Алтайдын Чолмоны

Албатынаҥ быйанду эмчи

01.02.2019

Фельдшер болуп јӱреги јымжак, јалакай кылык-јаҥду улус иштеп јат. Јурт јерлерде бу профессияны талдаган кижи кандый да ӧйдӧ јаан суруда болуп јат. Бойыныҥ санаа-кӱӱниле фельдшердиҥ јеҥил эмес ижин бӱдӱрген, ончо јӱрӱмин улуска болуш јетирерине учурлаган улустыҥ бирӱзи Оҥдой аймактыҥ Кайырлык јуртында јуртап јаткан ченемелдӱ медишчи Зоя КОКУЛЕКОВА.

«Энем баштапкызында ла улуска кару кижи» – деп, уулы энези керегинде айткан эди. Эл-јон ортодо Зоя Казакпаевнаныҥ тоомјызы бу сӧстӧрди керелейт. Быјыл ол 70 јажын темдектеп јат. Јалакай эне, јаана, чындык эш-нӧкӧр, бӱдӱмјилӱ медишчи Зоя Казакпаевна керегинде айдар јылу сӧстӧр сӱрекей кӧп.

Зоя Казакпаевна ончо јӱрӱмине јерлештериниҥ су-кадыгын корып, оорып-јобогон кижиге болужын јетирип јӱрген. Јерлештери оныҥ ак-чек ижин, тереҥ билгирлерин, улуска кӱндӱзегин јаантайын бийик баалаган. Ченемелдӱ фельдшер эмди амыралтада да болзо, ӧйин тегин ӧткӱрбей јат. Чӧлӧӧ ӧйлӧрдӧ ол сӧстӧрди кӱрмелеп, бичинип отурат. Чӱмдӱ ле ээлгир тилдӱ эпши байлык кӧрӱмдӱ ӱлгерлериле кычыраачыларды кӧп катап јилбиркеткен. Бу да катап бойыныҥ ӱлгериле соныркатты:

Кайда мениҥ јаш тужым,

Каткырып ойногон ӧйлӧрим.

Кайда мениҥ јирме беш јажым,

Канчын јиит болгоным.

Сыр маҥда аттар чылап,

Сыылай берди јылдар.

Јоткон ошкош шуурып,

Јуулып калды јаштар.

Балдар эмди ыраган –

Башка јуртка барган.

Бойыма јаштар кожулган,

Бозоголор кӧп алталган.

«Айланчык тӱби айлан келер» —

Албаты тегин айтпаган эмей –

Айылда толо баркалар,

Андый салым бар турбай.

Алина, Ирбис, Темир –

Айлана ла Дамир,

Јаш тужым эмтир,

Эбирип ойто келтир.

Алан ла Санат,

Света ла Амат…

Јиит ӧйлӧр кӧрӱнет,

Јӱрӱм јилбилӱ солынат.

Ӱлгерлик јолдыктарында Зоя Казакпаевна ончо јӱрӱмин кӧстиҥ алдында чылап кӧргӱзип салгандый. Санаага арткан јаш тужынаҥ ала јӱрӱмниҥ бозоголорын алтап, эмди баркаларыныҥ, јиит корбоныҥ јаркынду јӱрӱмине сӱӱнгени сезилет. Бойыныҥ јажына иштеген ижи де аайынча ол јаранып ӧскӧн јӱрӱмди баалап, оныла оморкоп билер.

Зоя Казакпаевна 1949 јылда кочкор айдыҥ 5-чи кӱнинде Оҥдой аймакта Туйакту јуртта майман сӧӧктӱ Казакпай ла кергил сӧӧктӱ Јалаа деп улустыҥ билезинде чыккан. Адазы Казакпай Шибиликтиҥ маймандарынаҥ болгон, бай ады – Ага. Энези Борош деп кижиниҥ јуртында сегис баланыҥ эҥ кичӱзи болгон.

Зоя Казакпаевнаныҥ јаш тужы Талдудагы «Јаш Корбо» деп колхозто ӧткӧн. Мында 4 классты ӱренген. Школго барарда, оныҥ баштапкы ӱредӱчизи Евдокия Ивановна Иркитова болгон. Балдар ӱредӱчизиниҥ ады-јолын толо айдып болбой, оны «Эдикана» деп айдып туратанын Зоя Казакпаевна эске алып куучындайтан. Баштапкы класста јакшы ӱредӱзи учун оны јайгыда амыраар лагерьге ийгендер. Ол ӧйдӧ балдар Манјӱректеги кӧлдиҥ јаказында палаткаларда јадып, амырап турганы керегинде куучыныла эмди јииттерди кайкаткан да болор.

Албатыныҥ «Кийис чӧйилер, кижи ӧзӧр» деп айтканыла, Зоя чыдап, Јолоныҥ школында сегис классты божодып, Горно-Алтайсктыҥ медицинский училищезине ӱренерге келген. Јаштаҥ ала шыраҥкай, ӱредӱзине чебер кыс училищени бийик кеминде божоткон. Јиит специалистти 1968 јылдыҥ јазында аҥылу бичик аайынча Оҥдой аймактыҥ Кайырлык јуртына фельдшердиҥ ижине ийген. Ол ӧйдӧ бу јуртта балдарла кожо 700-ке јуук кижи јаткан. Тӧрт классту баштамы школдо 72 бала ӱренген. Бу ӧйдӧҥ ала јурттыҥ јажы да, јааны да Зоя Казакпаевнаныҥ ајарузында боло берген. Ол эмчиниҥ каруулу ижин бу јуртта 40 јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына апарып, фельдшерско-акушерский пункттыҥ башкараачызы болуп иштеген.

Эмдиги ӧйдиҥ медициназыныҥ ӧзӱмине кӧрӧ, су-кадыкты корыырыныҥ ол туштагы јеткилдежи ле айалгазы чек башка болгон деп айдар керек. Канча јылдардыҥ туркунына Зоя Казакпаевна корон соок кыштыҥ ачу салкынына, јайдыҥ ургун јааштарына соктырып, тӱн де, тӱш те болзын, бойыныҥ болужын албатызына јетирген. Ол Кайырлыктыҥ кобы-јиктерин, байла, ончо эбирип, јойу баскан ла атту јорткон болор. Нениҥ учун дезе, ол тушта тайгадагы чабан-пастух улусты, олордыҥ балдарын турлуларга барып кӧрӧтӧн јаҥду болгон. Бала-баркага прививка тургузатан беди, эм-тус апарып беретен эмезе оору-јоболду кижиге алдыру болгон беди, ол јаантайын меҥдеген келетен. Зоя Казакпаевна совхоз ӧйинде медишчилерге ӧлӧҥ белетееринде бӱдӱретен кеминеҥ де туура калбаган эмей. Кере тӱжине ӧлӧҥгӧ јӱрӱп, арыган-чылаган јанып келзе, бир-бир алдыру болды ба, ол болушка бар ла јат.

Фельдшердиҥ ижи-тожы сӱрекей кӧпти билерин некейт, анчада ла кызалаҥду айалгада алаҥзу јогынаҥ тӱрген болуш јетирерине белен болоры. Бойыныҥ бийик профессионал узыла Зоя Казакпаевна ас эмес јӱрӱм корулап алган. Оныҥ эпчил колдоры ак-јарыкка келген канча јаш баланы чебер алып уткыган, кинин кескен. Ол јурттыҥ јиит келиндерине бала табып, су-кадык чыдадып аларына јӧмӧжип, кӧп кӱчин берген. Јажына эмчи болгон кижиге бу јӱрӱмниҥ кандый јанын кӧрӧргӧ келишпеди деер. Је кандый да айалгада ол улуска јаҥыс та профессиязы аайынча эмес, је онойдо ок ачык-јарык куучыныла, кандый бир јӧбиле кӧп болужын јетирген.

Јакшы ижи учун Зоя Казакпаевна јурттыҥ ла аймактыҥ депутадына канча катап тудулган. Аймактагы Кӱндӱниҥ доскозына оныҥ сӱри, ады-јолы эки катап тургузылган. 1975 јылдаҥ ала ол бийик категориялу фельдшер. Амыры јок иш фельдшердиҥ алдына кӧп некелтелер тургускан. Оныла коштой билгирлерин улай ӧскӱрип, ол ӧскӧ калаларда специализациялар ӧткӧн. Бойыныҥ ижи каруулу ла учурлу болгонын тереҥ оҥдоп, бийик кеминде бӱдӱрип јӱргени учун Зоя Казакпаевна кӧп тоолу грамоталарла, сыйларла кайралдаткан. Ол тоодо Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла, 1986 јылда «Отличник здравоохранения СССР» деп темдекле, 1999 јылда «Ветеран труда Российской Федерации» деп темдекле кайралдаткан. Оныҥ профессионал узы, тоомјылу ижи бийик баалалган. Ол Бийск, Сочи, Барнаул калалардыҥ санаторийлерине су-кадыгын орныктырарына путевкаларла кайралдаткан. Зоя Казакпаевна 2009 јылдыҥ јаҥар айында амыралтага чыккан.

Кайырлык јурт эмди Зоя Казакпаевнаныҥ тӧрӧл јурты болуп калган. Кӧп јылдар кайра бу јерге келип, ол сӱрекей керектӱ иш јолын баштаган. Мында јӱрӱп, јиит кыс бойыныҥ эш-нӧкӧрине јолыккан. 1969 јылда эки јиит, Зоя ла Борис, от-очогын камызып, айыл-јурт тӧзӧгӧн. Эш-нӧкӧри Борис Ойноткинович Кокулеков билезинде јети баланыҥ јааны. Ол колхозто тракторист, трактористтердиҥ бригадири болуп, кийнинде јылдарда кооперативте иштеген. Колхозтор јайрадылган ӧйдӧ тӧрӧӧн-туугандар биригип, таҥынаҥ ээлем тӧзӧгӧн. Оныҥ ижин јаан билениҥ адазы башкарып јӱрген. Зоя Казакпаевна ла Борис Ойноткинович беш бала чыдаткан – ӱч баатыр уул ла эки эрке кыс. Бек билениҥ ада-энези балдарына бийик ӱредӱ берип, айыл-јуртту эдип салган. Эмди Зоя Казакпаевнаны балдары ла он бир барказы сӱӱндирип ле оморкодып јат. Эҥ јаан барказы Москвада юридический академияда эрчимдӱ ӱренет, эҥ оогожы тӧрт айлу болчом.

Зоя Казакпаевна Борис Ойноткиновичле кӧп јылдарга кожо эптӱ-јӧптӱ јуртап, «Знак верности и любви» деп кайралла аймактыҥ тепсеҥинде ӧткӧн јаан байрамда кайралдатканы јолду. Тургуза ӧйдӧ ол бала-барказыныҥ куйагы болуп, от-очогын айланып, айыл-јуртын башкарып отурат. Бала-барказына јалакай энениҥ јӱрӱмдик јолында кандый ла уур-кӱчтер туштаган, је андый да болзо, ол јӱрӱмди сӱӱп јат, алкы бойы ачык-јарык, килеҥкей јӱректӱ кижи болуп артат.

Балдары, баркалары акту кӱӱнинеҥ карудаҥ кару энезин, јааназын, Зоя Казакпаевнаны, толо јажыла уткып, бектеҥ бек су-кадык, агару ак-санаа, ӱзӱлбес учуктый узун јӱрӱм, Алтайынаҥ алкыш, Кудайынаҥ курчу кӱӱнзегилейт.

Јӱгӱрӱк аттыҥ маҥындый јӱрӱмде

Јӱрегер сӱӱнчиге алдыртып ойнозын,

Јайылган чаҥкыр теҥери алдында

Јаантайын Слерде ырыс болзын.

Јаш кожулганы неме беди,

Јӱрегер јаантайын јиит болзын.

Айландыра турган тууларыс

Ыжыктап Слерди кичеезин.

Ӧрӧ турган Јайааныс

Ӱстинеҥ тӧмӧн корызын!

Балдарыныҥ, тӧрӧӧн-туугандарыныҥ, јерлештериниҥ алкыш-быйаны једип, Зоя Казакпаевнага ырыс-сӱӱнчиле толгон кӧп јаш, бек су-кадык, јаркынду јараш ӱлгерлер экелзин.

С. АБЫСОВА

З. Кокулекова

Балама алкыш

Су-кадык ла јӱр, балам,

Сунуп аларыҥ кӧп болор.

Оорыбай ла јӱр, балам,

Ончо байлык алдыҥда болор.

Јаактуга айттырбай јӱр,

Јараш сӧстӧр бойыҥда болзын.

Јарындуга чачтырбай јӱр,

Јаркынду кӱч сенде болзын.

Чындык ла јӱр, балам,

Чыдырмадый ӧзӧр туруҥ.

Керсӱ ле јӱр, балам,

Кеендикке јӱрек ачылзын.

Санаалу болуп чыдагайыҥ,

Салым бойы салылар.

Јилбиркек болуп ӧскӧйиҥ,

Јӱрӱм бойы јаранар.

Ырысту ла јӱр, балам,

Ыраак талалар јол берзин.

Ижемјилӱ ле јӱр, балам,

Ичкери јолдор ачык болзын.

Ак санааҥ кӧӧрӧп турзын,

Аржан суудый борлоп турзын,

Акту бойыҥ ойлу бол,

Акка-карага сескир бол.

Јӱрӱмиҥ ырысту болзын,

Јӱзӱн чечектер јайыл турзын,

Салымыҥ узак болзын,

Санааҥ телкем болзын.