Алтайдын Чолмоны

2018 jыл бисти неге ӱреткен?

28.12.2018

Россияндар акчазын аайлу-башту тузаланар ла ороон ичинде амыраар боло берген, бизнес ле јаҥ экономикалык ӧзӱмди јеткилдеерге болуп, тыш рынокторды аларга албаданган деп, эксперттер темдектейт. Олор «2018 јыл бисти неге ӱреткен?» деп суракка каруу јандырган.

Талдап алган јолло барары

Александр ДЫНКИН, экономикалык билимдердиҥ докторы, Россияныҥ билимдериниҥ академиязыныҥ телекейлик экономиканыҥ ла албатылар ортодо колбулардыҥ Е. М. Примаковтыҥ адыла адалган национальный билим институдыныҥ президенти:

–Бу јыл бисти јолысты солыбай, талдап алган политика аайынча барарына ӱреткен. Баштапкы урок  – јӱзӱн-башка популистский кӧрӱм-шӱӱлтелерге јайылбайтаны. Россияда макроэкономикалык айалга, ӧскӧ ӧзӱм алынып јаткан рынокторго кӧрӧ, турумкай.

Уур-кӱч санкциялардыҥ салтарында јылдык инфляция 2,5 проценттеҥ јӱк ле тӧрт процентке јетире бийиктеген. Бу ок ӧйдӧ Турцияда ол 20, Иранда 30 проценттерге бийиктеген.

Экинчи урок – салковойдыҥ турумкайыла, нефтяной баалардыҥ јаантайын солынып турганыла колбулу чочыдуларга ајару эдери. Центробанк ла Минфин бу айалганы јымжадарга болуп, кӧпти эдет ле бу иштиҥ чыҥдыйын – салковойдыҥ турумкай болгонын – бастыразы кӧрӧт. Бу ууламјыны оноҥ до ары улалтар керек. Санкциялар канча кире ӧйдиҥ туркунына болорын кем де билбес.

Ӱчинчи урок – биске экономикада конкурентный айалганы јарандырары ла јаҥырту-инновациялар кийдирери аайынча иштеер керек. Бу ууламјыда кандый да кубулта болуп турганы темдектелген. Билим-технический ӧзӱмниҥ јӧптӧлгӧн стратегиязы бастыра национальный инновационный системаны ороонныҥ алдында турган кычыруларга ууламјылайт. Тузалу инновациялар эл-јонныҥ керексигенине ле тӧлӧп болор аргаларына келижер учурлу.

Иштеер ле амыраар

Леонид ХОЛОД, экономикалык билимдердиҥ докторы, аграрный рыноктыҥ аналитиги:

–Ӧдӱп јаткан јылда јакшы турулталар темдектелген иштерди бӱдӱрген соҥында келер деген оҥдомол келген. Байа бир прагматичный подход деген оҥдомол тыҥыйт. Рыночный системада иш башкараачыларга ла тузаланаачыларга јарт болуп баштаган.

Болорго турган инфляцияны эмезе эл-јонныҥ кирелтелериниҥ динамиказын эмди ајаруга јазап аладылар ла бу кӧргӱзӱлер рыноктыҥ ла производствоныҥ айалгазына камаанын јетирет. Ол ло јурт ээлемде эмди јаҥыс ла производствоны озолондыра темдектеер эмес, је анайда ок эдип чыгарган продукцияны оноҥ ары рынокко чыгарып,  садар керек болуп јат.

Инна АФАНАСЕНКО, «Ромир» деп бизнес шиҥжӱ холдингтиҥ ӧзӱм аайынча директоры:

–Россияндар нени де садып алар алдында озолондыра темдектеп аларына ӱренген. Узак ӧйгӧ тузаланарга јараар баалу техниканы,  темдектезе, смартфондорды, баалангалактаҥ озо  ӧйинде  садып алгылайт. Мындый эп-арганы тузаланып тургандары калганчы айлардыҥ туркунына элбеде темдектелет.

Александр БАРЗЫКИН, Россияныҥ туриндустрия бирлигиниҥ вице-президенти:

–Экономикалык уур-кӱчтер де болзо, россияндар јорыктаарынаҥ мойношпогон. Россияндардыҥ кӧп лӧ сабазы ороон ичиле јорыктаарын талдайт.

Је ороон ичиндеги туризмди ӧскӱрери аайынча ӱзеери иштер ӧткӱрер, турпродукт тӧзӧӧр, кӧргӱзетен объекттер ачар, маршруттар тургузар керек.

Ӧдӱп јаткан јыл бисти анайда ок тыш туризмниҥ рыногында шиҥжӱниҥ эп-аргаларын тыҥыдар керек болгонына ӱреткен. Страхование, туроператорлордыҥ таҥынаҥ каруулу болорыныҥ фондторы керегинде ээжилер иштейт. Је кем де некелтелерди ак-чек бӱдӱрет, кем де чек бӱдӱрбейт. Оныҥ да учун јасактыҥ јакшынак ээжилериле кожо шиҥжӱниҥ јакшынак аргалары болор учурлу.

Тыш рынокторды алары

Сергей ЮШИН, эттиҥ национальный ассоциациязыныҥ бӱдӱреечи комитединиҥ башкараачызы:

–Ӧдӱп јаткан јыл государствоны ла бизнести тыш рынокторды колго аларга болуп, кожо тартыжарына ӱреткен. Бу сурак аайынча государство сӱрекей эрчимдӱ ле ууламјылу иштеп баштаган. Аш-курсакла колбулу сурактарла Минјуртээлем, Минпромторг, Минэкономӧзӱм, ӧскӧ ороондордыҥ керектери аайынча министерство, башкару ла президент бойы иштейт. 

Албаданыштар турулталар экелет. Россия јаҥыс ла эҥ јаан производительдердиҥ бирӱзи эмес, је анайда ок чочконыҥ ла куштыҥ эдин садып турган эҥ јаан он экспортердыҥ тоозына кирген. Бизнестиҥ ле государствоныҥ бу ууламјыда ӧмӧ-јӧмӧ ижин оноҥ ары тереҥжидер керек.

Бойыныҥ ийде-кӱчине тайанар

Анатолий АКСАКОВ, Госдуманыҥ акча-манаттыҥ рыногы аайынча комитединиҥ председатели:

–Ӧдӱп јаткан јыл император Александр III Россияда јӱк ле эки союзник – черӱ ле јуучыл-талайчы флот деген эски шӱӱлтезиниҥ эмди де учурлу болгонын темдектеген. Бистиҥ ӧйгӧ келиштире айткажын: биске бойыстыҥ аргабысты тузаланары керегинде сананар ла тууразынаҥ болуш сакыбас керек. Россия кӱчтӱ болгон соҥында, оны тоор, оныла иштеер.

Бойыстыҥ  экономиканы, социальный бӧлӱкти, медицинаны ӧскӱрер керек. Ого керектӱ бастыра аргалар бар. Национальный ӱлекер-проекттер санкциялар керегинде сананбас кемине једер арга берет. Ого јединген кийнинде, санкциялар олорды кийдиргендерге салтарын јетирер.

Электрон СМИ-лердеҥ