Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тергеениҥ ӧзӱминде јурт ээлемге ижемји јаан

05.02.2019

Алтай Республиканыҥ  Государственный Думада 2-чи таҥмалу бир мандатту округ аайынча депутады Родион Букачаков ГАГУ-ныҥ аграрный колледжиниҥ ӱренеечилериле, преподавательдериле тушташты. Туштажуда Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министриниҥ ордынчызы Евгений Понпа, ГАГУ-ныҥ ректоры  Валерий Бабин, депутаттыҥ болушчылары туруштылар.

Ректор туштажуга келгендерди депутатла элбеде таныштырып, ачык-јарык куучынга кычырды. Аграрный колледжтиҥ ижи-тожы керегинде кыска јетирӱни директоры Марина Федюнина этти. Ол   1930 јылда тӧзӧлгӧн лӧ зооветтехникум деп адалган. 1993 јылда ГАГУ-ныҥ аграрный колледжи боло берген, тургуза ӧйдӧ колледж физико-технический факультетке кирип туру. Колледжте ӱредӱ јурт ээлемниҥ тӧрт ууламјызыла ӧдӱп јат.

Родион Букачаков куучын айдып, ол Госдумада «Единая Россия» партияныҥ фракциязына кирип турганын ла Госдуманыҥ аргарный комитединиҥ турчызы болгонын чокымдады. Оныҥ айтканыла,  ороондо Алтай Республикадый эл-јоныныҥ 70% јурттарда јаткан база  тергее јок.  Айдарда, тергеениҥ јонјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱминде јурт ээлемниҥ ӧзӱми јаан учурлу ла ондо јурт ээлемниҥ специалисттерине јаан ижемји салылат. Бӱгӱнги кӱнде анчада ла јашӧскӱримниҥ јурттардаҥ калаларга барып иштеери кӧптӧгӧн, јурттар куру арттып, јоголып  јат. Је бистиҥ тергееде бу сурак ондый курч турбай јат.  Айдарда, јурт јерлерди турумкай ӧскӱрер, јурт ээлемди бастыра јанынаҥ јӧмӧӧр программалар иштедерине јаан ајару салылат. Президенттиҥ былтыргы кӱӱк айдагы Јарлыктарыла, ороондо национальный 12 ӱлекерди бӱдӱрери башталган. Аграрный комитеттиҥ турчылары ороонныҥ јурт ээлеминиҥ министерствозыла кожо јурт ээлемди ӧскӱрери јанынаҥ 13-чи нацӱлекерди тургузып, оны јарадарыла иштеген. Президент бу ӱлекердиҥ концепциязын белетеер јакылта берген. Ол јарадылып, бӱдӱп баштаза, ого јаан акча-манат чыгарылары јарт. Бу ӱлекер јӱк ле јурт ээлемди ӧскӱрерине ууламјылу эмес. Ондо онойдо ок јурттарда эл-јон јуртап јадар јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрине, јолдор јазаарына ајару эдилер. Айдарда, биске, Госдуманыҥ эки депутадына, тергеениҥ јурт ээлеминиҥ ӧзӱмине акча-манат чыгарары ла тергееге экелери јанынаҥ тыҥ иштеер керек деген.

Депутаттыҥ јетиргениле, јурт ээлем јанынаҥ јасактар тургузып јарадар иш улалат. Онойып, «Россия Федерацияда јурт ээлемди ӧскӱрери» деген јасактыҥ ӱлекери башкаруда шӱӱжерине берилген. Ондо госјӧмӧлтӧ эдилетен ууламјылардыҥ тооломына јуртээлемдик продукция ӧскӱрип, иштеп, чыгарып турган   ӱредӱлӱ заведениелер база кирген. Онызы бӱгӱнги кӱнде, качан Россияга экономикалык ла политикалык јуу јарлалган тушта, јаан учурлу. Јуртээлем продукциялардаҥ сӱтти, уйдыҥ эдин ле аламаларды бис ӧскӧ ороондордоҥ садып аладыс. База бир курч сурак – ол федерал тӧс јердеҥ чыгарылган акча-манатты тергеелерде тузалу тузаланары болуп јат. Алдында ӧйлӧрдӧ 54 бӱдӱм дотациялар берилген болзо, бӱгӱнги кӱнде бирлик субсидия чыгарылат. Оны кайдаар, кандый ууламјыла тузаланарын тергеелерде бойлоры јӧптӧп јат. 2017 јылдаҥ ала јурт ээлемди ӧскӱрерине јеҥилтилген 5% кредиттер берилип башталган. 2019 јылдыҥ бюджедин јарадарда,  јурт ээлемди јӧмӧӧрине баштапкы ла катап 300 млрд салковойдоҥ кӧп акча-манат чыгарылган. Айдарда, тергеебиске адылу программаларын тургузып, федерал программаларда эрчимдӱ туружар керек.

Валерий Бабин сӧс алып, колледжтиҥ ӱредӱзин јеҥӱлӱ божоткон выпускниктерин Новосибирск, Омск, Алтай край ишке алып алат, бойыныҥ тергеезинде олорго иш табылбайт деди. Онойдо ок јурттарда улус јадар айалгаларды каладагызына јууктадарына база ајару керек. Ректор онойдо ок колледжте сертификатту стадион јазаары, ол јогынаҥ лицензия берилбес деген некелте барын айдып, депутатка РФ-тыҥ ӱредӱлик министерствозында, Госдуманыҥ ӱредӱлик аайынча комитединде бу суракты кӧдӱрип, ӱредӱниҥ программаларыныҥ бу стандарттарын солызын деп баштанды. Ол государство јуртээлемдик продукция чыгарып турган ӱредӱлӱ заведениелерге болуш јетирерге турганын јарадып, колледжте агробиостанцияныҥ јериниҥ кӧп ӱлӱзи куру турат деди.

Марина Федюнинаныҥ айтканыла, студенттердиҥ 80% јурттардаҥ келгендер. Је выпускниктер иш таппай турулар. Јурттарга барза, јадар јер јок, ишјал јабыс болот.  Кезиктери бойыныҥ ээлемдеринде иштейт. Колледжтиҥ башкартузы ишбереечилерле јӧптӧжӱлер тургузып, выпускниктерди ишке кийдирер эбин бедирейт.  Је бир јылда ондый јӱк 18 ле јӧптӧжӱ тургузылат, выпускниктердиҥ тоозы оноҥ чик јок кӧп.

Депутат кӧдӱрилген сурактар јанынаҥ бойыныҥ шӱӱлтелерин айтты. Ӱредӱлӱ специалисттерди ишле јеткилдеери аймактардыҥ ла тергеениҥ јаандарыныҥ баштапкы сурагы болор учурлу. Мал-аштыҥ тоозын кӧптӧдип, кыраларды куру артырбай, олорды кыралап иштедер керек.  Бистиҥ республика ишјалыныҥ кеми јабыс тергеелердиҥ тоозында.

Былтыр «Органический аш-курсак керегинде» јасак јарадылган ла ол 2020 јылдаҥ ала иштеп баштаар. Бистиҥ тергееге  ол јасак аайынча  јӧмӧлтӧ алатан тооломго кирер сурак турат. Онойдо ок јуртээлем продукция иштеп аларыныҥ баазы сӱреен бийик. Госдуманыҥ аграрный комитеди јурт ээлемниҥ ишчилерине электрооттыҥ тарифтерин јабызадары јанынаҥ кыракы иштеп туру. Ороондо тузаланылып турган электроийдениҥ јӱк 1,5 проценти јурт ээлемди ӧскӱрерине тузаланылып јат.  Онойдо ок јурттарда јиит специалисттерге јадар туралар тударына чыгарылып турган акча-манаттыҥ кеми арай ла ас.

Родион Букачаковтыҥ айтканыла, ишјалды бийиктедери,  јурттарда кичӱ ле орто аргачылыкка госјӧмӧлтӧ эдип, кооперативтер тӧзӧӧри јанынаҥ иштер ӧдӧт. Директордыҥ колледжтиҥ ӱредӱлӱ јепселдерин јаҥыртарына берген угузузын ӧрӧ јерлерде депутат јӧмӧӧр сӧзин берди.

Евгений Понпа келер ӧйдиҥ специалисттерине баштанып, јурт ээлемде јадар тура тударына субсидия берилип турганын айтты. Ол выпускниктерде бойыныҥ ээлемин ачып, субсидия алар арга барын темдектеди. Онойдо ок аргачыларды кооперативтерге бириктирери јанынаҥ јартамалду иш ӧдӧт деди. Јурт ээлемдерде иштеп алган сырьеноҥ оноҥ ары не-неме эдип чыгарары база курч сурак болуп артат. Ондый цехтер ачылганы – ол иштеер јаҥы јерлер.

Депутат ӧскӧ дӧ сурактарга каруулар берген кийнинде, ол колледжтиҥ ӱредӱлӱ кыптарыла, лабораторияларыла танышты.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина