Алтайдын Чолмоны

Москва ла Ингушетия кемине чыгары

26.02.2019

РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ турчылары Россияныҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Вероника Скворцовала туштажу ӧткӱрген. «Министрле ачык-јарык куучын» деген форматла ӧткӧн туштажуныҥ амадузы «Су-кадыкты корыыры» деген национальный ӱлекерди јаҥыс ла федерал бӧлӱгинде бӱдӱрерин јеткилдеери эмес, је анайда ок бу иште туружарына Федерацияныҥ субъекттерин эрчимдӱ кийдирери керегинде сурак кӧрӱлген. Кандый сурактарга  элбек ле јарт каруулар берилгени керегинде Алтай Республиканыҥ јасакчы јаҥынаҥ Федерацияныҥ Совединде чыгартулу кижи Татьяна Гигель куучындайт:

Тӧс национальный амаду

Национальный ӱлекердиҥ тӧс иш-амадулары президент бойыныҥ Јарлыктарында темдектеп тургускан сурактарды јӱрӱмде бӱдӱрери болуп јат — иштеер аргазы бар улус, улус јӱрек-тамыр оорулардаҥ ла онкологияныҥ ооруларынаҥ божоорыныҥ, јаш балдардаҥ ӧлӱм-чыгым болорыныҥ кемин астадары.  Анайда ок улус кӧп јаш јажаарын јеткилдеери база тӧс амаду болот. Бу тӧс иш-амадулар бастыра 12 нацӱлекердиҥ тӧзӧлгӧзине салылган деп, Вероника Скворцова бойыныҥ куучынында темдектеген.

Министрдиҥ аҥылап айтканыла, нацӱлекерге федерал кеминде сегис программа кирип јат. Олорго 85 субъект белетеп тургускан тергеелик ӱлекерлер бириктирилген. Кажы ла субъект нацӱлекерге Минсу-кадык ажыра кирип турган бойыныҥ сегис тергеелик сегменттерин корулаган. Бастыра ороон ичинде улустыҥ кӧп јажаарын 2024 јылга јетире 78 јашка, 2030 јылда — 80 јашка јетирер керек деген амаду тургузылган. Бу каруулу керекте Москваныҥ, Ингушетияныҥ ла улустыҥ јаш јажаарыныҥ кеми 80 јаш болуп калган ӧскӧ дӧ тергеелердиҥ ченемелин тузаланары чокым айдылган. Биске андый кӧргӱзӱге једерге, улустаҥ чыгым болорын кажы ла јыл туркунына бӱткӱл ороон кеминде 229 кижиге астадар керек.

Баштамы медболуш

Министрдиҥ шӱӱлтезиле, ӱч ӱлекер аайынча керектӱ уч-турулталардыҥ 50 процент кеми баштамы медико-санитарный болушла колбулу. Ол ок ӧйдӧ јеткилдеечи учурлу тӧрт ӱлекерге база ајару эдер керек. Озо ло баштап баштамы звенодо кадрлар једишпей турганын јоголтор деген амаду тургузылган. Экинчизинде, узкий деген специальностьтор аайынча кадрлар једишпей турганыныҥ аайына чыгар керек, мынайып ӱзӱги јок медициналык ӱредӱликтиҥ бастыра системазын эрчимделтер. Онызы келиштирте ӱлекерде темдектелип калган. База бир ӱлекер цифровизацияла колбулу, ол бирлик цифровой бӧлӱкти тӧзӧйт. Онызы биске электронный документӧдӱштирӱге кӧчӧр арга берер, ол тоодо электронный рецепттер, электронный больничный листтер, электронный выпискалар ла о. ӧ. Бу ла бӧлӱк телемедицинаныҥ ӧзӱмин эрчимделтет.

База бир ӱлекер — национальный медициналык шиҥжӱ тӧс јерлердиҥ бӧлӱгин ӧскӱрери. Оныҥ амадузы — медболуш эдериниҥ, иш-керектердиҥ чыҥдыйын башкарарыныҥ чыҥдыйына бӱткӱл ороон кеминде бирлик некелтелер болорын јеткилдеери.

Калганчы ӱлекер медјеткилдештердиҥ экспортын ӧскӱрерине ууландырылган. Мында бистиҥ аргалар бар. Ол тоодо, озо ло баштап, бистиҥ ороонныҥ су-кадыкты корыыры аайынча бӧлӱгиниҥ телекей кеминде статузын бийиктедери. Анайда ок бистиҥ медицинаныҥ инфраструктуразыныҥ ӧзӱмине ӱзеери акча-манат тартып алары. Бастыра сегис ӱлекер бой-бойыла колбулу, кадровый ла цифровой политикадаҥ тӧс тӧрт ӱлекерди бӱдӱрери камаанду болгоны јарт.

Јадып турган албаты-јоныныҥ тоозы 100 муҥ кижинеҥ ас јерлерде баштамы медболушты бийик кеминде јеткилдеери программаныҥ јаан учурлу пункттарыныҥ бирӱзи болуп јат. Нениҥ учун дезе андый јерлерде бастыра јанынаҥ јарамыкту инфраструктураны тӧзӧӧри кӱчке келижет. Бу каруулу ишти бӱдӱрерге, тергеелер мобильный 1300 комплекс садып алар. Ол тоодо маммографтар, флюорографтар, офтальмологтордыҥ ла лор-врачтардыҥ кабинеттери. Андый комплекстер керектӱ не-немелерле јеткилделген. Бу јанынаҥ бастыра иш 2019 јылдаҥ ала 2021 јылга јетире ӧдӧр.

База бир бӧлӱк иш — баштамы болуш. Министрдиҥ айтканыла, бу бӧлӱк иштер президенттиҥ Јарлыгында айдылганы аайынча кажы ла россиянды јылдыҥ сайын акча-јал тӧлӧтпӧзинеҥ профилактикалык шиҥжӱле јеткилдеер учурлу. Мында албаты-јонныҥ, ол тоодо јаан улус ла бастыра балдар, 70 проценттеҥ ас эмези ол шиҥжӱни ӧдӧрин јеткилдеер керек.

Баштамы медболуш экстренный тӱрген болушла колбулу болгон учун, кажы ла тергее бу программа аайынча тӱрген болуштыҥ тӧс диспетчерскийин 2020 јылдыҥ учына јетире ӧйдиҥ туркунына тӧзӧӧр учурлу. Ого јердеги тӱрген медболуштыҥ ла санитарный авиацияныҥ бастыра бӧлӱктери кирип, олордыҥ ижи бирлик башкартуда болор керек. Чокым маршрутизация тӧзӧлзӧ, ол чыҥдый ла аҥылу болуш аларына иштеер деп, ведомствоныҥ јааны темдектеген.

Санавиацияны ӧскӱрери — таҥынаҥ ӱлекер, ол текши программага кирет. Оныҥ тӧзӧлгӧзине медболуш јетирер санавиацияныҥ учужын кӧптӧдӧри салылган.

Бирлик ээжилерле, чыҥдыйдыҥ некелтелериле иштеери

Јӱрек-тамырдыҥ ооруларыла колбулу сурак бистиҥ ороондо курч турганын бастыра улус билер. Оныҥ да учун јуунныҥ туружаачылары министрдиҥ клинический рекомендациялар (протоколдор) тургузары ла врачтардыҥ ӱзӱги јок ӱредӱзи јанынаҥ айтканын лапту уккандар. Бу оорулар аайынча иштеп турган бӧлӱктерди, тергеелик тӧс јерлерди јаҥы јазалдарла јеткилдеери керегинде куучын база ӧткӧн. Андый бӧлӱктердиҥ ле тӧс јерлердиҥ тоозы бӱткӱл ороон ичинде 609. Ол тӧс јерлердиҥ бӧлӱктерин элбедери аайынча планды министерство кажы ла тергееге келиштирте тургускан, олордыҥ кажызы ла ӱлекерге кийдирилген деп, министр айткан.

