Алтайдын Чолмоны

Чактыҥ ӧштӱзине удурлажалы!

21.12.2018

Наркомания — телекейде улустыҥ эҥ јаан шыра-тӱбектериниҥ бирӱзи. Кажы ла јыл Россияныҥ граждандарынаҥ 90 муҥ кижи наркотиктерди тузаланып баштайт (кӱнинде 250 кижи).

Ороондо наркомандардыҥ тоозы анчада ла 1990-чы јылдардыҥ бажында кӧптӧгӧн. Тап-эриктер ле су-кадыкты корыыр органдардыҥ јетиргениле, 2001 јылдыҥ бажында наркотиктерди јаантайын тузаланып тургандардыҥ тоозы 2,2 миллионноҥ кӧп болгон. Олордыҥ 60 проценти — 16-30 јашту улус, 20 проценти — ӱренчиктер.

2009 јылда ООН-ныҥ аҥылу эп-аргазыла ороондо 2,5 млн наркоман бар болгоны чоттолгон. Је бу тоо чынынча 3 катапка кӧп болгодый.

2012 јылда кӧп улус каршулу препараттар јажырбай садылып турганына комыдаган. Олордыҥ бирӱзи спайс болуптыр. Ол ӧйлӧрдӧ јасакта бу наркотик керегинде не де бичилбеген учун, келиштирте органдарда (ФСКН, полиция) бу сурактыҥ аайы-бажына чыгар арга јок болгон.

Ол тушта бу каршулу препараттарды јоголтор амадула аҥылу кыймыгу тӧзӧлгӧн (2012 јылдыҥ сыгын айыныҥ 27-чи кӱнинде). Бу баштаҥкай јол алынып, тургуза ӧйдӧ ороондо оныҥ 44 тергеелик бӧлӱктери иштейт. «Стопнаркотик» кыймыгуны баштаган кижи ФСКН-ныҥ јондык совединиҥ председатели Сергей Полозов.

«Стопнаркотиктиҥ» бистиҥ калада бӧлӱги 2016 јылдыҥ кочкор айында ачылган. Оныҥ јааны Рада Кулееваныҥ јетиргениле, тергеелик бӧлӱкте 10 кижи эрчимдӱ туружат. 2018 јылда, Бойыныҥ кӱӱниле иштер бӱдӱрерге белендердиҥ јылына учурлай, бу кыймыгуныҥ ижине Горно-Алтайск каланыҥ администрациязы ла каладагы јашӧскӱримниҥ тӧс јери јӧмӧлтӧ эдип баштады.

Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ наркотиктердиҥ эбирӱзин шиҥжӱде тудар башкартузыныҥ (мынаҥ ары Алтай Республика  аайынча МВД-ныҥ УНК-зы) јетиргениле, тергееде бу сурак јанынаҥ текши айалга республиканыҥ турган јеринеҥ, кӱн-айынаҥ, транспорт ло јондык-экономикалык аҥылуларынаҥ камаанду.

Наркоманияла оору ла окылу чотко алынган улустыҥ тоозы 2017 јылда 247 кижи болгон (2016 јылда — 279). Бу улустыҥ кӧп сабазы калада јадат. Тергее ичинде орто кеминеҥ ашкан кӧргӱзӱлер Чой ло Чамал аймактарда. Эҥ кӧп учуралдарда бу оорула 20-39 јашту улус оорыйт (текши тооныҥ 60,3 проценти), 40-59 јаштулар — 36,8 процент учуралдарда, 18-19 јашту јашӧскӱрим — 4 учуралда (1,6%). Оноҥ оогошторында мындый учуралдар темдектелбеди. Текши тооло, оорыган ӱй улустыҥ тоозы — 8,9 %, эр улустыҥ — 91,1%.

Ӧткӧн јылда тергееде наркотиктерди тузаланып, бир кижи божогон. Ол наркологтыҥ учедында турбаган, эмчиликтиҥ наркологический бӧлӱгине экелилбеген болгон. Ол ло јылда су-кадыгына наркотиктердиҥ каршузы једип, эр кемине јетпеген 3 кижи эмчиликке кирген учуралдар темдектелген.

2017 јылда эмчилик орныктыруны наркоманияла оору 39 кижи эрчимдӱ ӧтти. Тап-эриктер корыыр органдар ӧткӧн јылда наркотиктердиҥ јасак бузушту эбирӱзи аайынча 282 учурал болгонын темдектеген (2016 јылда мындый 248 учурал болгон). Мындый јасакбузуштар јанынаҥ бийик кӧргӱзӱлер Чамал, Оҥдой, Майма аймактарда ла калада, 205 кижи кату каруузына тургузылган (2016 јылда — 190).

Јасакбузушту учурал бажынаҥ јайымын айрыткандардыҥ текши тоозынаҥ јашӧскӱримниҥ кеми 45 процент болуп калды (2016 јылда — 39,7%).

Республикада наркотиктер аайынча айалга јербойында олорды белетеер ӧзӱмдер барыла колбулу.

«Стопнаркотик» деген кыймыгу эки јылдыҥ туркунына ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧрдӧ балдарга наркотиктерди болдыртпазы јанынаҥ јартамал куучындар, каланыҥ башка-башка јерлеринде ле Интернетте синтетикалык наркотиктерди садарын токтодоры јанынаҥ башка-башка керек-јарактар ӧткӱрет.

Кажы ла ай бу кыймыгуныҥ туружаачылары оромдорго чыгып, каршулу препараттар таркадарга стенелерде бичилген јарларды бедиреп, јоголтот. Ондый бичимелдер — Интернет ажыра наркотиктер садылып турган бӱктердиҥ сурузы. Олор кайда ла болор аргалу. Кыймыгуныҥ туружаачыларыныҥ темдектегениле, эҥ ле кӧп бичимелдер Жилмассив, Кирзавод, Вокзал, Мебельный микрорайондордо болот. Кӧп сабада сайттардыҥ сурузын трансформаторный будкаларда, гаражтарда, чедендерде, туралардыҥ келтей јандарында, подъездтерде бичигилейт.

Калада јаткан јаан јашту улус баштап тарый кыймыгуныҥ улузыны5 ол бичимелдерди јоголтып турган ижин аайлабай, олор каланыҥ тыш бӱдӱмин ӱреп турган деп бодоп туратан («Будукла јоголто былјап салганына кӧрӧ, бичимелдер артык ине» — деп, улус айдыжатан). «Стопнаркотиктиҥ» ишчилери кажы ла мындый учуралда улуска јартамал эдет: «Бу бичилген сайттар ажыра слердиҥ балдарыгар, баркаларыгар наркотиктер садып алар аргалу. Онойдо ок бу Административный кодекстиҥ 6.13. статьязын бусканы болуп јат — каршулу препараттар таркатканы».

«Стопнаркотиктиҥ» КиберПатруль бӧлӱги јаантайын наркотиктер садып турган сайттар бедиреп, олор керегинде јетирӱлерди кыймыгуныҥ бастырароссиялык штабына јетирет. Наркотиктер садып алзын деген кычырулар эмди јондык бӱктерде де кӧптӧп калган.

Р. Кулееваныҥ айтканыла, кыймыгуныҥ тӧс амаду-ууламјызы — балдардыҥ наркотиктер тузаланарын болдыртпазы ла наркотиктер таркадар јасакбузушту керектерге  алдыртпазы.

«Бис балдарды коркытпай јадыбыс: јарабас, тийбе, токто… Бис олорго наркотиктер јок јӱрӱмниҥ јакшызын, јилбилӱзин јартайдыс. Эмдиги ӧйдӧ балдар бош ӧйинде бойын кандый ла тузалу ууламјыларла таскадар аргалу: спорт, бије, туризм ле о. ӧ. Керек дезе, республикада волонтерлордыҥ башка-башка биригӱлери бар. Балдар олорго кирип, јилбилӱ иштерде туружар, кажы ла бала бойыныҥ јилбӱзин табар аргалу.

Кӧп неме баланыҥ билезиндеги айалганаҥ камаанду. Ада-энелер балдарына ајарыҥкай болор учурлу.

Мен бойым да эки балалу.  Бу кыймыгуныҥ ижиле јилбиркеп, ого балдардыҥ су-кадыгын корыыр, тӧрӧл јеристе наркотиктер таркадылбазын деген санаалу келдим. Келер ӱйени наркотиктер јакшы деп јастыра сананып, бодоп ого јайылбазын деп ӱредер керек. Ончо кӱӱнзегендерди бистиҥ кыймыгуны јӧмӧшсин, ајарыҥкай болзын деп база катап кычырадыс!» — деп, ол айткан.

Кандый бир јерде чочыдулу бичимелдер кӧргӧн, кем-кем улусты наркотиктер таркадар ишке кийдирерге турганын билген учуралдарда, «Стопнаркотик» кыймыгуга (https://vk.com/groups?tab=admin) баштангар эмезе 8-388-22-9-25-00, 8-388-22-9-21-00 (УНК) номерлерге телефон согыгар.

Э. КУДАЧИНА

Фотојурукта: Р. Кулеева (сол јанында), «Стопнаркотик» кыймыгуныҥ туружаачылары

Юрий: «Наркомандардыҥ эди-каны јыдып турганын мен уккан, билген болгом. Ол керегинде видеолордо кӧргӧм, је керекке албай, каткырып та туратам…

Эмди мениҥ алдындагы бастыра тиштерим ӱрелип калган. Онызы сегис јыл наркотиктерле «најылашканымныҥ» салтары. Макла мен 16 јаштуда танышкам ла оной ло оныҥ олјозында артып калгам. Оныҥ олјо-камаанына киргенимди јӱк јӱрӱмниҥ тӱбине тӱжеле оҥдодым. Ада-энем айылдаҥ сӱрген, нӧкӧрлӧр јылыйган. Будым карарып баштаган, базарга коркышту ачу боло берген. Эди-канымда тирӱ јер јок — ийне сайган ла ӱзе ириҥтип калган балулар. Подъездтерде де конорго келишкен, уурданарга… Канча катап наркотиктерди ӧйинеҥ ӧткӱре кӧп тузаланып, ол јерге атана берерге јеткем, је кажы ла учуралда мени «ийне нӧкӧрлӧрим» эмезе тӱрген медболуштыҥ ишчилери аргадаган. Мен наркотикти тенегиме бодоп ло јилбиркеп, «амзап» баштагам. Ол тушта ол мени неге экелерин билген болзом…».