Заповедниктердиҥ ле эл парктардыҥ кӱниле!

11.01.2019

Јылдыҥ ла чаган айдыҥ 11-чи кӱнинде Россияда Заповедниктердиҥ ле национальный парктардыҥ кӱни темдектелет.

Бу окылу байрамды 1997 јылдаҥ ала темдектеп баштагандар. Шак ла 1997 јылда «Јерлик ар-бӱткенди корыыр тӧс јер» ле «Јерлик ар-бӱткенниҥ телекейлик фонды» деген организациялар јылдыҥ ла Россия Федерацияда «Заповедниктердиҥ ле национальный парктардыҥ кӱнин» темдектеер баштаҥкай эткен. Чаган айдыҥ 11-чи кӱни тегиндӱ талдалбаган. Не дезе, 1916 јылдыҥ чаган айыныҥ 11-чи кӱнинде Российский империяда баштапкы государственный заповедник (Баргузинский заповедник, Бурятияда) тӧзӧлгӧн.

Тургуза ӧйдӧ Россияда 12 муҥга јуук аҥылу корулалып турган ар-бӱткендик јерлер (ООПТ) бар. ООПТ-ныҥ системазына федерал учурлу 102 государственный ар-бӱткендик заповедниктер, 42 нацпарк ла 71 государственный ар-бӱткендик заказниктер кирет. 2020 јылга јетире база да јаҥы 11 заповедник, 20 нацпарк ла федерал учурлу 3 заказник тӧзӧӧри темдектелет.

Алтай Республика Россия Федерацияда аҥылу корулалып турган ар-бӱткендик јерлери кӧп тергеелердиҥ бирӱзи болуп јат. Республиканыҥ текши јериниҥ 25 проценти шак ла андый аҥылу корулалып турган ар-бӱткендик јерлерге кирет.

Алтай Республиканыҥ ар-бӱткендик заповедный фондына эки государственный ар-бӱткендик биосферный заповедниктер (Алтайский ле Кадындагы), Сайлугемниҥ национальный паркы ла ботанический сад кирип јат.

Аҥылу јерде тергеелик ООПТ-лар турат. Олор: ар-бӱткенниҥ 4 паркы («Ӱч-Сӱмер», «Тымыктыҥ јери Ӱкек», «Ӱч-Эҥмек», «Ак Чолушпа»), 2 государственный ар-бӱткендик заказниктер («Сумультинский» ле Шавланыҥ), ар-бӱткенниҥ тергеелик учурлу 42 кереези.

Алтайдыҥ ар-бӱткендик байлыктары телекейлик энчи деп тегиндӱ айдылбай јат. Тергеебистиҥ ар-бӱткениниҥ беш объеги — Ӱч-Сӱмер, Алтын Кӧл, Алтайский ле Кадындагы биосферный заповедниктер, «Тымыктыҥ јери Ӱкек» деп ар-бӱткендик парк «Алтай – Алтын туулар» номинацияга кирип, бастыра јер- телекей ичине јарлалган.

Тургуза ӧйдӧ Туулу Алтайдыҥ бастыра ар-бӱткендик парктары, тергеелик заказниктери ле ар-бӱткендик кереестери Алтай Республиканыҥ аҥылу корулалып турган ар-бӱткендик јерлериниҥ дирекциязыныҥ башкартузы алдында бириктирилген. Тергеелик учурлу ООПТ-лардыҥ јерлериниҥ текши кеми 1239,9 муҥ гектарга једет.

К. ЯШЕВ белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина