Орчылаҥныҥ, Алтайдыҥ јажыдын ачкан билимчи

15.01.2019

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада јаҥар айдыҥ учкары археолог, билимчи, бичиичи, јондык ишчи, философ Александр Суразаковтыҥ «Философские размышления» деген тизӱ бичиктериниҥ ӱчинчи бичигиниҥ таныштырузы ӧтти.

Јарлу билимчиниҥ, археологтыҥ чыкканынаҥ ала 70 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥи Госдуманыҥ депутады, «Единая Россия» партияныҥ «Кичӱ Тӧрӧлиниҥ культуразы» деп ӱлекериниҥ координаторы Иван Белековтыҥ баштаҥкайыла ӧткӧн.

Александр Суразаковтыҥ эземин кереестеген јайаандык туштажуда јондыктыҥ, јайаан иштӱ улустыҥ, ӱредӱликтиҥ чыгартулу улузы, литературоведтер, филологтор, онойдо ок оныҥ најы-нӧкӧрлӧри, тӧрӧӧн-тӧркиндери туруштылар.

Туштажуны ачып тура, Иван Белеков ады-јолы јарлу билимчиниҥ јӱрӱмдик ле јайаандык јолы Туулу Алтайдыҥ тӱӱкизиле, бӱгӱнги кӱниле бек колбуда болгонын аҥылап темдектеди. Оныҥ шӱӱлтезиле, кӧрӱмиле А. Суразаков билим, чӱмдемел культуралардыҥ ӧзӧк-тамырыныҥ, тӧзӧгӧзиниҥ тайанатан база бир ийде-кӱчи болуп јат.

«Ол бастыра јӱрӱминде ич-телекейиниҥ байлыгын турумкай ӧскӱрген, тереҥжиткен. Оныҥ башка-башка ууламјылу, је тӧзи-тӧзӧгӧзи јаҥыс байлыгы ак-јарыкка јолын табала, јӱстер тоолу билим иштеринде чыккан, јарлалган. Шак бу кӧгӱс байлыкта билимчиниҥ, ойгор шӱӱлтечиниҥ, евразий эрдиҥ тереҥ ле агару, ойгорлык ла ару санаа-кӱӱни, амадузы бирлик ийделӱ болгоныла јӧпсинер де, оморкоор до керек.

Јарлу, кӧгӱстӱ билимчиниҥ билим, чӱмдемел ле поэтикалык тӧзӧгӧлӱ јайаан ижин јаҥы кӧрӱмле баалаары, шиҥдеери јанынаҥ иштеер керек. Оныҥ адазы Сазон Суразаков билимдердиҥ баштапкы докторы болгон, тӱӱкиде ол телекей кеминде ады јарлу фольклорист, ару, ак санаа-кӱӱнле, јалакайыла, билгириле кайкамчылу алтай баатыр болуп артат. Ол алтай кай чӧрчӧктӧрди, калыктыҥ эрјине-байлыгын чаракчадаҥ јууган, ичкери јолына кӧндӱктирген. Шак оныҥ нерелӱ ижиниҥ шылтузында калык чӱмделгези культураныҥ оморкодузы, байлыгы боло берген.

Александр Суразаковтыҥ јайаандык ижи аҥылу темдектӱ. Ороондо культуралык-тӱӱкилик энчи байлык керегинде јасакты эҥ ле баштап А. Суразаков белетеп тургускан. Онойдо ок Алтайдыҥ культуралык-тӱӱкилик энчи байлыгын чеберлеери ле оныҥ ӧзӱми аайынча программаны белетееринде эрчимдӱ турушкан» – деп, И. Белеков куучындады.

«Философские размышления» деген бичиктиҥ таныштырузыныҥ туружаачылары Туулу Алтайда Александр Суразаков јебрен археологияныҥ сурактары аайынча билимдик-јарлу билимчи ле публицист деген јолду шӱӱлтеле бирлик кӱӱн-тапла јӧпсиндилер. Ол 300-теҥ ажыра билим, билимдик-јарлу, ӱредӱ-методикалык, публицистикалык ла чӱмдемел ууламјыларлу иштердиҥ авторы. Билимчиниҥ «Философские размышления» деген бичиктери 2006, 2012 ле 2018 јылдарда кепке базылган.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачылары оныҥ билим, онойдо ок јайаандык иштери јанынаҥ бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айттылар. Темдектезе, юридический билимдердиҥ кандидады, профессор Степан Тюхтеневтиҥ темдектегениле, ак-јарыкка чыккан бичиги азыйгы билим иштериниҥ, ойгорлык-айлаткыш шӱӱлтелериниҥ тӧс учурын јаҥы чӱмдемел бӱдӱмиле ачат, кӧргӱзет, јартайт. «Александр Сазонович учурыла сӱреен јаан ла тузалу ишти ак-чек бӱдӱрип салган. Оныҥ јайаан иштерин билимде јаҥы керек, учурал деп айдарга јараар. Билим очерктери, отчетторы чӱмдемел тилле бичилген ле билимдик-чӱмдемел произведениелерге јуукташ. Шак олордо евразийствоныҥ тӧс шӱӱлтелери ачылат, философиядагы јаҥы ууламјы сезилет» — деп, С. Тюхтенев айтты.

Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Горно-Алтайсктагы типографияныҥ генеральный директоры Эдуард Бабрашев эл библиотекага јаҥы чыккан бичиктиҥ бир канчазын табыштырды. Ол бу бичикти белетеп чыгарары јанынаҥ ӧткӧн иш керегинде айдып тура, «Билимчи телекейди ӧскӧ кӧрӱмле – Алтайдыҥ ар-бӱткени ажыра кижиниҥ кылык-јаҥын кӧргӱзерге ченешкен, амадаган. Бистиҥ ортобыста ӧткӧн куучын-эрмегис кажы ла катап укаалу-учурлу болгон» — деп темдектеди.

Александр Суразаковло најылажып-нӧкӧрлӧжип јӱрген АР-дыҥ нерелӱ артизи Игорь Тодошев мынайда айтты: «Бис азыйдаҥ бери таныш. Јайаан јайалтазыныҥ ижиниҥ тереҥи, элбеги, кеми кайкадат, санандырат. Калганчы ӧйдӧ ол бойыныҥ бичигиниҥ ӱчинчи томын кепке базып чыгарып салары јанынаҥ айдып туратан». Јуулган улуска эл театрдыҥ актеры А. Суразаковтыҥ ӱлгерин кычырды.

Јайаандык эҥирдиҥ туружаачыларына филология билимдердиҥ докторы Тамара Садалова билимчи А. Суразаковтыҥ јӱрӱмдик, јайаандык јолы, једимдери јанынаҥ солун јетирӱле таныштырды. АР-дыҥ культура аайынча министриниҥ ордынчызы Елена Шатина билимчиниҥ билим ижи јанынаҥ айтты. Онойдо ок бойлорыныҥ јылу эске алыныштарыла билимчиниҥ эш-барааны Маргарита Завчук, ГАГУ-ныҥ литература аайынча кафедразыныҥ профессоры Наталья Гребенникова, эл музейдиҥ директоры Римма Еркинова, тӱӱки билимдердиҥ кандидады Александр Эбель ле онойдо ок ӧскӧлӧри де ӱлешти.

Билимчи Александр Суразаковтыҥ келер ӱйелерге кереес эдип артыргызып салган энчи-байлыгыныҥ учуры ӧйлӧ кожо јилбӱде, суруда болорында алаҥзу јок. Айдып салган сӧзиниҥ учуры, јажыды јаш улустыҥ кӧксин кӱйбӱредер, санандырар ине.

К. ПИЯНТИНОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина