Алтайдын Чолмоны

Театрдыҥ jылына — ачык jол

18.12.2018

Россияныҥ президенти Владимир Путинниҥ јарлыгыла 2019 јыл Театрдыҥ јылы деп јарлалган. Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда јаҥар айдыҥ 13-чи кӱнинде бу тӱӱкилик учурлу керекке учурлалган байрамдык тизӱ кӧдӱриҥилер бийик кеминде ӧтти.

Театрдыҥ фойезинде М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ театрга, онойдо ок эл театрдыҥ тӱӱкилик јолына ла бӱгӱнги кӱндеги јеткен једимдерине учурлалган бичиктер аайынча белетеген кӧрӱзи кӧрӧӧчилерди соныркадып јилбиркетти.

Байрамдык кӧдӱриҥилер эл театрдыҥ артисттериниҥ сӱр-кеберлериниҥ јаҥыртыл-ган галереязыныҥ окылу ачылтазынаҥ башталды. Мында эл театрдыҥ башка-башка ӱйелериниҥ сӱр-кеберлери тургузылды. Ады-јолдоры телекей кеминде јарлу артисттерле, јайаандык јолында кӧндӱгип јаткан артисттерле айылчылар јилбиркеп таныштылар. Театрда ӱйелер колбузы бек болгонын шак бу галерея лапту кереледи. Театрдыҥ јаҥжыгулары бир тизӱле, бек тӧзӧгӧлӱ ӧзӱмниҥ јолында болгонын оныҥ јаркынду једимдери недеҥ де артык кӧргӱзет.

Јаҥыртылган галереяда РСФСР-дыҥ нерелӱ артисттери Александр Майманов, Власта Тысова, Ираида Охрина, Россияныҥ нерелӱ јурукчызы Валерий Тебеков, јиит артисттер Айдар Унатов, Эмиль Колбин, Вадим Деев, Арунай Тазранова, Игорь Тазранов, Алина Попошева ла ӧскӧлӧриниҥ де сӱр-кеберлери. Алтай Республиканыҥ эл театрыныҥ ӧткӧн јолы байлык, једимдӱ, је мынаҥ ары оноҥ артык јаранар, ӧзӧр деп оморкоду кӧрӧӧчилердиҥ кӧксине конды…

(Башталганы 1-кы бӱкте)

Россияда ӧдӧтӧн Театрдыҥ јылына уткый ачылган галереяныҥ туружаачыларын, театрдыҥ ӧмӧлигин, айылчыларды јаркынду, учурлу керекле Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова уткыды. Театрдыҥ јылыла колбой талада башка-башка ууламјылу кӧдӱриҥилер ӧдӧр, кӧрӧӧчилерге јилбилӱ, тузалу, кемиле, учурыла јаан јайаандык иштер, ӱлекерлер бир тизӱле ӧдӧри јанынаҥ министр бойыныҥ уткуулду сӧзинде айтты.

Байрамдык айалгада галереяныҥ кызыл лентазын Ольга Антарадонова, РФ-тыҥ театрал ишчилериниҥ биригӱзиниҥ Алтай Республикадагы бӧлӱгиниҥ јааныныҥ ордынчызы Виталий Перчик, РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Фридрих Таушканов, РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Сергей Дыков, јурукчы ла режиссер Алексей Дмитриев ачтылар.

Эл театрдыҥ артисттериниҥ јаҥыртылган галереязыныҥ ачылтазыныҥ кийнинеҥ театрдыҥ јаан залында ӧткӧн кӧдӱриҥилӱ јуун база Театрдыҥ јылына учурлалды.

Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердниковтыҥ адынаҥ артисттерди, театрдыҥ ишчилерин, санат ууламјыныҥ улузын, онойдо ок ижи-тожы театрла колбулу јайаан ишчилерди башкаруныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева уткыды. Оныҥ темдектегениле, ороонныҥ президенти 2019 јылга кемиле де, учурыла да алза, сӱреен јаан керектерди чокым тургускан — эл-јонныҥ, анчада ла јашӧскӱримниҥ ортозында театрал санаттыҥ јозок алгадый јарамыкту, талдама јайаан иштерин таркадар, јилбиркедер. Театрлардыҥ гастрольдорыныҥ, јаҥы ойын-кӧргӱзӱлериниҥ тоозын кӧптӧдӧр. Онойдо ок туура салбас иштердиҥ тоозында јаш, јиит, јайалталу актерлорды, режиссерлорды јӧмӧӧри, олорго болужары. Шак бу сурактарга, баштапкы вице-премьердиҥ шӱӱлтезиле, јаантайын кыракы ајару эдилген ле эдилет. Темдектезе, культура ла санат бӧлӱгинде јеткен једимдери учун јашӧскӱрим ортодо театральный сыйлар јарадылган. Јылдыҥ ла јайаан ижинде јеткен једимдери учун кӧп јайалталар јолду сыйларла кайралдадат.

Калганчы јылдарда культура бӧлӱгине акча-манатла государстводоҥ сӱреен јакшы болуш эдилет. Быјыл «Кичинек Тӧрӧлиниҥ культуразы» деген партийный ӱлекер аайынча республикага талдашту кӧрӱ-маргаанныҥ турултазыла «Театр — балдарга» деген ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрерге 35,7 млн салковой келишкен. Шак бу акча-манат Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрга ла Улаган, Кӧксуу-Оозы, Турачак, Майма аймактардыҥ муниципал театрларына аткарылган. Амадузы — балдарга ла јашӧскӱримге ойын-кӧргӱзӱлерди тургузарына, гастрольный ӱлекерлерди белетеерине ле балдардыҥ ла наадайлардыҥ театрларын керектӱ јепселле јеткилдеерине, јайаан ишти керектӱ кеминде ӧткӱрерге јарамыкту технологиялык эдимдерди аларына.

Алтай Республика келер 2019 јылда бу ла ӱлекер аайынча федерал бюджеттеҥ јайаандык ишти јӧмӧӧрине ле балдардыҥ ла наадайлардыҥ театрларын керектӱ јепселле јеткилдеерине кемиле 19 млн салковойго турар субсидияны алар. Јетирӱлик система, аҥылу театральный јепсел (јарыдар, ӱнделтер), декорацияларды тартатан аҥылу кӧлӱк, база сценага јарамыкту эдим алынары темдектелет.

Наталья Екееваныҥ чокымдаганыла, јурттарда культураныҥ јаҥы туралары тудулат ла ачылат. «Культура» деген национальный ӱлекер аайынча «Культурная среда» деген ууламјыда јурт јерлердеги культураныҥ тураларыныҥ капремонтына ла олорды керектӱ ончо эдимдерле јеткилдеерине федерал ла республикан бюджеттердеҥ 60 млн салковойдоҥ ажыра акча-манат чыгарылар.

Темдектезе, Театрдыҥ јылына орус калыктыҥ «Родники Алтая» деген талалар ортодогы фестивали учурлалып ӧдӧри темдектелет. Бу јаан ла јакшынак байрам Россияныҥ јаркынду керектериниҥ Эл кӱнтизӱзине кийдирилген. Онойдо ок театрдыҥ музейи ачылар. Шак ол музей театрдыҥ јаҥжыккан чӱм-јаҥжыгуларын, једимдерин, јеҥӱлерин элбеде кӧргӱзер, кӧрӧӧчилерди бастыра јанынаҥ таныштырар јарамыкту арга болор. Мында башка-башка јылдарда артисттердиҥ бийик кайралдары, сценада кийген кеп-кийимидери, актерлордыҥ таҥынаҥ алкы бойлорыныҥ эдинген-тудунган эдимдери, бичиктер ле оноҥ до ӧскӧ кӧп эдим-тудумдар тургузылар. Тургуза ӧйдӧ музейдиҥ экспозицияларыныҥ концепциязы јанынаҥ иш ӧдӱп јат.

Театрдыҥ јылында онойдо ок драматургтардыҥ талалык кӧрӱ-маргааны да ӧдӧри темдектелет. Бу ла јылда хореографиялык (балетный) ойын-кӧргӱзӱлер тургузылар, «Театр в жизни каждого» деп адалган талалык фотокӧрӱ-маргаан ӧткӱрилер. Классикалык чӱмдемелдер аайынча наадайлардыҥ ойын-кӧргӱзӱлери тургузылар. Јайаан јайалталу јиит јурукчылардыҥ кӧрӱ-маргааны ӧдӧри темдектелет. Алтай Республика бу јайаандык тӧзӧгӧлӱ ишке ӱзеери 2019 јылда јиит актерлорды сакып јат. Россияныҥ Государственный академический Кичӱ театрындагы М. С. Щепкинниҥ адыла адалган бийик театрал училищени божодып јаткан јиит актерлор эл театрдыҥ труппазына кожулып, кӧнӱ иштеер.

Наталья Екеева бойыныҥ куучынында республикада бӱгӱнги кӱнде 79 самодеятельный театрал ӧмӧликтер иштеп јатканын база аҥылап темдектеди

Олордыҥ ортозында Кош-Агаш аймактаҥ «Сурлан», «Оймок», Чамал аймактаҥ «Гамаюн» деген албаты театрал ӧмӧликтер, Майма аймактаҥ «Сова» деп театр ла о.ӧ. Шак бу јайаан ӧмӧликтерге јайалталу, јилбиркек балдар ла јашӧскӱрим јакшызынып јӱрет.

Алтай Республиканыҥ парламентиниҥ адынаҥ ӱредӱ, культура, спорт, јашӧскӱримниҥ политиказы, јондык биригӱлер ле СМИ-лер аайынча комитеттиҥ председатели Вячеслав Уханов јуулгандарды јакшынак керекле уткыды. Оныҥ айтканыла, театрал ӧмӧликтиҥ, јайаан јайалталу, ченемелдӱ актерлордыҥ чындык, јаркынду ижиниҥ шылтузында кӧрӧӧчилердиҥ ич-телекейиниҥ байлыгы чечилет. Олор бийик кӱӱн-тапка, кӧӧрӧм кӱӱн-санаага олјолодот, јакшыга, јарашка јӱткийт. Јебрен-кумран ӧйлӧрдӧҥ ала театр калыктыҥ, јондыктыҥ кӧгӱс байлыгыныҥ, культуразыныҥ туура салбас бӧлӱги болуп јат. Шак оныҥ учун келер јылда бистиҥ ороондо Театрдыҥ јылын ӧткӱрип јатканы театрал санаттыҥ ичкери ӧзӱмине јаҥы тебӱни, ийдени, арганы беретен јарамыкту айалга болуп јат. Театрал санат ӧзӱмдӱ јолло кӧнӱ барганы репертуардыҥ элбеерине, гастрольный иштиҥ тыҥыырына, јарлу, јаркынду актерлордыҥ, режиссерлордыҥ ады-јолдоры чыгарына база эптӱ, јакшы арга болор.

Кӧдӱриҥи ӧйинде кеендикте јеткен биийк једимдери учун бийик кайралдар јолду ээлерине табыштырылды. Алтай Республиканыҥ литература ла санат бӧлӱгинде Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган государстволык сыйы 75 муҥ салковой акча-манат Горно-Алтайскта «Кезер» деген мастерскойдыҥ художественный башкараачызы Владислав Хромовко табыштырылды. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ театр санат бӧлӱгиндеги јылдыҥ сайынгы сыйы 100 муҥ салковой акча-манат «Эҥ артык солун ойын-кӧргӱзӱ» деген ууламјыда «Памятное завещание» деген ойын-кӧргӱзӱниҥ режиссеры Ногон Шумаровко табыштырылды. «Ойын-кӧргӱзӱни тургузарында једимдӱ ижи учун» деген ууламјыда 70 муҥ салковой сый акча-манат јурукчы Владимир Тебековко табыштырылды.

Эҥ артык эр ле эпши сӱр-кеберлер учун 50 муҥ салковой акча-манатла Вадим Деев ле Нина Юданова кайралдатты. «Эҥ артык характерный сӱр-кебер» деген ууламјыда 30 муҥ салковой акча-манат Игорь Тазрановко, «Экинчи планда эҥ артык сӱр-кебер» деп ууламјыда Анна Товаровага келишти.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ јайаан јайалталу балдарга ла јашӧскӱримге культура ла санат бӧлӱгинде јеткен једимдери учун јылдыҥ сайынгы сыйы Кӧксуу-Оозындагы јайаандыктыҥ ла бош ӧйдиҥ туразыныҥ театрал кӧргӱзӱлериниҥ ле байрамдарыныҥ режиссеры Евгения Бебекинага табыштырылды. Бийик кайрал онойдо ок Майма аймактаҥ «Сова» театрыныҥ актеры Дмитрий Ипатовко, «Маска» деген театрал студияныҥ башкараачызы Валерия Любимцевага, культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжин божоткон Кару Качашевке, Амаду Тайтаковко, Кӧксуу-Оозы аймактаҥ «Хрусталек» деп албаты бијезиниҥ ансамблиниҥ солизи Татьяна Мурановага табыштырылды.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Быйанду самараларыла узак јылдарга ак-чек ле једимдӱ ижи учун эл театрдыҥ ветерандары Владимир Бакаринцев, Вера Плищенко, Галина Тадырова, Фридрих Таушканов, Валентина Гриднева, санаттыҥ тӧс јериниҥ дирекциязыныҥ ишчилери Эркин Екешев, Родион Мамаков, Аргымак Урматов кайралдатты.

Килемјиниҥ «Артист» деген фондыныҥ (учредительдери Евгений Миронов, Мария Миронова, Игорь Верник, Леонид Ярмольник, Наталья Шагинян-Нидэм) «Признание» деген ууламјызында дипломло, Чарли Чаплинниҥ статуэтказыла, 100 муҥ салковой сый-акчала РФ-тыҥ нерелӱ артизи Анна Балина кайралдатты.

Јуулган кӧрӧӧчилерге эл театрдыҥ артисттери ойын-кӧргӱзӱлердиҥ ӱзӱктерин кӧргӱсти, кожоҥдорын сыйлады. Театрдыҥ јылы јаркынду байрамла бийик кеминде темдектелди.

К. ПИЯНТИНОВА