Алтайдын Чолмоны

Ичкери алтаганы – јеҥӱлӱ болор

25.01.2019

«Jиит устар» (WorldSkills Russia) деген талалык чемпионат чаган айдыҥ 21-25 кӱндеринде Горно-Алтайск калада ӱчинчи катап ӧткӱрилип јат.

Бу чемпионат Алтай Республиканыҥ эл театрында кӧдӱриҥилӱ айалгада ачылды. Туружаачыларды таланыҥ башчызыныҥ адынаҥ АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Игорь Коршунов уткыды. Ол телекейлик WorldSkills -2019 Россияныҥ Казань калазында ӧдӧтӧн учун быјылгы чемпионат сӱрекей учурлу деп айткан. «Ондо Горно-Алтайск каладагы политехнический колледжтиҥ былтыр јеҥӱчил болуп чыккан ӱренеечизи Анжелика Каланова туружып јатканы сӱрекей оморкодулу» — деп, вице-премьер темдектеп, быјылгы чемпионатка јаан  ижемји салып турганын айткан. Јииттерди ишмекчи профессияларга чыҥдый белетеери бӱгӱн тӧс сурактардыҥ бирӱзи болот. Тереҥ ле элбек билгирлерлӱ јиит специалисттер керектӱ, олор иш јок артпас ла јакшы ишјалду болоры јарт. Оныҥ учун ол туружаачыларга профессионал узын ӧскӱрип, билгирин там байытсын деп јакыган. Иш береечи улуска баштанып, бӱгӱнги туружаачыларды бойорго темдектеп алыгар деп кычырган.

Кӧдӱриҥилӱ ачылтада башка-башка компетенцияларда туружаачылардыҥ парады ӧткӧн. Ээчиде баш эксперт Анастасия Балыкина чемпионаттыҥ эксперттериниҥ адынаҥ ак-чек ле чындык болорына чертенген. Јиит туружаачыларды АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко уткыды. Ол тергеебисте чемпионаттыҥ ӧткӱрилип башталганы ла улалганы керегинде куучындап, бу ӧйгӧ јетире АР-дыҥ башкарузы кыймыгуга 40 млн салковойдоҥ кӧп акча чыгарганын темдектеди. Министр чемпионатты ӧткӱрип турган ӱредӱ учреждениелер керектӱ јепселдерле јеткилделгени, ороонго ло республикага ишмекчи профессиялар јетпей турганы керегинде куучындаган. Онойдо ок ӧскӧ тергеелердеҥ келген јииттер ле эксперттер  туружып јатканына ајару эдилген.

Чемпионат быјыл 19 компетенция-ууламјыла ӧткӱрилет: «Веб-дизайн», «Аргачылык», «Каҥдаарыныҥ эп-аргалары», «Школго баргалак болчомдордыҥ таскамал ижи» ле о. ӧ. Маргаандарда 117 јиит специалист туружып јат.  Талалык чемпионаттыҥ программазы аайынча профессионал маргаандардаҥ башка панельный дискуссия, кӱрее куучындар, кӧрӱ-выставка, ӱренчиктердиҥ экскурсиялары, профууламjылу тестер ле о. ӧ.  ӧткӱрилет.

Быјылгы чемпионаттыҥ маргаандары М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжте, педагогический колледжте ле баштапкы катап Кӧксуу-Оозы аймактыҥ отраслевой технологиялар аайынча колледжинде ӧткӱрилип јат.

Јиит ӱйениҥ јилбӱлерин, иш-тошко узын кӧрӧргӧ, бис кезик площадкаларга јӱрӱп, кычыраачыларыска маргаандар керегинде кыска солундарысты јетирип јадыс.

«Отельдеги административный иш», «Отельдеги административный иш (юниорлор)» деп компетенцияларла  маргаанда эксперттердиҥ тоозына иш береечи организациялардыҥ улузы ла ӧскӧ тилдиҥ ӱредӱчилери кирет. Маргаандагы айалгалар јӱрӱмдеги айалгаларга тӱҥдештирилген. Мында «айылчыларды»  озолодо белетелген актерлор ойноп јат. WorldSkills-тиҥ стандарты аайынча белетелген площадка ончо керектӱ эдимдерле јепселген: программа, компьютер, кассовый аппарат, сейф. Ого ӱзеери чемпионаттыҥ партнеры—«Алтай-Резорт» коночылык маргаанды бойыныҥ бренд темдектӱ бейджтериле, тӱлкӱӱрлерле, керектӱ документтерле јеткилдеген. «Быјыл бу компетенцияга јаҥырту кийдирилген – ончо јакылталардыҥ тал-ортозы английский тилле берилген. Онызы — администратор кыйалтазы јогынаҥ английский тилле эрмектежип билер учурлу… Бу компетенцияда тӧс бӧлӱкте 5 студент ле юниорлордыҥ бӧлӱгинде школдыҥ 6 ӱренеечизи туружып јат» – деп, баш эксперттиҥ болушчызы Марина Ялбачева куучындаган.

«Моданыҥ эп-аргалары», «Моданыҥ эп-аргалары (юниорлор)» деп компетенцияларда 5 студент ле школдыҥ 5 ӱренчиги туружат. Студенттер ле юниорлор эки башка кыпта таҥынаҥ јакылталар бӱдӱрет. Олор жребийле бир модельди тартып, оны  бажынаҥ ала белен кеп-кийим болорына јетире кажызы ла таҥынаҥ эскиз јурап, оны кӧбӧҥ бӧстӧҥ манекенге кадап, ӱлекерин јурап, ӱлгӱлеп кезип, кӧктӧп, јарангыштарла јарандырып јат. Бу бӧлӱк иштер ӧйгӧ эдилет. Кажы ла бӧлӱкти эки башка эксперттер баалайт – бир бӧлӱк кӧскӧ кӧрӱмјилӱ болгонын баалаганда, экинчи бӧлӱк кеп-кийимниҥ чыҥдый јазалганын кӧрӧт.

«Казанчыныҥ ижи» деп компетенция чемпионатка быјыл баштапкы катап чыгарылган. Мында алты туружаачы, олордыҥ ӱчӱзи Горно-Алтайсктагы политехнический колледжтеҥ ле ӱчӱзи Кӧксуу-Оозындагы отраслевой технологиялардыҥ колледжинеҥ. «Эксперттер туружаачылардыҥ ижин ӱч бӧлӱкле кӧрӱп јат. Баштапкызы јииттердиҥ тыш бӱдӱмин, иштиҥ гигиеназын, јеткер јок болгонын, курсактыҥ салган јерин, курсакты канайда тузаланганын баалайт. Курсак белен болзо, оны столго белетеп јат. Мында ӧскӧ эксперттер иштеп, курсактыҥ бескезин, температуразын, текстуразын баалап кемјигилейт. Ӱчинчи бӧлӱк эксперттер курсактыҥ амтанын, койузын, солун болгонын кӧргилейт» — деп, баш эксперт Людмила Виселёва куучындады. Оныҥ јартаганыла, јииттер кажы ла кӱн јӱзӱн-јӱӱр солун курсак-тамакты белетейт. Темдектезе, кальмардаҥ, судак балыктаҥ ла о. ӧ. Казанчы буурды, кургаткан јиилектерди ле оноҥ до ӧскӧ курсактарды арчып, јазап, белетеп кыйалтазы јогынаҥ билер учурлу.

«Медициналык ла jонjӱрӱмдик кичеемел» деп компетенцияда беш туружаачы бойыныҥ узын кӧргӱзип јат. Олор ээчий-деечий јакылталарды бӱдӱрет. Мында эмчиликтеги айалга јӱрӱмде чилеп јазалган, керектӱ јепселдер белетелген. Ого ӱзеери «оору-јоболду» кижи де бар. Маргаанныҥ туружаачылары ончозы каладагы медициналык колледжтиҥ ӱчинчи курсыныҥ ӱренеечилери.

«Электромонтаж» деп компетенцияда база беш туружаачы. Олордыҥ кажызы ла таҥынаҥ кабинада бир тӱҥей јакылтаны ӧйгӧ бӱдӱрет. Маргаан беш бӧлӱк јакылталардаҥ турат. Олордыҥ ортозында кабель салары, электрощит тургузары, щиттеги ӱрелген јерди табып јазаары ла о. ӧ. Эҥ ле кӱч ӱчинчи модульдыҥ јакылтазы – ол электрощитти јууп, ончо кабельдерди чын колбойтоны. Мында политехнический колледжте ӱчинчи јыл ӱренип турган студенттер туружат. «Уулдар баштап маҥзаарган да болзо, је эмди токынап, ижин бӱдӱргилеп јат. Уч-турултазын эм тура билер арга јок. Нениҥ учун дезе бирӱзи тӱрген де эткен болзо, је быжу эмес, экинчизи дезе арай, је ончо быжу ла чын болор аргалу» – деп, эксперт Андрей Бандура куучындады.

«Ветеринария» деп компетенция бистиҥ тергееде сӱрекей учурлу. Мында јиит специалисттер ээчий-деечий башка-башка јакылталар бӱдӱргендер. «Маргаанныҥ экинчи кӱнинде олор айылдыҥ кичинек бӱдӱмдӱ тындуларын шиҥдеп јат (киске, кролик), сӱттиҥ чыҥдыйын кӧрӧт, тирӱ организмдерге антибиотиктердиҥ камаанын шиҥдейт, ӱрендердиҥ чыҥдый болгонын кемјийт ле о. ӧ. Ӱчинчи кӱнде манекенге таҥышкандар таҥар ла шыркалу јерди тренажердыҥ болужыла арутап шидейтен ле бӱгӱнги посевтиҥ турулталарын кӧрӧтӧн јакылталар болор» – деп, Юрий Василенко куучындаган. Бу компетенцияда 7 туружаачы.

«Агрономияда» алты туружаачы ӧзӱмдерле иштеп билерин кӧргӱзет. Олор агашка ӧскӧ сорттузын јапшырарыныҥ эп-аргаларын, ӱренниҥ чыҥдыйын, јердиҥ чыҥдыйын (кислотность), картошконыҥ сортын, ӧзӱмниҥ клетказын, клейковинаны кӧрӱп, бу ончо шиҥжӱлерди ӧткӱрип, јӱрӱмде тузаланарына белен болгонын кӧргӱзер учурлу.

«Веб-дизайн» деп компетенция эмдиги ӧйдӧ эҥ јилбилӱ ле солун компетенциялардыҥ бирӱзи. Быјыл бу маргаанда кажызында ла 2 туружаачынаҥ турган 3 бӧлӱк туружат.  Јииттер Интернетте блог тургузар, шаблон ойынды јетире јазаар ла јарандырар, кӧлӱкке тузаланарына керектӱ «Смарт-сервис» ле   интернет-сайт тургузар иштер бӱдӱрип јат. «Келер ӧйдӧ бу сӱрекей керектӱ профессия болор, оныҥ учун мынаҥ ары юниорлорго база туружар арга берер керек» – деп, эксперт Павел Шаляпин куучындады.

«Аргачылык» ла «Аргачылык (юниорлор)» компетенцияларда тӧс бӧлӱкте 6 команда, 5 команда юниорлор. «Балдар ла јииттер бу ӱч кӱнниҥ туркунына бизнес-проект тургузат. Юниорлордыҥ ла јииттердиҥ ӱлекерлериниҥ белетелген кеми башка болгоны иле кӧрӱнет. Командаларга тӱҥей јакылталар берилген, је келер ӧйдӧ олор эмеш башка болор аргалу» – деп, баш эксперт Светлана Лебедева темдектеп айткан.

«Школго баргалак болчомдордыҥ таскамал ижи» ле «Школго баргалак болчомдордыҥ таскамал ижи (юниорлор)» деп компетенцияда быјыл туружаачылар ла эксперттер башка-башка аймактардаҥ келген. Ол тоодо Кӧксуу-Оозы ла Майма аймактар, Горно-Алтайск кала. Онойдо ок Алтайский крайдаҥ бир эксперт ле чемпионаттыҥ јеҥӱчили туружат. Конкурстыҥ тӧс бӧлӱгинде 6 кижи, юниорлордо — 6 ӱренчик. Олордыҥ иштейтен јери ончо јаҥы, оодылбас ла сынбас, гигиенаныҥ некелтелерине келижер јепселдерле јеткилделген деп, баш эксперт Наталья Волкова куучындаган.

«Баштамы класстардагы ӱредӱ» ле «Баштамы класстардагы ӱредӱ (юниорлор)» деп компетенцияда 16-22 јашту беш јиит ле школдордо ӱренип турган 14-16 јашту беш бала туружадылар. Олор каланыҥ ла башка-башка аймактардыҥ школдорынаҥ келген. Кажы ла бӧлӱкте 8 эксперттеҥ иштеп јат. Тӧс бӧлӱктиҥ јииттери беш модуль јакылталар бӱдӱрип турган болзо, юниорлор ӱч модульды бӱдӱрет. «Туружаачылар турумкай, јакылталарды јакшы, једимдерлӱ бӱдӱрип јат. Олорго кажы ла јакылтаны бӱдӱрерге ӧй берилет. Бӱгӱнги эки модульда класста эмес иш ле эне-адаларла иш ӧткӱрери. Юниорлор ӱредӱлӱ интерактив белетеер јакылтала иштеп јат. Јакылталардыҥ темалары жребийдиҥ болужыла талдалат. Ончо туружаачылар бир теманы бойыныҥ санаазыла кӧргӱзер учурлу. Площадкада Интернет колбу бар, туружаачылар ол ажыра јетирӱ алгадый сайттарга баштанар аргалу» — деп, эксперт Дина Егорова јартады.

Чемпионаттыҥ кӱндеринде ӱредӱлӱ организацияларга јӱрӱп, јиит специалисттерле оморкобос арга јок болды. Кажы ла компетенцияда олор бойыныҥ билгириле, эпчилиле, тапкырыла эксперттерди сӱӱндирген ле кайкаткан. Јиит профессионалдардыҥ узы јылдаҥ јылга ӧзӱп турганын эксперттер темдектеген. Ӧдӱп јаткан маргаандар jииттердиҥ jӱрӱмине ле талдап алган профессиязына сӱрекей тузалу ла керектӱ ченемел болгон деп айдарга јараар.

Маргаандардыҥ турулталары аайынча јетирӱ газеттиҥ келер номеринде јарлалар.

С. АБЫСОВА