушканын куучындады. Јуунда бу советтиҥ башкараачызы, Госдуманыҥ вице-спикери Сергей Неверов, «ЕР» партияныҥ председатели Дмитрий Медведев, тергеелик јасакчы органдарда фракциялардыҥ башкараачылары турушкан. Јуунда јылдыҥ турулталары ла келер јылдыҥ керектери кӧрӱлген, онойдо ок советте кубулталар эдилген.

Экинчи кӱнде «Ӧзӱмниҥ экономиказы» деген площадканыҥ ижи ӧткӧн. Ондо Госдуманыҥ бюджет ле каландар аайынча комитединиҥ председатели Андрей Макаров, РФ-тыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы, акча-манат аайынча министр Антон Силуанов, экономиканыҥ ӧзӱминиҥ министри Максим Орешкин, бистиҥ тергеедеҥ РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ турчызы Татьяна Гигель, каланыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронова турушкан.

А. Силуановтыҥ эткен докладында национальный ӱлекерлерди акчала јеткилдеери керегинде айдылган. Экономикада айалга нефтьтиҥ баазыныҥ кубуларынаҥ камаанду болоры токтогонын ол темдектеген. Калганчы алты јылга ӧзӱмге јакшы тӧзӧгӧ салылган ла ороонныҥ ВВП-зыныҥ кемин 3,7% јетирер амаду тургузылган. Каландар јанынаҥ јаан кубулталар болгон. Докладчик онойдо ок кичӱ ле орто аргачылыктыҥ акча-манадын ороонныҥ экономиказын ӧскӱрерине инвестировать эдерин айткан. Ороондо экономиканы ӧскӱрер бастыра аргалар бар, је федерал тӧс јердиҥ, тергеелердиҥ ле аргачылыктыҥ ийде-кӱчин бириктирип, ууламјылап иштедер керек. Силуановтыҥ айтканыла, јонјӱрӱмдик јеҥилтелер эдерин аайлу-башту ӧткӱрер керек, шиҥжӱ иштер коомой тӧзӧлгӧн. Полицияныҥ ла шиҥжӱлӱ органдарда коррупция бар. Канча јылдарга тӧс јер тергеелердеҥ јӱк некеген, је шӱӱлтелерле болушпаган. Тергеелер таҥынаҥ бойлоры јӧптӧр, ӱлекерлер јарадар аргаларын јылыйткан, акча-манаттыҥ министерствозынаҥ камаанду болуп калган.

Максим Орешкин куучынында РФ-тыҥ субъект-тергеелериниҥ, олордыҥ башкараачыларыныҥ ижине баалар берериниҥ 14 ууламјызын айткан. Кара ла ак бичиктер болор керек, коомой иштӱлери кара бичикке, јакшы баа алгандары ак бичикке бичилер деген.

Куучын айткандар онойдо ок аргачылыкта шиҥжӱлерди, каландарды астадары, иштеп алган продукцияны садарын тӧзӧӧри, кичӱ ле орто аргачылыкка ӧскӧ ороондордыҥ рыногына јол ачары, ас проценттӱ кредиттер берери јанынаҥ ајару эткен. Онойдо ок кичӱ ле орто аргачылыктардыҥ чодында 29,1 трлн салковой јадат, олорды ороонныҥ экономиказына инвестировать эдериле иштеери айдылган. Тергеелерге јаан акча-манат чыгарылат, је оны турулталу тузаланарын шиҥжӱде тудары керектӱ. Федерал тӧс јер, тергеелер, муниципалитеттер ле аргачылык јаба иштеп, турулталарга јединер учурлу. Ростовский областьтыҥ губернаторы Николай Любимов куучын айдып, национальный ӱлекерлердиҥ бӱдӱп турганын партия ла парламенттер шиҥжӱзинде тудар учурлу деген. Тургуза ӧйдӧ ороондо 12,5 муҥ объект јетире тудулбаган. Президенттиҥ тургускан керектериниҥ 60% тергеелердиҥ каруузында ла 40% федерал органдардыҥ каруузында деп, ол айткан.

Јакшы амадулар јӱрӱмде јетире бӱтпей турганы, каландар астадылган да болзо, аргачылык каландар тӧлӧӧр кӱӱни јогы, јылдыҥ учына јетире тергеелерде тузаланылбаган акча-манатты кайра федерал бюджетке јандырбай, тергеелерде артырары керегинде айдылган.

Ольга Сафронова «Ӧзӱмниҥ экономиказы» площадканыҥ ижинде турушканын куучындады. Ондо куучын аргачылыктыҥ ижин эрчимделтерге, јаҥныҥ муниципал, тергеелик ле федерал органдарыныҥ, аргачылыктыҥ аргаларын бириктирип иштеерин тӧзӧӧри керегинде ӧткӧн. Национальный ӱлкерлерди, Президенттиҥ кӱӱк айдагы јарлыгында керектерди муниципалитеттерде канайда турулталу бӱдӱрерин кичееп, олордыҥ алдына амадуны чын тургузып, јӧптӧрди бӱдӱрерин јаба кичеер керек. Албатыныҥ јӱрӱмин јарандырарына ууламјылу иштеп, эл-јонныҥ некелтелерин тоор керек деп айдылган.

Константин Криворученко «Ачык болоры» деген площадкада Госдуманыҥ депутады Сергей Боярский партияныҥ ижи-тожын јондык организациялардыҥ, волонтерлордыҥ ижи ажыра, талдаштарда иштеерде ачык эдерине ајару эткен. Партияныҥ Уставында кубулталар эдилген. «Единая Россия» турчыларына чокым этикалык ээжилер тургузып, олорды Уставына кийдирген. Ол тоодо эл-јонго, олордыҥ курч сурактарына, тап-эриктерин корыырына тоомјылу болуп, јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына киргендерге болужар учурлу. Онойдо ок партияныҥ этика аайынча аҥылу комиссиязы тӧзӧлгӧн лӧ ого јаан тоомјылу 12 кижи кирген.

Экинчи кӱнде Генеральный советтиҥ качызыныҥ ордынчызы Ольга Баталина куучын айдып, эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын чыгарылган акча-манаттыҥ кемиле эмес, кижиге эдилип турган јеткилдештердиҥ чыҥдыйыла, јӱрӱми канча киреге јаранганыла кемјиир керек деген. «Каланыҥ тыш бӱдӱми» ӱлекерге јаҥы керектер кийдирилет. Ол тоодо ӱредӱлӱ заведениелерде бассейндер тудары. Бу да ӱлекер, «Эски тура» деген де ӱлекер мынаҥ да ары улалар. Кижиниҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйы озо ло оныҥ јаткан јериниҥ тыш бӱдӱминеҥ башталат. Туразыныҥ тыштында балдардыҥ садиги, школ ло ӧскӧ дӧ керектӱ учреждениелер ыраак јокто болор учурлу.

Наталья Никитенко «ЕР» партияныҥ председатели Д. Медведевтиҥ јондык приемныйларыныҥ башкараачыларыныҥ јууны керегинде айткан. Ондо приемныйлардыҥ он јылдыҥ туркунына ижи-тожыныҥ турулталары кӧрӱлген. Кажы ла тергееде јондык приемный иштеген. Баштапкы, 2008 јылда, приемныйларга текши тооло 9 муҥ 694 кижи баштанган болзо, 2018 јылда бу тоо 8 млн болгон. Кажы ла јыл эл-јонныҥ приемныйларга баштанары кӧптӧп туру. Улус таҥынаҥ бойлорыныҥ да, тергеелериниҥ де курч сурактарыла баштанып јат. Партия, тергеелик организациялар олордыҥ аайына чыгарга иштейт. Наталья Никитенко јуунда партияныҥ председателиниҥ Алтай Республикада јондык приемныйыныҥ јакшы ижи темдектелгенин айдып, бу једимде тергеелик бӧлӱктиҥ качызы Владимир Тюлентинниҥ јаан ӱлӱзи барына ајару этти.

Экинчи кӱнде «Јӱрӱмниҥ чыҥдыйы» площадкада јонјӱрӱмдик волонтерство, кату ооруларла тартыжары керегинде куучын ӧткӧн. Волонтерлордыҥ јылында иштиҥ кеми кӧрӱлген, јакшы једимдери кӧп болгоны темдектелген. Бу ооруларла тартыжары јанынаҥ ӱлекер иштейт, јӱрӱмге јаан чочыдулу ӧскӧ дӧ ооруларла тарыжар службаныҥ ижине ајару эдилген.

Эмиль Тюхтеневтиҥ айтканыла, 18-чи съезд јаҥыртуларыла аҥыланган, ончо стенелерде партияныҥ ӱлекерлери илилген. Партияныҥ ижи электронный бӱдӱмге кӧчӱрилип, электронный партия деп оҥдомол угулган. Съездте президент В. В. Путин туружып, куучын айткан. Ол пенсияныҥ реформазы партияныҥ оппозициязына јарамыкту да болгон болзо, «ЕР-диҥ» ороондогы рейтинги 47% болуп јат деген.

Баштамы организацияларга гранттар ажыра јӧмӧлтӧ эдилер. Бойыныҥ ӱлекериле конкурста јеҥӱ алган организацияларга 200 муҥ салковойдыҥ гранты берилер. Онойдо ок партияныҥ кадрлар белетеер бийик школы «Политический лидер» деп адалар. Јаҥда туружып, ороонныҥ ӧзӱмине иштеерге тургандарга ол јонјӱрӱмдик арга-лифт аайлу болор.

Дмитрий Гордеев тергеедеги «Јиит гвардия» партияныҥ бийик школында, баштамы организациялардыҥ ӱлекерлеринде, олордыҥ курч сурактарыныҥ аайына чыгарында, наставничествоны ӧскӱреринде эрчимдӱ туружар деди. Тӧс амаду «Јиит гвардияныҥ» турчылары кажы ла јуртта иштеери болуп јат деп, ол айтты.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА