Алтайдын Чолмоны

Кандый ла айалгаларда кижи болуп артар керек

22.02.2019

Эртен Тӧрӧлин коручылдыҥ кӱни. Ороонысты корыган, корып турган ла келер де ӧйдӧ корыыр улустыҥ, јалтанбас адалардыҥ байрамы. Тӧрӧлистиҥ мындый коручылдарыныҥ бирӱзи тоҥжоон сӧӧктӱ Владимир ДЕДЕЕВ биске бойыныҥ черӱчил јолы керегинде куучындады.

В. Дедеев Росгвардияныҥ ОМОН-ыныҥ јуучылы. Ол бӱткен бӱдӱмиле, салымыла јаштаҥ ала корыычы деп айдарга јараар. Чыккан-ӧскӧн јери — Чамал аймактыҥ Чопош јурты. Адазы эрте јада каларда, энези ӱч балазын јаҥыскан чыдаткан. Владимир јаштаҥ ала спортло јилбиркеген, анчада ла чанала јыҥылаары ла волейбол јарап туратан. 9-чы класстыҥ кийнинде ол каладагы педагогический колледжте физкультураныҥ бӧлӱгинде ӱренип тура, волейболло оноҥ ары тазыктырынып, профессионал кеминде ойноп баштаган. Ӱредӱ ӧйинде келиштирип, ведомственный эмес каруулдашта иштеген.

2003 јылда Владимирди черӱге алган. Омск калада беш айдыҥ туркунына белетештӱ ӱредӱ ӧдӱп, тискинчи-механиктиҥ специальнозы алынган кийнинде, ол черӱчил молјузын Псков калада бӱдӱрер деп шӱӱген. Ары керектӱ талдашты бистиҥ республикадаҥ јӱк Владимир ӧткӧн. Псковтыҥ бойында ол специальнозы аайынча самоходно-артиллерийский дивизионго кирген. Ӱч ай ӧткӧн кийнинде Владимир ӱч јылга јуучыл јӧптӧжӱ тургускан, оныҥ ӧйине срочный служба-молјуларын бӱдӱргени база кирген.

2004 јылдыҥ кандык айында баштапкы јуучыл јол-јорык — Тӱндӱк Кавказ. Узуны — алты ай. Баштапкы јуу-согуш. Батальонныҥ јылыйтулары — 2 кижи, шыркалаткандары — оноҥ до кӧп…

Ондый да болзо, Владимир алаҥзу јогынаҥ экинчи јӧптӧжӱни тургузып, јуучыл молјуларын база ла Псковто ротаныҥ старшиназыныҥ јамызында бӱдӱрген. 2008 јылда ишмекчи јол-јорыгы Тӱндӱк Осетияга јуучыл ӱредӱге апарды. Ол ло јылдыҥ куран айында олорды јуучыл тревога аайынча тургузып, Тӱштӱк Осетия јаар аткарган (Грузия ла Тӱштӱк Осетия ортозында ӧӧн-бӧкӧн ӧйинде грузиндер Россияныҥ миротворческий базазына табару эткен тушта). Бу керектер Цхинвали, Гори калаларда болгон. Цхинвалиниҥ кийнинеҥ Владимирдиҥ батальонын Грузияныҥ Гори калазына аткарган.

Бистиҥ черӱчилдер гран-кыйуны кечип келерде, ӧштӱ олорды тозуга сакып алган эмтир. Тыҥ адыжу башталган. Ротаныҥ ортозында барып јаткан Владимирдиҥ кӧлӱги сындыра адылган, нӧкӧрлӧри шыркалаткан. Кызу тартыжу анчада ла колоннаныҥ бажында ла учында болгон. Владимир, ол тушта ротаныҥ командириниҥ техника аайынча ордынчызы, бойыныҥ «бронязын» (БМД-ны) колоннаныҥ бажында нӧкӧрлӧрине болушка аткарып, бойы шыркалаткан улузыла, сынык кӧлӱкти јазаарга ченежип, артып калды. Бу ӧйдӧ олорды грузиндер хаммер, лэндровер кӧлӱктердеҥ токтобой аткылап турды. Владимирдиҥ шыкаачы-операторы ол тушта ӧштӱниҥ канча кӧлӱгин оодо аткан. Октор божоп јаткан, колоннаныҥ учында ла бажында тартыжып јаткан нӧкӧрлӧри де, кем де болушка келип болбос айалгада рацияла јаандардаҥ «броняны» ӧртӧйлӧ таштап ийзин, бойлоры туура јикке тӱшсин деген јакылта берилген.

Је командирдиҥ техника аайынча ордынчызы айалгаларды, аргаларын бойы шӱӱп кӧрӱп, сынык БМД-ныҥ тискинине отурып, ичкери нӧкӧрлӧрине једижер деп маҥтаткан. Јолой аргазы јеткенче адыжып, ышталып јаткан кӧлӱкле олор ӧштӱниҥ окторы ӧткӱре нӧкӧрлӧрине једижеле, ӧмӧ-јӧмӧ тыҥ тартышкан. Псковтоҥ десантниктер, пехота болушка келип, Гори каланы ол тушта бистиҥ јуучылдар ала соккон.

Јуу-согуш беш кӱнге улалган. Владимир ол тартыжуда ротазыла ӱч кӱн турушкан. Кийнинде јуучылдардыҥ эткен керектерин ылгаган-јарташкан ӧйдӧ, арбадыштар да болгон. Кайучылдардыҥ јетирӱлерин ле ончо немени шӱӱген соҥында, Владимир улузыла јакылта аайынча јикке тӱшкен болзо, кетеп јаткан ӧштӱге учурап, аттыртып салары јарталды. Владимирдиҥ эткен шӱӱлтези, ары јанынаҥ сескени чын болуп калган.

Шыкаачы-оператор, механик-тискинчи ле техника аайынча ордынчы «Орден Мужества» кайралла, арткан уулдар «За боевые заслуги» ле «За отвагу» медальдарла кайралдаткан. Батальонноҥ ӱч кижи корогон, одустаҥ ажыразы шыркалаткан. Владимир бу кызу јуу-согушта оныҥ јуучылдарынаҥ јылыйту болбогонына, чын шӱӱлте эдерге ырызы тартканына быйанду јӱрет.

Онойып В. Дедеевтиҥ экинчи контрагы тӱгенген. Тӧрӧл Алтайына јанып, ол ведомственный эмес каруулдашта ижине барган. Је ол изӱ точкаларда болуп, эрчимдӱ јӱрӱмге темигип, салымы јуучыл јолыла тудуш болгонын база катап јарт билип алган болгон.
Оныҥ учун эки јылдаҥ ончо керектӱ ченелтелерди, шиҥжӱлерди ӧдӱп, ОМОН-го ишке кирген.

Школдоҥ ала сӱӱген волейболды таштабай, тазыктырынып, ОМОН, «Динамо», Росгвардия ла МВД да учун башка-башка маргаандарда туружат. 2014 јылда ол ОМОН-ныҥ оперативный взводыныҥ оперативный бӧлӱгиниҥ командирине кӧстӧлгӧн. Бӱгӱн јамызыла Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ старший лейтенанты, оперативный взводтыҥ командириниҥ ордынчызы.

Иште ӧмӧлиги сӱрекей нак, уур-кӱчтерде јӧмӧжип, бой-бойы учун бек турар, јаанын-јажын тооп јӱрер улус. Удабас ла, тулаан айдыҥ 6-чы кӱнинде, јуучыл молјуларын бӱдӱрип, корогон најыларыныҥ эземиниҥ кӱни темдектелер (1996 јылда Грозный калада болгон јуу-согушта АР-дыҥ ОМОН-ыныҥ јуучылдары корогон). Ого учурлай тергееде тактикалык адышла јаан маргаандар ӧткӱрилер. Јуучылдар јада калган најыларыныҥ билелерине јаан ајарулу, болушту јӱрери, јеҥил эмес иштӱ эрлердиҥ эш-нӧкӧрлӧри де бой-бойыла најылажып, кӧрӱжип турганы — јакшынак ла качан да ӱзӱлбес јаҥжыгу.

Јуучылдар јиит ӱйеле бек колбу тудуп, олорды јакшыга, турумкай болорына таскадып, ӱредӱлик башка-башка тӧзӧлмӧлӧрдӧ «Јалтанбас болорыныҥ урокторын» ӧткӱр-гилейт ле оноҥ до башка кӧп керек-јарактарда турушкылайт.

Владимир кандый ла айалгаларда кижи болуп артары эҥ учурлу деп айдат. Бойыныҥ да балдарын ол бу ээжи аайынча таскадат. Олор эш-нӧкӧриле уул ла кыс чыдадат. Алты јашту уулы дзюдоло јилбиркеп, тазыктырынып, јаанап келзе, адазы чылап, Тӧрӧлин корыычы-јуучыл болор кӱӱндӱ.

В. Дедеев кожо иштеп турган нӧкӧрлӧрин ле бастыра јерлештерин байрамла уткып, олорго бек су-кадык, билелеринде ле ороондо амыр-энчӱ болзын деп кӱӱнзейт.

Э. КУДАЧИНА