«Мындый маргаандар тебӱ берет…»

25.01.2019

Быјыл тулаан айдыҥ 2-12 кӱндеринде Красноярск калада студенттердиҥ XXIX телекейлик Кышкы универсиадазы ӧдӧр.

Спорттыҥ кышкы бӱдӱмдери аайынча студенттер ортодо мындый јаан маргаан Россияда баштапкы катап ӧдӱп јат. Бу универсиадада спортчылар спорттыҥ он бир бӱдӱминде тартыжар. Телекейдиҥ эҥ артык студент спортчылары биатлондо, туу-чанада, керлингте, чанала јӱгӱреринде, сноубордто, чаналу спортивный ориентированиеде, фигурный јыҥылашта, фристайлда, хоккейде, мячту хоккейде ле шорт-тректе маргыжар.

Казаньда ӧткӧн Јайгы универсиадада јерлежис Аймерген Аткунов самбодо баштапкы јерге чыгарда, канай сӱӱнген эдис. Кышкы универсиаданыҥ маргаандарында туружатан јерлештерис јок ошкош. Је универсиаданыҥ керек-јарактарында Алтай Республика база туружар. Тургуза ӧйдӧ физический культура ла спорт аайынча республикан комитет универсиадага барар делегацияны тӧзӧӧри аайынча иш ӧткӱрет. Ого республикан јаҥныҥ чыгартулу улузы, анайда ок XXIX телекейлик Кышкы универсиадага барар улустыҥ конкурсный талдаштарын ӧткӧн студенттер ле преподавательдер кирер. Туружаачылардыҥ квотазы конкурсный талдаштар тӱгенген соҥында чокымдалатан эмтир. Делегацияга озо ло баштап Алтай Республиканыҥ спортивный јӱрӱминде эрчимдӱ туружып ла тергеебисте спорттыҥ кышкы бӱдӱмдериниҥ ӧзӱмине камаанын јетирип турган улус кирер аргалу.

Красноярскта ӧдӧтӧн спартакиадага баратан делегацияга киргедий улустыҥ бирӱзи — ГАГУ-ныҥ аспиранты, бу университеттиҥ студенттериниҥ «Буревестник» деп спорт клубыныҥ председатели Сергей Сидоров.

Сергей бойы Саратовский областьтыҥ Балаково калазында чыккан. Оогоштоҥ ала волейболло тазыктырынган. Школды ӱренип божодордо, Сергей ойногон волейбольный команданы ГАГУ-га кычыргандар. Тазыктыраачызы Игорь Тарасовтыҥ ла ГАГУ-ныҥ 2010 јылдагы администрациязыныҥ шылтузында Сергей волейбол ойноп турган најыларыла кожо тергеебистиҥ университедине ӱренерге келген. Мында олорго акча тӧлӧбӧзинеҥ ӱренер арга, общежитиеде јадар јерлер берилген. Уулдар ӱренип, тазыктырынып, университеттиҥ, кийнинеҥ республиканыҥ адынаҥ башка-башка маргаандарда туружып баштаган. Спортчыга сӱӱген бӱдӱмиле тазыктырынып, ӧзӱм алынары јакшы эмей.

Ӱчинчи курста ӱренип тура, Сергей биле тӧзӧгӧн. Эмди эш-нӧкӧриле кожо уулчагын ла эрке кызычагын чыдадат.

Эки јыл кайра Сергей Сидоров ГАГУ-да студенттердиҥ «Буревестник» деп спорт клубыныҥ председателине кӧстӧлгӧн. Калганчы ӧйдӧ бу клуб Россия кеминде јакшы једимдер кӧргӱзет. Темдектезе, 2017-2018 ӱредӱлӱ јылдыҥ турулталары аайынча «Буревестник» Россия ичинде студенттердиҥ 304 спортклубы ортодо јетинчи јерде болгон, Сибирьдеги федерал округта баштапкы јерге чыккан.

Сергейдиҥ айтканыла, Россияда студенттердиҥ спортивный клубтарыныҥ ассоциациязы бар. Кажы ла субъектте оныҥ тергеелик бӧлӱктери тӧзӧлгӧн. С. Сидоров «Буревестниктиҥ» председатели ле бу ассоциацияныҥ тергеелик бӧлӱгин база башкарат. Студенттердиҥ спортивный клубтарыныҥ ассоциациязыныҥ тӧс амадузы университеттерде спортивный клубтар тӧзӧп, спортко канча ла кире кӧп студенттерди јилбиркедери болуп јат.

Чындап, јуукта «Буревестник» ассоциация ӧткӱрген текшироссиялык конкурста туружып, спортивный площадка ойноп алган. Ол Горно-Алтайсктыҥ государственный университединиҥ тӧс лӧ јаҥы корпустарыныҥ ортозында тургузылган.

Студенттердиҥ спортына, анчада ла кышкы бӱдӱмдерде, ӧзӱм алынарына не буудагын јетирет деген сурагыма ол мындый каруу јандырган: «Чанала јӱгӱрерин алар болзо, спорттыҥ бу бӱдӱмиле тазыктырынарына керектӱ инвентарьлар једишпейт. Бисте бар јазалдар эскирип калган деп айдарга јараар. Ол ло чанала јӱгӱрерине керектӱ трассаларды јазаар машиналар једишпейт. Трассаныҥ чыҥдыйы бийик болгондо, студенттиҥ тазыктырынар кӱӱни де тыҥыйт.

Спортло тазыктырынарына керектӱ кыптар база једишпейт. Университеттиҥ ле педколледжтиҥ залдары бир де бош турбайт. Медучилищеде ле М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган колледжте залдар бар, је ары киретени андый ла јеҥил керек эмес. Мыныҥ ӱстине кажы ла ӱредӱлӱ заведениеде спортло тазыктырынарга кӱӱнзеп турган студенттердиҥ тоозы кӧптӧйт.

Гимнастикала, јеҥил атлетикала тазыктырынарына керектӱ материально-технический тӧзӧлгӧни оҥдолторына акча једишпей турган деп уккам. Мынызы ӱредӱ планды чыҥдый бӱдӱрерине салтарын јетирет. Физкультура ла спорт бӧлӱгинде билим шиҥжӱлер ас ӧткӱрилип турганын айтпас арга јок. Студенттердиҥ ӧткӱрип турган спортивный керек-јарактары керегинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда база ас айдылат. Темдектезе, ӧткӧн јылдыҥ тулаан айында бастыра республиканыҥ студенттерине спорттыҥ беш бӱдӱми аайынча маргаандар ӧткӱргенис, је СМИ-лер олорго ајару этпеген эди».

ГАГУ-да спортло тазыктырынып турган студенттердиҥ тоозы јылдаҥ јылга кӧптӧп турган эмтир. 2018 јылда бу тоо 340-гӧ јеткен. Сергей Сидоровтыҥ айтканыла, «Буревестник» студенттерге јылдыҥ ла спорттыҥ јаҥы ууламјыларын ачарга кичеенет. Быјыл олор киберспорт деген ууламјыны кийдирер деп сананып алган. Анайып, бу бӱдӱмле тазыктырынып, студенттерис бастырароссиялык киберспортивный лигада туружар.

—Јуунты командабыста улус јаҥыс ла видеоойындар ойноор эмес, је анайда ок физкультурала тазыктырынзын деп кӱӱнзейдис. Кочкор айдаҥ ала тренажерный залда тазыктырулар башталар. Бистиҥ «Империя спорта» спонсорыс неделеде бир кӱн акча тӧлӧбӧзинеҥ тазыктырынар арга берет. Физический таскадуныҥ кафедразыла спортзалда неделеде эки катап тазыктырулар ӧткӱрер деп јӧптӧжип алганыс. Анда спорт ойындар аайынча тазыктырынып, растяжкага упражнениелер эдерис. Мындый тазыктыруларга ГАГУ-ныҥ јуунты командазына кирип турган студенттер јӱрер. Тургуза ӧйдӧ бистиҥ университетте эки јуунты команда тӧзӧлгӧн. Ого текши тооло 44 студент кирет. Физтаскадуныҥ кафедразыныҥ преподаватели бир айда бир катап физкультураныҥ ла спорттыҥ методиказыныҥ теориязы аайынча лекциялар кычырар.

Сергейдиҥ темдектегениле, ГАГУ-ныҥ рафтингле командазыныҥ једимдери элбеде јарлу. Анайда ок Вера Водолееваныҥ ижи чанала јӱгӱреринде, полиатлондо јакшы једимдер кӧргӱзет. ГАГУ-да јаҥыс ла волейболдыҥ беш секциязы бар. Анайда ок футболдыҥ, баскетболдыҥ секциялары иштейт. «Буревестникте» бойыныҥ активисттери, спортивный волонтерлоры, физоргторы бар. Кажы ла активист спорттыҥ бир бӱдӱминиҥ ӧзӱми аайынча иштейт.

«Буревестник» ӧскӧ тергеелердиҥ вузтарыныҥ спорт клубтарыла колбулар тудуп, јаантайын маргаандарда туружат. Калганчы катап Анапада ӧткӧн бастырароссиялык маргаанга он эки кижидеҥ турган команда барып јӱрген. Ээчий јол-јорык кӱӱк айда Казань јаар болор.

Сергей Сидоровтыҥ айтканыла, Россияда Кышкы олимпий ойындар, Јайгы универсиада ӧткӧни, эмди Кышкы универсиада ӧдӧтӧни орооныста спорттыҥ ӧзӱмине тыҥ тебӱ берет. Физкультурала, спортло тазыктырынып, су-кадык јӱрӱм јӱрӱп турган улустыҥ тоозы кӧптӧйт. Мынызы сӱрекей јакшы. «Буревестник» спортклубтыҥ бир кезек турчылары Сочиде ӧткӧн Кышкы олимпий ойындарга барып јӱрген. Эмди Красноярскта ӧдӧтӧн Кышкы универсиадага бир канча кижи барар болор. Ары барарга конкурсный талдаштарды ӧдӧр керек.

«Буревестник» спорт клубтыҥ председатели Сергей Сидоровто республикан делегацияга кирер бастыра аргалар бар. Эрчимдӱ студент мынаҥ да ары спортло тазыктырынар, ӱренер ле студенттердиҥ спортыныҥ кемин бийиктедери аайынча иштеер кӱӱндӱ. Мындый јиитке нени айдарыҥ — ачык јолдор ло кӱӱнзеери артат.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина