Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Чаҥкыр одыру»: Тергееде иштер улалат

12.02.2019

Алтай Республикага «чаҥкыр одыру» келгенинеҥ бери он эки јыл ӧтти. Республиканыҥ башкарузыныҥ ла «Газпром» ПАО-ныҥ башкартузыныҥ ортодо тургузылган јӧптӧжӱ аайынча тергеени ар-бӱткенниҥ газыла јеткилдеер иштер 2007 јылдаҥ бери башталган. Каланыҥ тӧс оромдорында газла иштеер котельныйлар тудулып, газ ӱлештирер сетьтер, газӧткӱштер ӧткӱрилгени оныҥ экологиялык айалгазына јаан камаанын јетирген. Тургуза ӧйдӧ каланыҥ кӧп тоолу кобы-јиктериниҥ кезиктерине газ ӧткӱрер иштер улалат. Республиканы газла јеткилдеериниҥ бӱгӱнги айалгазы керегинде эрмек-куучын Алтай Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы Виктор ЕМЕЛЬЯНОВЛО ӧдӧт.

—2007 јылдаҥ бери тергеени «чаҥкыр одырула» јеткилдееринде ас эмес иш ӧткӱрилген ле ас эмес акча-манат чыгарылган. Кандый иш, канча кире акча-манатка эдилгенин куучындап берзеер, Виктор Германович?

—2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире јетирӱле, текши республикада 4083 тура газла јеткилделген. Онойдо ок ӧткӱрилген газӧткӱштердиҥ узуны 542 километр, олордыҥ 487,87 километри ишке табыштырылган. Ар-бӱткенниҥ газыла 135 котельный ла 252 автомобиль иштейт.

Јӱк ӧткӧн 2018 јылда республикада 476 турага газ ӧткӱрилген, 9,4 километр газӧткӱш, газла 20 котельный ла 12 автомобиль иштеп баштаган.

Акча-манат јанынаҥ кӧрзӧбис, «Газпром» ПАО 5 345,6 млн салковой чыгарган. Онойдо ок федерал бюджеттеҥ 301,7 млн салковой, республикан бюджеттеҥ 355,27 млн салковой чыгарылган. Онойдо ок муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ бюджеттеринеҥ 52,98 млн салковой чыгымдалган. Онойып, бу јаан ишке текши тооло 6 780,55 млн салковой акча-манат чыгымдалды.

—Тергеебистиҥ газификациязы аайынча «Газпром» ло Алтай Республика ортодо тургузылган программада эки јанынаҥ бир уунда эдетен иштиҥ план-графиги бар. «Газпром» бу план аайынча кандый иштер бӱдӱрди?

—«Газпром», чокымдап айтса, «Газпромрегионгаз» ООО он јылдаҥ ажыра ӧйгӧ сӱреен кӧп иш бӱдӱрген. Јӱк 2018 јылды алза, Горно-Алтайсктыҥ 32-чи микрорайонында ла Майма аймактыҥ Айбалык јуртында улустыҥ тураларына јетире газӧткӱштер ӧткӱрери аайынча строительно-монтажный иштер тӱгенген. 787 турага газ кийдирер арга бар, 28 километр газӧткӱш ӧткӱрилген. Эмди газ божодорына јараду алар иш ӧдӧт. «Газпромрегионгаз» ондый јарадуны, тузаланаачылардыҥ 80 проценти тураларына газ божодорына белен болзо, берип јат. Калада 32-чи микрорайондо 17 тура белен.

Онойдо ок каладагы 24-чи, 42-чи микрорайондордо тураларга јетире газ ӧткӱрер строительно-монтажный иштер ӧткӱрилет. Бу иштер тӱгенген соҥында 2099 турага газ божодылар ла 51 километр газӧткӱш ӧткӱрилер.

Майма аймактыҥ Манјӱрек јуртына јетире газ ӱлештирер сетьтеҥ газӧткӱш ӧткӱрерге ӱлекер иштер ӧдӧт. Онойдо ок Дубровка јуртка јетире газӧткӱш тудар подрядчиктердиҥ конкурсы болгон ло ондый иштер ӧткӱретен организация талдалган.

—Алтай Республика бойыныҥ јанынаҥ кандый иштер бӱдӱрди?

—Ӧткӧн јылда Майма аймактыҥ Кызыл-Ӧзӧк јуртында газ ӱлештирер сетьтер тудары тӱгенген. Газ божодорына јараду алынган ла 667 турага ол берилер. Каланыҥ эки микрорайонында тураларга газ берилген. Суску јуртта 178 турага газ божодор арга бар. Онойдо ок база 35 турага газ ӧткӱрерге газ ӱлештирер сеть тударыныҥ ӱлекер иштери ӧдӧт. Манјӱректе 310 турага газ божодор иш бӱдӱретен подрядный организация конкурсла талдалган. Иш быјыл кӱӱк айда башталар.

Бу иштерле коштой тураларды газ ӱлештирер сетьтерге ӧйлӱ-ӧйинде колбоор амадула эл-јон ортодо газла тузаланганыныҥ, ӧскӧ одыруга кӧрӧ, тузазын ла артыгын јартаар иш ӧткӱрилет. Онойдо ок газка колбоорыныҥ ээжизи, јеҥилтелерлӱ бир кезик улуска туразын газка колбооры јанынаҥ чыгымыныҥ кезигин јандырары, керектӱ јепселди талдаары база јарталат.

—Виктор Германович, эл-јонго јилбилӱ суракка јеттибис: јеҥилтелерлӱ бир кезик улуска чыгымыныҥ бӧлӱгин јандырарыныҥ ээжилери керегинде элбеде куучындап берзегер?

—Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ 2018 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 14-чи кӱниндеги јӧбиле республикан бюджеттеҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ бюджеттерине газификацияныҥ муниципал программазыныҥ чыгымдарына софинансированиеге субсидия берериниҥ ээжизи јарадылган. Онойып, подрядный организация јербойында бойы башкарынарыныҥ органына баштанып, бӱдӱрген ижи учун тӧлӧмирдиҥ 15 муҥ салковойын алар аргалу. Онойып, јеҥилтелерлӱ ле туразына газ ӧткӱрген кижиниҥ колына бу акча-манат берилбей, подрядчикке кӧнӱ берилет. Бу керек эл-јонды тураларына газ ӧткӱрзин деп јилбиркедер амадула эдилет.

Јеҥилтелерлӱ улус туразына газ ӧткӱрткениниҥ чыгымыныҥ бӧлӱгин мынайда јандырар аргалу: Алтай Республиканыҥ иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министерствозына баштанып, 15 муҥ салковойды јандырар. Горно-Алтайск-та јербойында бойы башкарынарыныҥ органына баштанып, 20 муҥ салковойды, Майма аймакта јербойында бойы башкарынарыныҥ органына барып, 10 муҥ салковойды јандырар.

Газификация јанынаҥ иштер Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ аҥылу шиҥжӱзинде. Кажы ла неделеде башкаруныҥ молјуларын бӱдӱрери, тузаланаачыларды белетеери, котельныйларды ар-бӱткенниҥ газына кӧчӱрери ле ӧскӧ дӧ объекттерди газла иштедери аайынча сурактар кӧрӱлет. Калганчы јуунда Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердников јеҥилтелерлӱ улуска газ ӧткӱрерине документтер белетееринде болужатан ишмекчи группалар тӧзӧӧр сурак тургускан. Эмди бу суракла кыракы иштеп турубыс…

—Быјылгы јылда газ ӧткӱрер иштер улалар ла болбой?

—Быјыл газификацияныҥ программазын бӱдӱрер ишти бир уунда, бир чук бӱдӱрер план-график тургузылган. «Газпром» ПАО 2019 јылда Алтай Республикада газӧткӱштер тударына 100 ммиллион салковой акча чыгарарга пландайт. 2019 јылда каланыҥ Гардинка микрорайонында, Поселковая ла Гончарная оромдорында газӧткӱштер тудар иштер улалат. Кочкор айда Дубровкада, кӱӱк айда Манјӱректе ле калада 31-чи микрорайондо газӧткӱштер ӧткӱрер иштер башталар керек. Бу иштер тӱгенген кийнинде 2589 турага газ божодылар.

«Газпромрегионгаз» ООО бойыныҥ јанынаҥ быјыл мындый иштер ӧткӱрерге пландайт: Горно-Алтайсктыҥ ла Кызыл-Ӧзӧктиҥ 13 микрорайонында, Алферового јетире — ӱчинчи кварталда, Билӱлӱде, Александровкада ла Урлу-Аспакта тӧртинчи кварталда проектный иштер ӧдӧр. Горно-Алтайсктагы 30-чы микрорайондо тузаланаачылар газ божодорына белен болзо, олорго јетире газӧткӱшти тударына конкурс јарлалар. Онойдо ок Алтай крайдагы «Алтыгы Кайанча» деп газ ӱлештирер сетьтеҥ Манјӱрекке јетире газӧткӱш тударына конкурс јарлалган. Бу объект јанынаҥ ӱлекердиҥ документтерине государственный экспертизаныҥ јарадузы болор деп иженедис.

Алтай Республиканыҥ башкарузы бойыныҥ молјуларын бӱдӱрип, газификацияны эрчимделтер амадула эл-јонло јартамалду ишти улалтат. 2016-2020 јылдарда республиканы газла јеткилдеериниҥ программазыла коштой республикада «Јурт јерлердиҥ 2014-2017 јылдарга ла 2020 јылга јетире турумкай ӧзӱми» деген федерал адылу программала газификация база ӧткӱрилет.

—Толо јартамалдарлу эрмек-куучын учун быйан, Виктор Германович. Тергеебисти «чаҥкыр одырула» јеткилдеер ижигер кӧнӱ барзын деп кӱӱнзейдис!

Н. БЕЛЬЧЕКОВА куучындашкан

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина