Алтайдын Чолмоны

Шиҥжӱ иштер качан да тӱгенбес

12.02.2019

П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда Билимниҥ кӱнине учурлай кӧдӱриҥилӱ јуун ӧткӧн. Байрамга келген улус театрдыҥ фойезинде тургузылган кӧрӱ-выставкаларла танышкан. Билим иштӱ организациялардыҥ кӧрӱлеринде кӧп солун јуруктар, јаҥы кепке чыккан јилбилӱ бичиктер кӧрӧӧчилерди јилбиркеткен.

Билим ишле колбулу улусты байрамла АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Игорь Коршунов уткыды. Оныҥ темдектегениле, билим ачылталар ла јайаандык иш ороонныҥ эрчимдӱ ӧзӱмине јаан камаанын јетирген. Вице-премьер Алтай Республиканыҥ башкарузы билим ишти јӧмӧп, јылдыҥ сайын ӱлекер иштерге 2 миллион салковойдоҥ ажыра акча чыгарып турганын айтты. Республикада билим иштерди онноҥ ажыра организациялар ӧткӱрип јат. Солун ачылталар јурт ээлемде, экономикада, агаш ээлемде эдилет. Онойдо ок алтай тил, литература, тӱӱки, археология аайынча кӧп шиҥжӱ иштер ӧткӱрилет деп, ол темдектеген.

Горно-Алтайсктыҥ эл университединиҥ доценти А. И. Минаев «Алтай Республиканыҥ нерелӱ билимчизи» деп кӱндӱлӱ атла адаткан. Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла Горно-Алтайский НИИСХ-ныҥ баш билим ишчилери М. В. Бугаева ла Н. В. Ледяева, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ баш билим ишчизи Э. В. Енчинов, ИПКиППРО-ныҥ билим-методикалык иштер аайынча проректоры А. А. Иркитова, Сууныҥ ла экологияныҥ курч сурактары аайынча институттыҥ филиалында ээлемниҥ башкараачызы Е. В. Теледеков, ар-бӱткенниҥ Алтайский эл биосферный заповеднигиниҥ билим ишчизи В. А. Яковлев кайралдаткан. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Быйанду самаразы Горно-Алтайсктагы эл университеттиҥ баш билим ишчизи В. А. Яковлевке табыштырылган.

Республиканыҥ билимчилерин РФ-тыҥ Госдумазыныҥ депутады Иван Белеков уткыган. Ол бойыныҥ куучынында Алтай Республикада билимниҥ учуры сӱрекей јаан болгонын темдектеген.

Эл Курултайдыҥ ӱредӱ, культура, спорт, јашӧскӱримниҥ политиказы ла јондык колбулар аайынча комитединиҥ председатели Вячеслав Уханов парламенттиҥ, комитеттиҥ адынаҥ билимчилерди байрамыла уткыган. Билимчилерге баштанып, парламентарий олордыҥ ижи бистиҥ талага сӱрекей тузалу болгонын темдектеген. Ол јеристиҥ ар-бӱткенин корыырында, албатыныҥ ич-кӧгӱс ле культуралык энчизин улалтып апарарында ла јиит ӱйени билимге баштандырарында билимчилердиҥ ижин бийик баалаган. Ол Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла ГАГУ-ныҥ доценттери Ф. И. Куликовты ла А. В. Киндикованы кайралдаган.

Билимчилерди кӧдӱриҥилӱ јуунда Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко изӱ уткыган. Ол талабыстагы билим ууламјылу организациялардыҥ ӧткӧн јылда ижи ле једимдери керегинде куучындаган.

Россия Федерацияныҥ ӱредӱ аайынча министерство-зыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Горно-Алтайсктагы эл университеттиҥ доценти Э. В. Екеева кайралдаткан. Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла Горно-Алтайский ботанический садтыҥ тискинчи-механиги С. А. Огурцов, Горно-Алтайсктагы педагогический колледжтиҥ ӱредӱчизи С. А. Аманболдынова, ИПКиППРО-ныҥ методизи О. С. Иркитова, А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ кӧмзӧзиниҥ ишчизи Е. А. Константинова, Сууныҥ ла экологияныҥ курч сурактары аайынча институттыҥ филиалыныҥ инженери О. К. Дементьева, Горно-Алтайсктагы эл университеттиҥ ишчилери Е. А. Раенко, Л. В. Байлагасов, М. А. Копылов, Д. А. Аткунова, А. А. Алексеева, М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ ӱредӱчилери А. А. Бандура ла Н. А. Попова кайралдаткан. Билимниҥ кӧдӱриҥилӱ јуунга кычырылган ветерандарына чечектер сыйлаар тушта, јуулган улус олорды изӱ колчабыжула уткыды.

Россия Федерацияныҥ юстиция аайынча министер-ствозыныҥ бистиҥ тергеедеги башкартузы, Алтай Республиканыҥ прокуратуразы, иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерствозы, Горно-Алтайск каланыҥ башкартузы кӧп тоолу улуска билим иште једимдери ле јӧмӧлтӧ-болужы учун Быйанду самараларын табыштырган.

Билимниҥ кӱниле јуулган улусты «Тӱрк кабай», «Феникс», «Радуница», «Айат» ла оноҥ до ӧскӧ јайаандык ӧмӧликтер јараш бије-ойыныла, кожоҥдорыла уткыган.

С. АБЫСОВА

Эмма Екеева, педагогикалык билимдердиҥ кандидады:

«Горно-Алтайсктыҥ эл университединде 30 јылдаҥ ажыра иштеп јадым. Билим ишке кӱӱним јаш тужымнаҥ ала болгон. Географияныҥ факультедин ӱренип божотком. Ол тушта ономастика аайынча иштегем. Шиҥжӱ ижимди аспирантурада улалтып, ады јарлу академик Г. Н. Волковтыҥ ӱренчиги болгонымла сӱрекей оморкоп јӱредим» — деп куучындады. Тургуза ӧйдӧ билимчи этнопедагогика аайынча ижин улалтып, республикага кӧп тузалу ла албаты-јонго керектӱ иштер ӧткӱрип јат. Эмма Екееваныҥ баштаҥкайыла 2007 јылда ӧткӱрилген Г. Н. Волковтыҥ кычырыштары эмди јаҥжыгу болуп калды. Кычырыштар башка-башка талаларда болуп, АР-да 2016, 2018 јылдарда ойто такып ӧткӱрилген. Билимчи ӧскӧ дӧ кӧп тоолу шиҥжӱ иштер ӧткӱрип, бир канча ӱлекерлерде туружып јат. 2019 јылда билимчи јаан семинарга белетенер. Алтай Республиканыҥ этнографический атлазын тургузар ла оноҥ до ӧскӧ иштерде туружып јатканын ол куучындаган. Этнопедагог билим ижинде эмди де кӧп амадулар тургузып, олорды ончо бӱдӱрерине белен болгоны сӱрекей оморкодулу.

 Айжан Иркитова, тӱӱки билимдердиҥ кандидады:

«Озо ло баштап быйанымды бойымныҥ иштеп турган институттыҥ ӧмӧлигине јетиредим. Ӱредӱчилердиҥ ӱредӱзин бийиктедер ле такып ӱредӱ берер институтта мен 10 јылдаҥ ажыра билим-методика ишти башкарып јадым. Бис методисттерле, кӧп ӱредӱчилерле кожо ӧмӧ-јӧмӧ иштейдис. Ижис билимле сӱрекей јуук колбулу. Бӱгӱнги кӱнде болуп турган солынталар быжу билим иштерге тайанар учурлу. Кӱч айалгаларда иштеп турган школдорго бис јӧмӧлтӧ эдип, кандый эп-аргаларла иштеерин јартап бередис. Алтай бичиктерис федерал тизимге киргени – бистиҥ јаан оморкодубыс. Јыл туркунына беш-алты билим-практикалык конференциялар ӧткӱредис. Ӱредӱге билим керек… Билим – ол мениҥ талдаган ижим. Бӱгӱн јаан јашту билимчилерди, кожо иштеген улусты кӧрӱп, сӱӱнип јадым. Бис билимниҥ улузына быйанду јӱрер керек».

 Алтынай Ачимова, биология билимдердиҥ кандидады:

«Горно-Алтайский ботанический садтыҥ ижинде билим ууламјыларыс бар. Ол иштер беш-алты јылдыҥ туркунына улалып барат. Ӧткӧн јылда бис Кызыл бичикке кирген ӧзӱмдерди шиҥдегенис. Ол тоодо алтын тазылдыҥ ӧзӱмине јарамыкту айалгаларды кӧргӧнис. Талайдаҥ эки-јарым муҥ, муҥ сегис јӱс ле тӧрт јӱс метр бийигинде бу ӧзӱм канайда ӧзӱп турганын шиҥдегенис. Эҥ бийикте, улус јӱрбес јерде алтын тазыл јакшы ӧзӧт. Ӱренин де кӧп берип јат. Себи бажында ӧзӱп те турган болзо, је ӱренди ас берет. Не дезе, улус оны казып турганынаҥ ол шыралап, кунурай берет. Эҥ јабыста, Камлакта, алтын тазыл јӱк ле јалбырак берип, бир де ӱрен чачпаган. Онойдо ок «тӧӧ куйрук» деп солун ӧзӱмди шиҥдегенис. Ол бистиҥ республиканыҥ ичинде бир ле јерде ӧзӱп јат. Бисте оны улус «кактус» деп адап алган… Эҥ јаан ижис – ол ӧзӱмдердиҥ коллекциялары. Тургуза ӧйдӧ бу коллекцияларда 1800 ӧзӱм бар. Бу ӧзӱмдерди культурага кийдирип, бистиҥ јерге ӧскӱрерине белетеери тӧс амадубыс болот.

Онойдо ок семинарлар, конференциялар, симпозиумдар ӧткӱредис. Ботанический сад республикага, албатыга тузалу болзын деп иштеп јадыс».