Алтайдын Чолмоны

«Каткыраар, уулдар, каткыраар, кыстар, Канча ла кире каткырып, сӱӱнигер!»

01.02.2019

Тастаракайлардыҥ баштапкы «Сыр каткыда» деген шоу-кӧрӱзи 2018 јылдыҥ јазында Каткыныҥ кӱнине учурлай калада эки концертле ӧткӧн болгон. Ол тушта оны баштаган јиит Шоҥкор (Андрей) Модоров шоуныҥ баштапкы алтамдары, амадузы, ижемјизи керегинде кычыраачыларыска куучындаган эди.

Удабас ла бу шоуныҥ быјылгы концерттери башталар. Бӱгӱн биске «Сыр каткыданы» јурттарда улус канайып уткыганы, оныҥ ӧткӧн јылдагы тӱӱкизи, артисттери ле келер ойын-кӧргӱзӱлери керегинде башкараачызы Шоҥкор Модоров куучындайт.

—Каланыҥ кийнинде концерттерле Оҥдой, Кан-Оозы, Кош-Агаш, Улаган аймактардыҥ јурттарыла јӱргенис. Чынынча айтса, бу ӱлекер албатыны сӱӱндирер деп иженип тура, ол улуска мындый тыҥ јараар деп бодободым да. Санаа келерде, артисттерле куучындажып, ӱлекерди баштап, ченеп кӧрӧр дешкенис.

Баштапкы ла ойын-кӧргӱзӱде мен сценаныҥ кийнинде туруп, маҥзаарып, терлеп турганым санаама кирет. Артисттер сценага чыкса, олорго берилген ӧйди ле каруулдап, колчазымга кӧрӱп, санааркап ла тургам. Беш минутка чыккан артисттер он беш минуттаҥ ажыра иштеерде, пландалган ӧй бузулган… Башкарып турган кижи оны ла сананып, кӧрӧӧчилерис чылап-арыбады эмеш пе деп, антракт эдер бе деп чаксырап отурдым. Бӱдӱн-јарым саат ӧткӧн — бис концерттиҥ јӱк јарымызын кӧргӱскенис. Улус дезе каткырып ла јат, каткырып ла јат… Оны кӧрӱп, эмеш токынагам.

Бу ойын-кӧргӱзӱ бистиҥ кезик артисттерге мындый ууламјыда баштапкы јаан ченелте болгон. Репетицияларда бир эдип ойногон кижи сценага чыгып, оноҥ до башка, јилбилӱ, каткымчылу боло берип турганын ајардым. Онойып, эки саат ӧйгӧ пландалган концерт ӱч саат болды.

Ол баштапкы «Сыр каткыданыҥ» шоузы темдектелип калган тушта орооныстыҥ Кемерово калазында јаан јеткер боло берген ӧйлӧр болгон. Байла, концерт учун маҥзаарышка ӱзеери бу айалга кижиниҥ сӱрин эмеш базып, баштапкы кӧргӱзӱниҥ кийнинде кемле де кӧп куучындашпай, тушташпай, тӱрген ле јангам. Ол кӱн јӱк адамныҥ концерт керегинде санаа-шӱӱлтезин уккам. Оныҥ айтканыла, ӱч саат ӧткӧнин ол сеспей де калган, јӱк эртезинде каткырганына ичи оорыыр болор деп, кокырлап комыдаган эди.

Баштап бисте јурттар сайын ойын-кӧргӱзӱлерлӱ јорыктаар деген санаа болбогон. Калада ӧткӧн концерттердиҥ кийнинде аймактардаҥ культишчилер, јурт јеезелердиҥ јаандары, тегин де улус телефон, Интернет ажыра колбуга чыгып, келзин деп кычырып баштаган. Артисттер де улустыҥ кӱӱнин сезип, гастрольдоп барар тыҥ кӱӱндӱ болгон.

Онойып, бис ыраак Саратаннаҥ ала Шабалинге јетире јорыктап келдис. Јолыста баштапкы јурт Саратан болгон. Ол бисти кандый јакшы уткыган эди! Ары барарыс соҥдой јарталып, улуска јетирӱ чала орой до јеткен болзо, кӧрӧӧчилер залда јык ла толо болды. Улаганда база ондый ок. Кӧрӧӧчилердиҥ јажы ээжи аайынча 12-неҥ ала да болзо, јурттарда улус балдарын ээчиткилегенин ле болчомдорго анчада ла Тимур Кыдыковтыҥ ойыны ла кокырлары јарт ла каткымчылу болгонын ајардым.

Кош-Агаш аймакта јаан болушты калада концертте кожо турушкан «Оймок» ӧмӧлик (башкараачызы Оксана Тихонова) јетирген. Ондо иш база бийик кеминде ӧткӧн.

Кийнинде Оҥдой, Кан-Оозы аймактар — залдар база ла толо, улус бадышпай да јаткан.

Шабалин аймакта Шыргайты јурт бистиҥ планыста јок болгон. Је ондогы јурт јеезениҥ јааны биске телефон согуп, јерлештериниҥ ле ол тоодо Тастаракайдыҥ кокырлажын баштапкы Эл Ойында программага кийдирген Клара Борбуеваныҥ бисти кӧрӧр кӱӱни тыҥ болгонын айдарда, мойноп болбодыс.

Гастрольдоп турала, мындый санаа-шӱӱлтеге келдим: јадын-јӱрӱмде кажы ла ӧйдӧ текши, кажы ла кижиде бойыныҥ уур-кӱчтери, кыйналган сурактары бар, албатыбыс јаантайын иш-тошто, мал-ашта. Сананзам, каа-јаа да болзо, эки сааттыҥ туркунына да болзо, мынайып каткырып, ол кӱчтерди ундып, керек дезе ол ло кӱч сурактарды шоодып-каткырып алганы улуска јеҥил тыныш, бийик кӱӱн-санаа ла ийде-кӱч берет, байрамдый билдирет.

Артисттерге де ол тузалу ченемел болуп, ичкери ӧзӱмге јол берет. Олордыҥ ижин бийик баалап ла тооп, база катап быйаным айдадым. Ирбис Акчинге концертти баштаар каруулу иш тегиндӱ молјолбогон, ол ойыныла улусты јырсылдада каткыртып, текши концерттиҥ бийик кемин кӧргӱскен. Сценаныҥ аҥылу ӱредӱлӱ тӧрт узы Алексей Синьков, Айдар Унатов, Тимур Кыдыков, Игорь Тазранов јогынаҥ шоу да болоры алаҥзулу. Олор кӧрӧӧчилерле чике куучындажып, сценада бойын тутканыла да, ӧткӱреечилер де болуп турганыла аҥыланып турды. Олорло теҥ-тай иштеген кожоҥчы Алексей Тазранов меге ле ӧскӧ дӧ улуска јаҥы јанынаҥ, кокырчы јайалтазыла ачылган болор. Оҥдой аймактаҥ кокырчы эпшилер Арина Челтуева ла Суркура Сандыкова («Салым» ӧмӧлик) меге бойлоры баштанып, кӧргӱзӱде туружар кӱӱнин айдып, концертти аҥылу јайалтазыла јаркындалткан. Бу ӱлекерде иштеп тургандарды эмди де кӧрӱп, оморкоп ло кайкап ла божобойдым.

Чындап, каткымчылу, солун куучындар, учуралдар, кокырлар бичиир јайалталу эмезе чын болгон учуралдар билер улусты биске јӧмӧжип, колбуга чыксын деп кычырадыс. Онойдо ок сценага чыгып, кокырларды кӧргӱзип-куучындаар јайалталу јерлештеристи бисле кожо ӧмӧ-јӧмӧ ишке база кычырадыс. Бистиҥ ӱлекер ончо улуска ачык, оныҥ јӱрӱми узак ла јилбилӱ болзын деп, чырмайып иштеерис.

«Сыр каткыданыҥ» јолы эптӱ, бойы ла келижип бараткан аайы ол оныҥ албатыга јарамыкту, керектӱ болгоныныҥ база бир темдеги деп бодойдым. Шоуныҥ ады да улустыҥ ичине кирген, эмди оны кӧндӱре ле «Сыр каткыда» деп адайдылар (Тастаракай-шоу јогынаҥ). Адамныҥ јаш тужында бичиген кожоҥыныҥ сӧстӧри де бистиҥ ӱлекерге јап-јакшынак келижип калды.

Былтыр јаскыда чылап, кӧп јурттарга барып болбозыс. Онызы кыштыҥ соок ӧйи, ыраак јол, транспорт, туружаачылардыҥ ӧйин келиштирери јанынаҥ сурактардаҥ улам. Је јылулар келзе, јорыктайтан јурттардыҥ тоозын кӧптӧдип, гастрольдорысты элбедер санаа бар. Јерлештерис бисти оҥдоп, јаманысты таштазын деп сурайдыс.

2019 јылда шоу экинчи катап болуп јатканы учун «Сыр каткыда-2» деп адалар. Программа јап-јаҥы, ол јылда болгонынаҥ нени де катап кӧргӱспезис. Артисттердиҥ ады-јолдоры да јажыт эмес. Быјыл кӧрӧӧчилеристи Алексей Синьков, Ирбис Акчин, Суркура Сандыкова, Алексей Тазранов, Тимур Кыдыков, Игорь Тазранов, Айдар Унатов каткыртар.

Концертле, јол-јорыкла колбулу сурактардыҥ аайына чыгарга биске болужын «Эл Алтай» ГТРК, АР-дыҥ культура аайынча министерствозы, государстволык оркестри, «XXI чак» деп рекламный агентство, «Рекламное агентство Горный Алтай Медиа», «Алтайдыҥ Чолмоны» газет јетирген. Олорго јаан быйаныс айдадыс. Онойдо ок аймактардыҥ башкараачыларына, культураныҥ ишчилерине, бастыра јӧмӧжип турган нӧкӧрлӧриске јаан быйан.

Бу каткы-кокырлу ойын-кӧргӱзӱ анчада ла тӧрӧл тилин ундып бараткан јииттерге јарамыкту ла јилбилӱ болор. Чынынча айтса, «Сыр каткыданы» башкарып, бойым да алтай тилимниҥ байлыгын ла чеченин јаҥыдаҥ ачып тургамдый…

Каткы – кижиниҥ јӱрӱмин узадып ийер сый. Јерлештер, кӱӱнзеп келигер, бисле кожо сӱӱнип, каткырып алыгар!

Э. КУДАЧИНА

Концерттердиҥ ӧдӧр аайы

8.02 — Горно-Алтайск

9.02 — Горно-Алтайск

(2 концерт)

10.02 — Беш-Ӧзӧк, Экинур

11.02 — Улаган

12.02 — Кош-Агаш, Мукур-Таркаты

13.02 — Оҥдой

14.02 — Каракол, Јоло

15.02 — Кан-Оозы

16 .02 — Шыргайты, Шабалин.

Баазы: јурттарда — 150-200 салковой (сурактарла јербойындагы культишчилерге баштаныгар)

                Горно-Алтайскта— 200-500 салковой