Алтайдын Чолмоны

Элиниҥ оморкодузы — «Эрјине»

08.02.2019

Jурукчы Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ стипендиады, калык чӱмделгезиниҥ нерелӱ, бијениҥ «Эрjине» деген јозокту (образцовый) јайаан ӧмӧлигиниҥ јеткен (художественный башкараачызы Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Анжелика Молчоева) једимдериле, јеҥӱлериле кычыраачыларды таныштырадыс.

Бијениҥ «Эрjине» ӧмӧлиги 1993 jылда Кан-Оозындагы балдардыҥ санат школында ачылган. Јайаан ӧмӧликти тӧзӧлгӧнинеҥ ала бӱгӱнге јетире байлык ченемелдӱ А. Б. Молчоева башкарат.

Јайаан ӧмӧликтиҥ репертуарындагы бијелердиҥ кӧп јанын Анжелика Борисовна бойы тургузат. Темдектезе, «Шаҥкы», «Солоҥы», «Јаш канаттар» ла ӧскӧ дӧ бијелерин «Эрјинениҥ» алтын кӧмзӧзи деп айдарга јараар. Јайалталу хореографтыҥ кажы ла бијези кӧрӧӧчини кайкадат, јилбиркедет, санандырат. Бијелери учурыла, ууламјызыла башка-башка ла кажы ла катап байрамга бодолду.

Бӱгӱнги кӱнде ады-чуузы телекейде танылу «Эрјине» јогынаҥ республика да, аймак та кеминде бир де кӧдӱриҥи ӧтпӧй јат. Јайаан ӧмӧлик республиканыҥ, калыгыныҥ культуразын, јаҥжыккан јаҥжыгуларын јер-телекейле бийик кеминде апарат.

«Эрjинениҥ» туружаачыларыныҥ јараш бијелери, јаркынду кеп-кийимдери јаанды-јашты чӱрче ле олјолоп ийет. Нерелӱ ӧмӧлик бијениҥ аймак, республикан кеминде ле бастырароссиялык ла калыктар ортодогы ӧткӧн лӧ ӧдӱп турган кӧп-кӧп кӧрӱ-маргаандардыҥ эрчимдӱ туружаачызы да, призеры да болуп јат. Темдектезе, Чебоксарыда, Барнаулда, Пермьде, Новосибирскте, Бийскте, Кызылда¸ Мыскиде, Казаньда, Францияда ла ӧскӧ дӧ кӧп јерлерде ӧткӧн фестивальдарда ол байгалу баштапкы јерлерге јолду чыгат. Ӧткӧн јылда «Эрjине» ӧмӧликтиҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 25 jылдыгына учурлалган јаан юбилейлик ойын-концерти Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда ӧткӧн.

Балдардыҥ Кан-Оозындагы санат школы јайалталу, јаркынду канча-канча ӱйе балдарды ӱредип, јаан јолына чыгарган. Ол балдардыҥ кӧп јаны бӱгӱнги кӱнде культурада иштеп, бойлорыныҥ амадузын јӱрӱмде чындык бӱдӱрет. Бӱгӱнги кӱнде ого 160 бала јӱрет. Ичкери јӱрӱмине керектӱ ӱредӱниҥ тӧзӧгӧзи шак мында деп, олор јакшы билер.

Санаттыҥ школында ӱредӱ башка-башка ууламјыла ӧдӧт: «Фортепиано», «Албаты ойноткылары», «Кӱрее кожоҥ» (хор), јуранары, бијелеери ле о.ӧ. Мында онойдо ок национал-талалык компоненттӱ ӱзеери ӱредӱ база ӧдӧт. Балдарды јаштарыла алза, 4-5 јаштаҥ ала 9 јашка јетире. Балдарды школго до белетеер иш тӧзӧмӧлдӱ ӧдӧт.

Су-кадыгы, аргалары кирелӱ балдар мында база кӱӱлик ойноткыларла ойноорго, бијелеерге, кожоҥдоорго, јуранарга ӱренет, таскайт.

Јайалталардыҥ ич-телекейиниҥ байлыгын чечип, кӱӱнин јӧмӧп, кӧндӱктирип јаткан ӱредӱчилердиҥ байлык ченемелин, бийик билгирлерин аҥылап темдектеер керек. Мында бастыра 12 ӱредӱчи иштеп јат. Олордыҥ ортозында узак јылдарга једимдӱ ле турулталу иштеп јаткан ӱредӱчилер: М. С. Сельбикова, В. Н. Темеев, Э. С. Темеева, М. М. Чугулчин, Э. С. Теркишев ле јайаандык аргалары јиит ӱредӱчилер Т. И. Урелова, И. С. Головина, М. С. Алексеева. Бу нак ла бойыныҥ керегиниҥ устарыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ шылтузында 2017-2018 ӱредӱлӱ јылда ӱренчиктери башка-башка кӧрӱ-маргаандарда, фестивальдарда једимдӱ туруштылар. Ӱредӱчилердиҥ ижиниҥ турултазы балдарыныҥ јеҥӱлеринде. Балдар ӱредӱде турумкай болуп, кӧрӱлерде эрчимдӱ туружып, коштой балдардаҥ јозок алып, ичкери јӱткиирине јарамыкту ээжини ӱредӱчилери кӧксине салат. Јеҥӱ, једим бойы келбес, озо ло баштап алкы бойына бош ӧйдӧ ӱзеери ӱренер, бедиренер, кычырар, ченеер керек деп, бу балдар јакшы билер.

Ӧткӧн јылда санаттыҥ школын 14 бала једимдӱ тӱгезип, вокал, хореография, гитара ла јуранары аайынча класстарла сертификаттар алган. Бу школды божодып турган балдардыҥ билгириниҥ, белетегениниҥ кеми јаантайын бийик болот. Јылдыҥ ла Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ сый-акчазы (20 муҥ салковой) талдама балдарга табыштырылат. Онызын мындый кӧргӱзӱ лапту керелейт. Бу учурлу сый 2011 јылдаҥ ала 2018 јылга јетире 20 балага табыштырылган.

Ӧткӧн јылдагы учурлу керектердиҥ тоозында школдыҥ директоры А. Б. Молчоева РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ председатели Валентина Матвиенколо ӧткӧн туштажуда турушканы учурлу керек болгон деп айдар керек.

Анжелика Борисовна школдыҥ директорыныҥ ла хореография аайынча ӱредӱчизиниҥ каруулу ижин билгир ле тӧзӧмӧлдӱ бӱдӱрет. Ол «Эрјине» ӧмӧликле коштой јаан ла тузалу ишти Кан-Оозы јурттыҥ школго баргалак болчомдорыла, онойдо ок Јабаганныҥ ла Экинур јурттардыҥ балдарыла ӱзеери ӱредӱ ӧткӱрет. Бу јурттардыҥ балдарында мындый јакшы ӱредӱчи-хореографта ӱренер јакшынак арга бар.

Балдардыҥ санат школыныҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин тыҥыдарында, школды чыныктаар иште, онойдо ок «Эрјинениҥ» сценада кийетен кеп-кийимин кӧктӧӧринде, јол-јорыктарына керектӱ акча-манатла Кан-Оозы аймактыҥ администрациязы јаан јӧмӧлтӧ-болужын јетирет. Шак мындый јаан ла јакшы болуштыҥ, ајаруныҥ шылтузында аймакта јайаан јайалталу балдардыҥ тоозы јылдаҥ јылга кӧптӧп ӧзӧт.

Бу јуукта Кан-Оозында Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреаттарыныҥ ла стипендиаттарыныҥ байрамдык ойын-концерти бийик кеминде ӧтти.

Јаан ла јараш ойын-концерт ады-чуузы јер-телекейди ӧткӧн јурукчы, политик, јондык ишчи Г. И. Чорос-Гуркинниҥ чыккан кӱнине учурлалганында бойыныҥ шылтагы бар. Бу аймактаҥ јондык сыйдыҥ лауреаттары болуп башка-башка јылдарда Григорий Самаев, Болот Байрышев, Валерий Енчинов, Раиса Модорова, Радмила ла Эмиль Теркишевтер чыккан. Ӧткӧн јылдыҥ јондык сыйыныҥ баштапкы стипендиады болуп Россия Федерацияныҥ калык чӱмделгезиниҥ нерелӱ ӧмӧлиги, бијениҥ Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Анжелика Молчоеваныҥ башкарып јаткан «Эрјине» деген јозокту јайаандык ӧмӧлиги чыкты. Баштапкы катап мындый тӱӱкилик учурлу сый ады јарлу «Эрјинеге» табыштырылганын байрамдык эҥирде куучын айткандар аҥылап темдектедилер.

Республиканыҥ тӧс калазында чаган айдыҥ 12-чи кӱнинде атту-чуулу јерлежис Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 149 јылдыгына учурлай тизӱ кӧдӱриҥилер ӧткӧн. Олорды Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган «Оностогы кӱрее» фонд, «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ редакциязы ла А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музей белетеп ӧткӱрген. Байрамдык кӧдӱриҥиде «Оностогы» фондтыҥ јааны Аржан Иташев туружып, уткуулду сӧзин айдып, стипендиат деген бийик ат адаткан «Эрјине» ӧмӧликти, башкараачызы А. Б. Молчоеваны уткып, јаҥы једимдер кӱӱнзеген.

Ойын-концертте јайаан јайалталар кӱӱлик ойноткыларла ойноп, сӱрлӱ јараш бијелерин бијелеп, коологон кожоҥдорын сыйлады. Бу кӧдӱриҥи Кан-Оозы алтайда јайалталарга эдилип јаткан ајаруны, болушты лапту кӧргӱсти. Айса болзо, јуук ӧйлӧрдӧ бу аймактыҥ, онойдо ок ӧскӧ дӧ аймактардыҥ јайалталу балдарына санаттыҥ школында ӱредӱзин једимдӱ тӱгезип, тергеениҥ ле ӧскӧ ороондордыҥ ӱредӱлӱ заведениелерине ӱренер арга берилер. Республика келер ӧйдиҥ јаш ӱйезин кичееп, ӱредип алза, культурада, санатта ӧзӱм оноҥ тыҥ болор эди.

К. ПИЯНТИНОВА