Алтайдын Чолмоны

Тергеебистиҥ јилбӱлери учун…

11.01.2019

Государственный Думаныҥ  2-чи таҥмалу бир мандатту округ аайынча депутады (Алтай Республика) Родион Букачаков ӧткӧн јылдыҥ учында Россия Федерацияныҥ антимонопольный федерал службазыныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Виталий Королевло ишмекчи туштажу ӧткӱрген. Туштажуда электроэнергияга бааларды государствоныҥ јанынаҥ аайлаштырарыныҥ сурагы шӱӱжилген.

—Родион Борисович, бу туштажуныҥ амадузы кандый болгон ло мындый туштажулар канайда тӧзӧлип  ӧдӧт?

—Мындый туштажулар ӧткӱрери озолодо темдектелип јат. Темдектезе, мен угузу береримде, ведомствоныҥ башкараачызыла туштажарга амадагам ла сурагым Алтай Республикада энерготарифтер керегинде болгон. Је антимонопольный федерал службада электроэнергияны антимонополия ла тарифтер јанынаҥ аайлаштырарыныҥ чыдуларын  ордынчылар кеминде Виталий Геннадьевич Королевко молјогон болордо,  мениле ол тушташкан.

Туштажуда куучын јӱк ле республикадагы   электроэнергияныҥ бийик баазы керегинде ӧткӧн эмес, је онойдо ок электроэнергияга текши ороон до ичинде эмес болзо, ого јӱк федерал округтар кеминде бирлик тариф тургузары шӱӱжилген. Электроэнергетика калыктыҥ байлыгы болуп турарда, ол ороондо экономикалык айалга-кемниҥ бирлик болорына ла тергеелердиҥ, субъекттердиҥ јууктажарына јӧмӧлтӧ эдер учурлу. Је Алтай Республикада электроэнергияныҥ киловатт-чазыныҥ баазы 7 салковой 30 акча болзо, темдектезе, Иркутский областьта ол ло киловатт-частыҥ баазы 3 салковой 72 акча болордо, ороонныҥ экономиказыныҥ кандый бирлик айалгазы керегинде айдарыс: электроэнергияга чыгымдар производствоныҥ тӧс кӧргӱзӱзи болуп, субъекттердиҥ ӧзӱмине камаанын јетирет.

Алтай Республикада электроэнергияныҥ бийик баазын јабызадар сурактыҥ аайына чыгарыныҥ эп-сӱмези – ол оптовый ла розничный рыноктордыҥ ижиниҥ аҥылулары тургузылып турган баштапкы зонаныҥ  тергеелериниҥ тооломына кирери.  Бӱгӱнги кӱнде бу тооломго тогус тергее кирет: Бурятия, Дагестан, Ингушетия, Кабардино-Балкария, Карачаево-Черкесия, Тӱндӱк Осетия-Алания, Тува, Чечен Республика ла Карелия (2023 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-ы кӱнине јетире). Бу суракла мен база иштегем, Россия Федерацияныҥ энергетика аайынча  министри В. Новакка баштангам, туштажуга угузу бергем. Је јаҥар айдыҥ ортозында «Единая Россияныҥ» фракциязыла туштажуда Александр Валентиновичтиҥ јартаганыла, ӧскӧ тергеелердиҥ јӧп эмес болгоныла колбой, тургуза ӧйдӧ јеҥилтилген бааларлу зонаныҥ тергеелерине кожулта болбос, келер ӧйдӧ оноҥ чек мойножоры пландалат. Ол онойдо ок министерстводо тарифтерди аайлаштырарында ӧскӧ эп-аргаларды бедиреер иш ӧдӧт деп јартаган. Айдарда, бистиҥ тергеениҥ бӱдӱреечи јаҥында олорло коштой Сибирьдиҥ МРСК-зында ӱзеери чотомолдор аайынча методикалык јакылталарды кубултары керегинде суракла   база иштеер керек.

Бис, Государственный Думаныҥ аграрный комитеди,   Минјуртээлемге ле башкаруга јуртээлемдик товарлар эдеечилерге ле јурттарда эл-јонго электроэнергияныҥ тарифтерин аайлаштырар суракла иштезин деп, экинчи јыл «табару» эдип турубыс.  Бу сурактыҥ шылтагы мындый. Баштапкызында, тургуза ӧйдӧ Россияда 38 миллион кижи јурт јерлерде јуртап јат,   олордыҥ 30 проценти «јоктулардыҥ» тоозына кирет, эмезе бу улус јӱрӱмге керектӱ ле иштеер аргазын јылыйтпаска керектӱ эҥ ас  керексиштерине  јӱк арайдаҥ јединет. Экинчизинде, сурактыҥ баазы јаан эмес – јурт јерде јаткандардыҥ ла јуртээлемдик товарлар эдеечилердиҥ тузаланып турган электроэнергиязыныҥ кеми ороонныҥ тузаланып турган текши кеминиҥ јӱк 1,5 проценти болуп јат. Бистиҥ, аграрник-депутаттардыҥ, санаабысла, јуртка электроэнергияныҥ тарифтерин јабызадар субсидиялар государствоныҥ политиказы болуп, федерал бюджеттеҥ берилер учурлу. Калганчы ӧйдӧ бистиҥ шӱӱлтелерис удабастаҥ јасактыҥ ӱлекери болуп чыгар деп ижемји бар: Минјуртээлемниҥ башкараачылары министерстводо   јурт јерде јаткандарга јаҥы энерготарифтер аайынча јасактыҥ ӱлекери тургузылып јатканы керегинде эки катап айдышкан. Бу ууламјыда «Јурт јерлердиҥ ӧзӱми» деп он ӱчинчи национальный ӱлекерди тӧзӧгӧни јакшы болор эди. Ондый ӱзеери нацӱлекер тӧзӧӧри керектӱзи керегинде бийик трибуналардаҥ база јаҥыс катап эмес айдылган.

—База кемдерле кандый туштажулар ӧткӱрерге туругар? Олордо кандый сурактар тургузарыгар?

—Јаан јажыт јок, быјыл Росавтодордыҥ башкараачыларыныҥ бирӱзиле туштажар керек. Кычыраачылар, байла, билер: «Горно-Алтайск-Артыбаш» деп јол бар некелте-ээжилерге келиштире јазалган кийнинде, ол республиканыҥ мензинижинеҥ федерал мензинишке берилер. Ол јолды федерал мензинишке берерге белетеер тушта  республиканыҥ тӧс калазыныҥ тыштыла барар јолды тудар суракты  оныла коштой база бӱдӱрер керек ине. Горно-Алтайскта Коммунистический проспект ле Чорос-Гуркинниҥ оромы транспортко кӧмӱлип јат, анчада ла јай ӧйинде, качан Алтын Кӧлгӧ ууланган улустыҥ тоозы канча катапка кӧптӧгӧндӧ.    Биске келип турган эки  муҥ туристтиҥ кӧбизи автотуристтер болгоны ла олордыҥ кӧбизи Алтын Кӧлгӧ ууланып турганы кемге де јажыт эмес. Оныҥ учун, «Горно-Алтайск- Артыбаш» јолды федерал мензинишке берер тушта Горно-Алтайсктыҥ тыштыла баратан јолды тудар суракты коштондырарын кудай бойы кӧргӱзет.

Горно-Алтайсктыҥ администрациязыныҥ ла Алтай Республиканыҥ спорткомитединиҥ республиканыҥ «Спартак» стадионын элбедери ле ӧскӱрери керегинде баштану-сурагы бар. Россия Федерацияныҥ МЧС-ныҥ Алтай Республикада башкартузы качан да «Спартак» стадионло коштой болгон,  оноҥ каланыҥ јаҥдарыла јӧптӧжӱле јаҥы јерде јаҥы база тудулган. МЧС-ла јӧптӧжӱ аайынча горадминистрация «Спартак» стадионныҥ јанында озогы јердиҥ ордына Жилмассивте јаҥы јер берген. Је бу толужы эмдиге јетире эдилбеген, оныҥ учун бу блааш-тартышту сурактыҥ аайына  федерал кеминде Россия Федерацияныҥ МЧС-ныҥ министри Е. Н. Зиничевле эмезе ордынчылардыҥ бирӱзиле чыгарга келижет. Калага ла спорт јондыкка јӧмӧжӧри мениҥ молјулу керегим деп бодойдым. Нениҥ учун дезе, «Спартак» стадион республиканыҥ бийик кемдӱ спорт маргаандар ӧткӱретен   тӧс спорт ареназы болгоныла коштой, ол кӱӱнзеген улус график аайынча физкультурала тазыктырынатан јер болуп јат. Спорт профессионал спортчыларга эҥ бийик кӧргӱзӱлерге јединетен  арга болзо, физический культура дезе эл-јонныҥ су-кадыгын тыҥыдарына ууламјылалат.

П. БОРИСОВ куучындашкан