Онкологияла тартыжары таҥынаҥ, чек башка ӱлекерге кийдирилген. Ол ӱлекерди бӱдӱрери уур-кӱч керек болуп јат. Нениҥ учун? Министрдиҥ айтканыла, бистиҥ медициналык биригӱде бирлик ээжилер ле чыҥдыйдыҥ некелтелери аайынча иштеер ченемел тургуза ӧйдӧ јок. Бу ишти кӧндӱктирерге, диагностикага бирлик ээжини кийдирерге, бистиҥ медициналык биригӱле лаптап иштеер керек. Оныҥ да учун бойыныҥ коллегаларыла, ол тоодо кардиологторло, пульмонологторло, онкологторло, ӧскӧ дӧ врачтарла колбуда иштейтен национальный тӧс јерлердеҥ ле академический школдордоҥ болуш керектӱ болуп јат.

Иштеер улусла јеткилдеериниҥ курч сурагы

Кадровый јеткилдеш аайынча ӱлекер керегинде айтса, ол уур-кӱч сурак болуп јат. Кажы ла тергееге «кадровый дефицитти» јоголторы јанынаҥ 2024 јылга јетире линейка тургузылган. Бастыразына тӧс учурлузы — андый «дефициттиҥ» кемин 2021 јыл кирезине 95 процентке јетире астадары. Бу ээжи бастыра тергеелерге келижет — иштеер улусла бӱгӱн кандый кеминде јеткилделгенинеҥ камаан јогынаҥ. Ол ишти аайлу-башту, чокым тӧзӧлгӧлӱ ӧткӱрерге, Минсу-кадыктыҥ системазына кирип турган бастыра 46 медициналык вузтардыҥ, Минӱредӱниҥ системазына кирип турган 40 медициналык факультеттердиҥ, эки классический университеттиҥ ( МГУ, Санкт-Петербургтагы госуниверситет) ӱредип ле белетеп чыгарган специалисттер јанынаҥ шиҥжӱ иш ӧткӱрилген болгон деп, В. Скворцова айткан.

Иштеп келген јиит специалисттер бир ле канча кыска ӧйдӧҥ ӧскӧ јердӧӧн јӱре бербезин јеткилдеерине не керек? Бу јанынаҥ Сахалинде јакшынак ченемел бар: кӧндӱре иштей берген специалисттерди јадар јерле јеткилдеери, коммунальный јеткилдештер учун тӧлӧӧр акчаныҥ кезигин тергее тӧлӧӧри. Тергеелердиҥ айалгаларынаҥ камаанду болор — ол тӧлӧмирдиҥ 50 процентин ӱч јылдаҥ ала јети јылга јетире ӧйдиҥ туркунына тергее тӧлӧйтӧни. Врач ого берилген служебный тураны соҥында приватизировать эдип алар аргалу.  Једерге ыраак ла кӱч јерлерде ФАП-тарга служебный автотранспорт берери база бир јаан јӧмӧлтӧ болор.

«Земский доктор», «Земский фельдшер» деген программалардыҥ болужы јаан: 1 миллион салковой — врачка бир катап беретен акча-пособиениҥ кеми, 500 муҥ салковой — фельдшердийи. Бу ээжи иштеп јат. Министрдиҥ темдектегениле, 2017 јылдыҥ уч-турултазыла болзо, специалисттерди адылу белетеериниҥ тузазыныҥ кеми 90 процентке јетире бийиктеген.  Адылу программа аайынча иштеп барган специалисттердиҥ 90 проценти иштеер јаҥду ӱч јылдыҥ туркунына олорго белетелген јерлерде иштегенче.

Ӱстиги палатаныҥ спикери В. И. Матвиенко министр В. Скворцовага иштеги профессионализми, «Су-кадыкты корыыры» деген нацӱлекерди билгир тургусканы учун быйан айткан. Анайда ок спикер сенаторлорго текши ӱлекерди бӱдӱреринде бажынаҥ ла ала эрчимдӱ турушсын, иш-керектерди шиҥжӱде тутсын, албаты-јонныҥ су-кадыгын корыырына јаан ајару этсин деп баштанган.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы