Алтайдын Чолмоны

Чочыдулу айалгаларды болдыртпас

01.02.2019

Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердников башкаруныҥ чочыдулу айалгаларды болдыртпазы ла олордыҥ салтарларын јоголторы, ӧрт болдыртпазын јеткилдеери аайынча комиссиязыныҥ јуунын чаган айдыҥ 29-чы кӱнинде видеоконференция ажыра ӧткӱрген.

Башчы комиссияныҥ јуунын ачып тура, республикада јаскыда суулардыҥ кӧпчип чыгарын ла ӧрт болорын болдыртпас айалгалар тӧзӧӧр керек деп ајарган. Оныҥ айтканыла, ай-кӱнниҥ салтарларына ажындыра белетенип алганы тергеениҥ ээлемине јаан качалаҥ болорын токтодып алар аргалар ачар, је керде-марда кызалаҥду айалгалар боло берзе, чайык-ӧртти јоголторын јеткилдеерге тузаланатан ресурс-јепселдерди кымакайлап алар аргалар берер.

Јуунда республикада бӱгӱнги кӱндеги эпидемиологиялык айалгалар аайынча јетирӱ база эдилген. ОРВИ-ниҥ эпидемиязы быјыл, былтыргы јылга кӧрӧ, эрте башталганы темдектелген. Оору-тыму кенейте элбеп, су-кадыкты корыыр бӧлӱкте чочыдулу айалгалар тӧзӧгӧн. Је эмчилер ОРВИ-ле колбулу чочыдуларды бойлорыныҥ ајарузында тудат. Чаган айдыҥ ӱчинчи онкӱндӱгинде улус гриппле југушталып оорыган айалгалар билдирлӱ «јымжап», кемине ойто кирген. Тергеениҥ ветеринарный службазы бу суракка база јаан ајару эдет. Олор тындулардыҥ бешенствозын астадарга мониторинг ӧткӱргендер ле алтан муҥ вакцина садып алгандар. ОРВИ ӧйинде ишти мынайда тӧзӧп ӧткӱргени јакшы болгонын јӱрӱм керелеп јат деп айдар керек. Айдарда, республиканыҥ ветеринарлары бу ишти мынаҥ да ары чылаазыны јогынаҥ ӧткӱрер. Башчы тындулардыҥ бешенствозыла тартыжатан јакшынак ченемелди тузаланарын токтотпос керек деп јакыган.

Гидрометеорология аайынча тергеелик тӧс јердиҥ јааны Валентин Декенов јаскыда болотон ай-кӱнниҥ айалгазы керегинде јетирӱ эткен. Ол республиканыҥ ээлемине ле эл-јонына калыҥ кар јаан качалаҥын јетирердеҥ айабас деп айткан. Чаган айдыҥ јирмезинчи кӱнине јетире Оҥдой, Майма ла Кӧксуу-Оозы аймактарда јааган кардыҥ кеми 22-40 сантиметрге јеткен. Турачак аймакта Јайлудаҥ ӧскӧ јерлерде оныҥ калыҥы — 45-52 сантиметр. Республиканыҥ ӧскӧ јерлеринде кар бӱгӱнги кӱнде тӧрт сантиметрдеҥ ала јирме бир сантиметрге јетире јааган. Чамалда, Оҥдойдо, Шабалинде, Кан-Оозында кардыҥ кеми база бийик. Јуунда Туулу Алтайдыҥ ар-бӱткениниҥ айалгаларыныҥ аҥылуларын ајаруга алар керек деп темдектелген. Теҥеридеҥ «сый» бисте кезикте туку тулаан айдыҥ учына јетире тӱжӱп јат ине. Јердиҥ кыртыжы ӧрӧги аймактарда, былтыргы ла јылда чылап, тыҥ тоҥгон. Кош-Агаш аймакта 283 сантиметрге, Улаганда — 150, Кан-Оозында ла Кӧксуу-Оозында 120-135 сантиметрге.

Россияныҥ МЧС-ныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааны Андрей Бурлаковтыҥ айтканыла, јаскыда суулар эрте кайылза, тоштор кыймыктап, бир јерге шаалардаҥ айабас. Ол мындый айалгаларга эртедеҥ белетенип алар керек деген. Ажындыра белгелегениле суулар јараттарынаҥ баштапкы катап тулаан айдыҥ 20-чи кӱнинеҥ ала кандык айдыҥ 5-чи кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына ажынар аргалу. Ол тушта јабыстай јерлерде турган јирме эки јурт кызалаҥду айалгаларга алдыртардаҥ айабас. Бу ведомствоныҥ јааны керектиҥ аайы ажындыра белгелегени аайынча болотон болзо, кезик јурттарда кӧлӱктердиҥ јӱрӱжин удурумга токтодорго келижер деп айткан. Суулар экинчи катап јараттарынаҥ кӱӱк айдыҥ 15-чи кӱнинеҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ 30-чы кӱнине јетире чыгар аргалу. Бу учуралда сууга јетен беш тура алдыртары билдирип јат. Јааштар јааза, айалгалар там курчыырдаҥ айабас.

Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ јаандары-ныҥ бастыразына ажындыра јакылталар берилген. Олорго элдеҥ ле озо јаскы ӧйдӧ бӱдӱретен иштердиҥ чокым планын тургузып алар керек. Эдетен иштерди келер ӧйгӧ артыргыспай, бу ла кӱндердеҥ ала эрчимдӱ бӱдӱрип баштаар керек. Оноҥ башка орой болуп калар. Аймактар јаскы иштерге канайда белетенип алганын МЧС тулаан айдыҥ баштапкы јарымызында шиҥжӱлеп кӧрӧр. Алтай Республиканыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла јӧӧжӧлик колбулар аайынча министри Евгений Ларин олордыҥ ведомствозы сууга алдырткадый јерлердиҥ гран-чийӱлерин чокымдаары, јурттарда инженерный тудум-јазалдарды тудары јанынаҥ иштерди бӱдӱрерин токтотпос деп бӱдӱмјилеген. Министерствоныҥ ишчилери анайда ок сууга алдырткан пункттарды шиҥдеп, эдилген чыгымдардыҥ кемин јартаарга болужар.

Јуун ӧдӧр ӧйдӧ Оҥдой аймакта Урсул сууда, Майма аймакта «Пихтовый ортолык» деген микрорайонныҥ јанында турган водозабордо ӱзеери гидротехнический јазалдар тудары аайынча сурактар кӧдӱрилген. Башчы бу сурактарды ајаруга алзын деп јакыган ла Кош-Агаш аймакта Ортолык јурттыҥ јаныла агып турган сууга база ајару этсин деген. Јуунда анайда ок электросетьтердиҥ, јолдыҥ ээлеминиҥ ле связьтыҥ чыгартулу улузыныҥ јетирӱлери угулып шӱӱжилген. Ӧртти болдыртпазын јеткилдеерине ле оныла тартыжарына учурлалган суракка А. Бердников база јаан ајару эткен. Ол: «От карам јогынаҥ ончозын јоголтып јат. Бу ууламјыда бистиҥ когыс иштеер учурыс јок. Кажы ла башкараачы бу суракты бойыныҥ туура салбас ајарузында тудуп, оны молјулу кереги деп кӧрӧр учурлу» — деп айткан.

МЧС-тыҥ тергеелик башкартузыныҥ јааныныҥ ордынчызы Юрий Леонтьев республикада ӧрткӧ алдырткадый 246 јурт бар деп айткан. Јуунда анайда ок агаш аразында керде-марда чыккан ӧрттӧр 76 јуртка качалаҥын јетирер аргалу болгоны керегинде темдектелген. Ол јанынаҥ бастыра органдар ла ведомстволор нени эдетенин ажындыра билер. Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели А. Бердников јуунныҥ ижин тӱгезип, оныҥ туружаачыларына, бастыра башкараачыларга ла каруулу улуска јаскы иштерле колбулу керектерге кажы ла кижи белен болор учурлу деп айткан.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы