Алтайдын Чолмоны

Иштиҥ эрчимин јабызатпас

08.02.2019

Алтай Республиканыҥ прокуроры Николай Мылицын элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ ишчилерине пресс-конференция ӧткӱрген. Ол журналисттерле болгон туштажуда прокуратураныҥ 2018 јылда бӱдӱрген иштериниҥ турулталары керегинде куучындаган.

Алтай Республиканыҥ прокурорыныҥ темдектегениле, бистиҥ тергееде ӧткӧн јылда 4602 каршулу керек эдилген. Мынызы, 2017 јылга кӧрӧ, 0,6% ас. Кату ла эҥ кату деген каршулу керектердиҥ тоозы 15,9 проценттеҥ 15,3 процентке јетире тӱшкен. Прокурор пресс-конференцияда республикада эдилген каршулу керектердиҥ текши тоозы 4,7 процентке јабызаган деп ајарган. Је кижиге удура эдилген каршулу керектердиҥ тоозы  тергееде 0,3% бийиктеген деп айдар керек. Улуска кол кӧдӱрген ле оноҥ улам божогон учуралдар дезе астаган. 2017 јылда кижи ӧлтӱрген 38 керек темдектелген болзо, 2018 јылда бу кӧргӱзӱ 33-ке јетире тӱшкен. Наркотиктерле колбулу каршулу керектер республикада ол ло кеминде артканча (282, 283). Ӧткӧн јылда бу эдимдерле уружып турган  улустаҥ 64837 грамм наркотик айрылган.

Прокурор јажы эр кемине јетпеген јиит улус каршулу керектер эдери киреленген деп база темдектеген. Јасакты бускандардыҥ тоозы ӧткӧн јылда 3% астаган. Ол ло ӧйдӧ олор ортодо кату ла эҥ кату деген каршулу керектердиҥ тоозы билдирлӱ бийиктеп калган. Јажы эр кемине јетпеген јииттер 2017 јылда  19 кату каршулу керектер эткен болзо, 2018 јылда дезе андый 38 керек эдилгени темдектелген. Балдардыҥ су-кадыгына ла јӱрӱмине каршу јетирген учуралдардыҥ тоозы кӧп эмеске де болзо, је бийиктеп калганын Н. Мылицын база темдектеген. Балдардыҥ бойлорына кол салары токтоголок. Бистиҥ тергееде 2011 јылда 11, 2012 јылда 8, 2013 јылда 11, 2014 јылда 16, 2015 јылда 4, 2017 јылда 6, 2018 јылда 5 бала бойына кол салган. Ӧткӱрилген шиҥжӱлӱ иштер мындый јеткерлӱ керекти кӧп лӧ сабада 14 јаштаҥ ал 17 јашка јетире балдар эдип турганын јартаган. Олордыҥ ортозында кыстардыҥ тоозы ас эмес болгоны ада-энелерди, ӱредӱчилерди ле јаҥ корулаар органдардыҥ ишчилерин чочыдар ла санандырар учурлу. Бойы бойына колды кӧп лӧ саба учуралдарда толо эмес, шалыр јӱрӱмдӱ ле кӧп балдарлу билелерде чыдаган балдар салып турганы јарталат. Јаман кылык эткен андый алтамдарда башка-башка шылтактар бар. Темдектезе, јажы эр кемине јетпеген эки балада ада-эне јок болгон, тӧрт баланыҥ психиказында  оору бары темдектелген.

Јажы эр кемине јетпеген балдардыҥ јылыйары база токтоголок. 2018 јылда прокуратурага бу јанынаҥ 87 угузу эдилген. Бу ууламјыда болуп турган керек-јарактар кӧп лӧ сабазында таскадаачыларга ла ӱредӱчилерге айтпай, баш билинип, ӱренген јеринеҥ качып турган учуралдарга келижип јат. Анайып, прокуратурада 2018 јылда балдардыҥ айылынаҥ качкан 47, калада Г. К. Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернаттаҥ — 12, ӱредӱлӱ заведениелердиҥ общежитиелеринеҥ јӱре берген 12 учурал темдектелген. Је качкын балдардыҥ тоозы бу ӱч учуралда, 2017 јылга кӧрӧ, билдирлӱ астап калган деп айдар керек.

Прокуратураныҥ ишчилери анайда ок ӧскӱс арткан балдардыҥ сурактарына јаан ајару эдет. Прокуратура  ада-энези јок балдарга јадар јер аларга чыгарылып турган акчаныҥ кемин јабызатпазы јанынаҥ суракла иштеп, «јолдыҥ картазын» шиҥжӱге алып, Алтай Республиканыҥ башчызына баштану эткен. Турумкай бӱдӱрген иштиҥ шылтузында бу сурак аайынча 2018 јылга тургузылган технический јакылта-заданиениҥ кеми толо бӱткен деп айдар керек.

Сӱрее-чӧпти ле таштанчыларды јуунадары ла тӧгӧри јанынаҥ республиканыҥ прокурорлоры ӧткӧн јылда јасакты бускан 1200 учурал темдектегендер. Олордыҥ некелтелери аайынча јасакты бузуп тузаланган ондор тоолу јерлердиҥ ижи токтодылган, кӧп јерлерде аҥылу площадкалар тудулган. Прокуратура экономикада болуп турган кызалаҥдарды ајаруга алып, иште болуп турган бузуштарды јоголторы ла улустыҥ тап-эриктерин корулаары аайынча база иштеп јат деп айдар керек. Статистиканыҥ јетирӱлериле болзо, 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире бистиҥ тергееде бастыра организациялар улуска ишјалды ӧйинде тӧлӧп салган. 2018 јылда республикада статшиҥжӱниҥ тоозына кирип турган  беш организацияда ишјал јанынаҥ кеми 34 миллион салковой, статшиҥжӱге кирбей турган он бир организацияда 40 миллион салковой тӧлӱлер болгоны илезине чыгарылган. Ончо бар једикпестерди прокуратураныҥ ишчилери илезине чыгаргандар ла тӧлӱлерди јоголторын јеткилдегендер.

Јолдордо јеткер болорын болдыртпазына учурлалган иштер база ӱзӱги јогынаҥ ӧдӱп јат. Прокуратураныҥ ишчилери рейдтерди Алтай Республиканыҥ ичбойындагы керектер аайынча министерствозыныҥ ОГИБДД-зыныҥ инспекторлорыла кожо государствоныҥ тургускан стандарттарыныҥ ла документтериниҥ ӱлекерлериниҥ некелтелерине келиштире ӧткӱрет. Андый рейдтер јойу улус кечетен темдек-чийӱлер ГОСТ-тыҥ некелтелерине келижип турганын кӧрӧр, бастыра бӱдӱм техникала маҥтаткан тискинчилерде документ-права барын ла јогын јартаар,  чыҥдыйы коомой асфальт-бетон ӧйинде солынганын илезине чыгарар  амадула ӧткӱрилет. Мында јолдордо јеткерлӱ айалгаларды болдыртпазын јеткилдеери тӧс иштердиҥ бирӱзи болуп артат.

Каланыҥ прокуратуразы јолдор кышкы ӧйдӧ кандый айалгада болуп турганын јаантайын бойыныҥ ајарузында тудат. Је тегин улуска  республиканыҥ тӧс калазыныҥ јолдоры  учун каруулу организациялар барын ундыбас керек. Оныҥ учун оромдордыҥ ла јолдордыҥ кары ӧйинде арчылбай турган једикпестер бар болзо, ол керегинде јетирӱни элдеҥ озо каланыҥ бирлик диспетчерский службазына 2-24-35 номерлӱ телефонына ол эмезе 112 номерге согуп, айдар керек. Горно-Алтайсктыҥ жилищно-коммунальный ла јолдордыҥ ээлеми аайынча башкартузыныҥ 6-43-33 номерлӱ телефонына согорго база јараар. Каруулу организациялардыҥ башкараачылары комыдалду сурактарга ајару этпезе ол эмезе оны калай бӱдӱрзе, ол тушта кӧндӱре прокуратурага баштанар керек. 2018 јылда каланыҥ бир кезек јерлеринде карды ӧйинде ле чыҥдый арчыырын јеткилдеери јанынаҥ Горно-Алтайсктыҥ администрациязыныҥ јаанына эки, башкартузыныҥ јаанына тӧрт баштану эдилген.

Эл-јонды эмдерле јеткилдеериниҥ сурактарын республиканыҥ прокуратуразы база бойыныҥ ајарузында тудат. Качан бу ууламјыда тутактар болуп турарда, республиканыҥ прокуроры Н. Мылицын ол сурак аайынча Алтай Республиканыҥ башчызына, башкарузыныҥ председателине баштанган. Баштану аайынча эдилген иштердиҥ шылтузында бӱгӱнги кӱнде тергееде рецепттердиҥ ӧйин он кӱнге ажырган учуралдар темдектелбеген.

ЖКХ-ныҥ бӧлӱгинде ӧткӧн јылда кызалаҥду айалгалар болбогон деп айдар керек. Республиканыҥ јылу берер системазы јакшы иштеген. Тергееде 2018-2019 јылдардыҥ кыжына белетеништӱ иштер база ӧйинде ӧткӱрилген. Јемирилерге јеткен туралардыҥ фондыныҥ тооломына кирген туралар аайынча программа база ӧйинде бӱткен. Прокуратураныҥ ишчилери бюджеттеги организациялардыҥ акча-манатла колбулу керектерин јаантайын шиҥжӱде тудат. Мындый рейдтер 2018 јылда јакшы турулталарлу ӧткӧн лӧ јербойыныҥ бюджеттериниҥ кирелтелер алар бӧлӱктери 16 миллион салковой акчала толтырылган. Прокуратураныҥ некелтелериле 300-теҥ ажыра правовой акт-тарга тӱзедӱлер эдилген.

2018 јылда прокурор Алтай Республиканыҥ Эл Курултайында кӧрӧрине республиканыҥ јети јасагыныҥ ӱлекерин белетеген. Олордоҥ алты јасак сессияларда кӧрӱлген ле јӧптӧлгӧн. Республикан јасактардыҥ база бирӱзи бу ла кочкор айда болотон сессияда кӧрӱлер. Прокуратураныҥ турумкай ижиниҥ шылтузында республикада коррупцияла тартыжар јасактыҥ, граждандардыҥ јондык ээжилерди буспазын јеткилдееринде туружатаныныҥ, катуныҥ јеринеҥ јайымдалган улустыҥ ресоциализациязы аайынча иштеп турган јондык учурлу коммерциялык эмес организацияларды акча-манатла јеткилдеер сурактарды бӱдӱрериниҥ ӧдӱҥизи билдирлӱ тыҥыганын база темдектеер керек. Республиканыҥ прокуроры Н. Мылицынныҥ ла Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ јасакчы баштаҥкайы аайынча «Алтай Республиканыҥ јеринде јаткан бир кезек граждандарга тузаланатан јерди акча тӧлӧбӧзинеҥ берери керегинде»  Алтай Республиканыҥ Јасагына кубулталар кийдирери керегинде» 82-РЗ таҥмалу республикан Јасак 2018 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 12-чи кӱнинде јарадылган. Оныҥ шылтузында јеҥилтелерле тузаланып турган категориялу граждандардыҥ јерди  акча тӧлӧбӧзинеҥ алар тап-эриктери элбеген ле аргалары бийиктеген деп айдар керек.

Ӧткӧн јылда республиканыҥ прокуратуразыныҥ органдарына эл-јонноҥ 6259 баштану келген. Мынызы, 2017 јылга кӧрӧ, 9% кӧп. Бир де баштану ајару јок артпаган. Олордыҥ бастыразы шиҥделген. Коскорылган кезик једикпестер јаргыныҥ органдарына аткарылган. Прокурорлордыҥ чыгарган јӧптӧри аайынча 97 кижиге административный кезедӱ эдилген. Республиканыҥ прокуратуразыныҥ органдарыныҥ ижинде таҥынаҥ улусла туштажулар ӧткӱрери база јаан учурлу болуп јат. Ӧткӧн јылда прокуратураныҥ ишчилерине 2458 кижи бойлорыныҥ сурактарыла баштанган. Аймактардыҥ ла каланыҥ прокурорлоры, олордыҥ ордынчылары 1266 кижиле тушташкан ла олордыҥ сурактарыныҥ аайына чыккан. Республиканыҥ прокурорына 2018 јылда туштажуга 225 кижи келип јӱрген (2017 јылда бу тоо— 187 болгон).

Алтай Республиканыҥ прокуратуразыныҥ 2018 јылда бӱдӱрген иштериниҥ турулталарына учурлалган пресс-конференция элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ ишчилерине кайралдар табыштырганыла тӱгенген. Н. Мылицын «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ корреспонденти Аруна Монголовага, «Чойские вести» газеттиҥ баш редакторы Светлана Майерге, «Улаганныҥ солундары» газеттиҥ корреспонденттери Надежда Бачишевага ла Чейнеш Манзыровага, «Кан-Чарас» газеттиҥ баш редакторы Маргарита Сапышевага, «Уймонские вести» газеттиҥ баш редакторы Сергей Ухановко, «Вестник Горно-Алтайска» газеттиҥ каруулу качызы Ольга Денчикке ле «Эре-Чуйдыҥ таҥдагы» газеттиҥ корреспонденти Елена Тадиновага Быйанду самаралар табыштырып, ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱрген иш учун алкышту сӧстӧрин айткан.

П. КАБАР

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы