Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Бӧрӱни тирӱге канайда тудар…

12.02.2019

Алтай Республиканыҥ јерлик тындуларды корыыры, тузаланары ла орныктырары аайынча комитединиҥ 2018 јылда ӧткӱрген ижиниҥ турулталары  кӧрӱлди. Ондо эҥ артык бӧрӱчиге ле эҥ кӧп бӧрӱлерди кырган бригадага кайралдар табыштырылды. «Бӧрӱчилдердиҥ эҥ артык бригадазы» деген номинацияда јеҥӱни Кош-Агаш аймактаҥ Б. Саланхановко баштаткан аҥчылар алган. «Алтай Республиканыҥ эҥ артык бӧрӱчизи» деген кӱндӱлӱ ат Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Талду јуртыныҥ аҥчызы В. Черепановко адалган.

—Виктор Николаевич, эмди јасактарда айдылганыла, бӧрӱни тузактап ӧлтӱрерге јарабас. Бу јанынаҥ слердин шӱӱлтер кандый?

— Бу казыр аҥ јӱк ле Россияныҥ јурт ээлемине 2017 јылда 12 миллиард салковойдыҥ чыгымын экелген деп кычыргам.  Айдар Петрович байа бойыныҥ куучынында казыр бу аҥ јурт ээлемге канча кире чыгым экелип турганын база чокым тоолор ажыра кӧргӱсти.

Бир ӧйдӧ бӧрӱлерле тартыжарында корон (фтор-ацитат бария) тузаланылган. Је ар-бӱткенди «корыычылардыҥ» удурлажузынаҥ  улам казыр аҥла тартыжарыныҥ бу ла ӧскӧ дӧ эп-сӱмелери токтодылган.

— Бӧрӱлердиҥ тоозын јаҥыс ла мылтыкла астадып болбозыҥ. Оныҥ учун јурт ээлемге канча-канча миллион салковойдыҥ чыгымын экелип турган казыр аҥла тартыжуда коронды тузаланар керек деп, комитеттиҥ ишчилери де,  аҥчылар да бойыныҥ ӧйинде айдып турза,  экологтор укпаган…

—Корон јанынаҥ билбезим, је бистиҥ республиканыҥ малчыларына канча-канча миллион салковойдыҥ јылыйтузын экелип турган бу казыр аҥла тартыжарында тузактайтан эп-сӱмени тузаланарын јаҥжыктырзын деп, АР-дыҥ башкарузын сурайдым.

—Бӧрӱчилдерди јилбиркедери јанынаҥ бӱгӱнги иш керегинде нени айдарар?

—10-15 јыл мынаҥ озо республиканыҥ јуртээлемдик предприятиелери бӧрӱле тартыжаачыларды јилбиркедип туратан – бӧрӱни ӧлтӱрген кижиге кезиги кой эмезе сарбаа-кулун берер. Эмди ондый јилбиркедиш јокко јуук.

Бӧрӱчилдиҥ ижин јеҥил деп, кем айдар, ол казыр аҥды таап ӧлтӱрерге јаҥыс та арып-чылап ла кӧп ӧй јылыйтып турган эмес, ол ло ӧйдӧ  кӧп материальный чыгым эдерге келижет. Алтай Республиканыҥ јерлик тындуларды корыыры, тузаланары ла орныктырары аайынча комитеди бӱгӱн бир бӧрӱ учун 3000 салковой тӧлӧйт, бу акчадаҥ каланныҥ 13 процентин айрыыр керек. Бу кире акча бӧрӱни јӱк ле кыш ӧйинде ӧлтӱргени учун тӧлӧлӧт. Терени биске јандырып берет, оны канча кире акчага садатаныҥ бойыҥда.  Онызы јакшы.

Је бӧрӱниҥ кӱчӱктерин тапканы учун јилбиркедиш ас – республиканыҥ бастыра бӧрӱчилдериниҥ шӱӱлтезин айдып турум. Оныҥ учун аҥчылардыҥ кӱӱни мындый: бӧрӱниҥ кӱчӱктерин јас ӧйинде ичеенинеҥ тапканы учун акчаны, аргалу болзо, кӧдӱрзин.

Экинчи сурак – сӱмелӱ казыр аҥла  тартыжарында тузакты тузаланарын Алтай Республиканыҥ башкарузы јарадып, ол керегинде аҥылу јӧп чыгарзын. Бистиҥ кырларыс бийик, арка-туулар элбек, мындый айалгада бӧрӱни јаҥыс ла мылтыктыҥ болужыла астадатаны кӱч керек болуп јат.

Бисти одоштой турган Тыва Республикада бӧрӱни тузактап ӧлтӱрери јасактар ажыра туку качан јарадылган. Ондый ченемелди Алтай Республикада не тузаланбас?

Учында айдарга турганым мындый.   Алтай Республиканыҥ јерлик тындуларды корыыры, тузаланары ла орныктырары аайынча комитединиҥ председатели Айдар Петрович Ойношевтиҥ баштаҥкайыла «Алтай Республиканыҥ эҥ артык бӧрӱчизи» ле «Эҥ кӧп бӧрӱлерди кырган бригадазы» деп ат ададары учун конкурс јарлалганын мен акту кӱӱнимнеҥ јарадып ла јӧмӧп јадым. Не дезе, бу керек Алтай Республиканыҥ мал-ажын кӧптӧдӧр ишке сӱрекей јаан јӧмӧлтӧзин јетирер.

-Талду јуртта јаткан атту-чуулу бӧрӱчил Перегудов деген кижини мен бойыныҥ ӧйинде кӧрӱп јӱретем. Ол тирӱ бӧрӱни тудала, Сугаштыҥ магазининиҥ јанында  турганы керегинде мениҥ нӧкӧрлӧрим куучындаган. Казыр аҥныҥ оозы кечире агаш сугала, оны туй буулап салган, байла, улуска чурабазын, тиштебезин деп…

—Кузьма Митрофанович Перегудов  мениҥ энем јанынаҥ таайым болор. Бӧрӱге аҥдаарына, оны тузактап тударына ол ӱреткен. Баштапкы бӧрӱни 2011 јылда Сузардыҥ тууларында туткам. Ол керегинде НТВ ажыра берилте болгон эди.

—Виктор Николаевич,  јилбилӱ куучынар учун быйан болзын.

Т. ТОХНИН куучындашкан

 

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина