Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јайаандыкка салымду Солунай

01.03.2019

Кыпчак сӧӧктӱ Солунай Торбогошевала кычыраачыларыс ӧткӧн јылдарда јарлаган  бичимелдерис ажыра јууктада танышкан эди. 2013 јылда культураныҥ ла санаттыҥ колледжинде ӱренип тура, бу јиит кыс «Алтайдыҥ јаражайы» деген кӧрӱниҥ јеҥӱчили болгон.

Тургуза ӧйдӧ Солунайдыҥ једимдериниҥ тоозы кӧптӧп, ол бойыныҥ сӱӱген ижин эрчимдӱ апарып јат. Тергеебистиҥ культуралык јӱрӱмиле јилбиркеп тургандар бу ла јуук јылдарда башка-башка керек-јарактарда, Интернеттиҥ бӱктеринде алтай кебин кийген коо сынду, эптӱ базытту кыстарды ла сынгыр, эди-каны бек јииттерди  кӧрӱп ле турган болор. Бу јииттер Солунайдыҥ модельдер белетеер FDMAltai (FASHION DANSE MODELS) школыныҥ ӱренчиктери.

Мындый школ тӧзӧӧр санаа алдынаҥ ла бери болгон деп, ол айдат. Солунай студент ӧйлӧринеҥ бери јаантайын башка-башка кӧрӱ-маргаандарда туружып, башка тергеелердиҥ, анчада ла карындаш уктулардыҥ, бу јанынаҥ једимдерине сӱӱнип, кайкап, бистиҥ де јииттерге бу индустрияга јол ачар керек деп оҥдоп, сананып туратан. Онойып, 2016 јылда ол бу амадузына јединип, студия ачкан. Баштап тарый эптӱ кыпту тура бедиреп, ары-бери кӧчӱп турарга келишкен.

2018 јылда Солунай  јаан кып табып, эмди ондо кажы ла кӱн ӱренчиктерин тазыктырат.  Мында ла јиит башкараачыныҥ база бир јайаандык ӧмӧлигиниҥ, «Алас» студияныҥ, урокторы ӧдӧт.  Ондо 3 јаштаҥ ала 22 јашка јетире балдар тазыктырынат. Солунайла ӧмӧ-јӧмӧ эш-нӧкӧри хореограф Дмитрий Петпенеков иштейт. Эр кижиге 3 јаштаҥ ала болчомдорло иштеерге јарайт, олорго аҥылу колбу, чыдамкай кылык керек. Солунай дезе јииттердиҥ группазыла иштеерин сӱӱйт. Је ондо јеҥил ле эмес. Јаанап калган балдардыҥ кӧгӱсте јуулган ачузын да угып, јалакай куучындажып, јӧп-шӱӱлте берип те турарга келижет. Баштап тарый бије ортозында аҥылу ајару бальный деген бӱдӱмге эдилип турган болзо, эмди ӧйдиҥ некелтелериле оромдордогы бије ондый ок элбеде јарлу болуп калган. Бу јуукта «Алас» студияныҥ оогош бијечилери Барнаулдагы албатылар ортодо «Розетка» деп фестивальда туружып, экинчи јерге чыктылар.

«Бу эки јылдыҥ туркунына јӱрген балдардыҥ бијелеер мары, турумкайы, эди-каны тыҥып, кылык-јаҥы да солынып калганын ада-энелери де сезип ийген. Озодо «балдарыстаҥ ӧткӱре кӧпти некеп, кӧп тазыктырып турганаар» деп карамдап, эмеш оҥдошпостор до болгон. Је бӱгӱнги бийик турулталар ончозына иле. Балдар да  кӱӱнзеп келгилейт, бийик једимдерге једер деп бек санаалу, онызыла коркышту оморкойдым» — деп, Солунай темдектеди.

«FDMAltai»-да јииттер сценада, подиумда, кӧп улус ортодо канайып бойын тудунарына, куучындаарына ӱренет. Эҥ ле јаан ајару кижиниҥ эди-каныныҥ ээлгирине, базыдына, эптӱ кыймыктанып билерине эдилет.

Тазыктырынып кӧндӱге берген модель ле бијеечи јииттер баштапкы таныштыру-кӧргӱзӱзин ӧткӧн јылдыҥ кичӱ изӱ айында эл театрда ӧткӱрген эди. Кӧрӧӧчилер оны бийик баалаган ла база катап кӧргӱссин деп сураганы аайынча  тулаан айдыҥ 17-чи кӱнинде такып концерт ӧдӧр. Оныҥ кийнинде бу ла јастыҥ кӱӱк айында кӧрӧӧчилердиҥ «јаргызына» олордыҥ ээчиде јап-јаҥы кӧргӱзӱзи болор.

Сӱӱнчилердиҥ, једимдердиҥ тоозында ол — «FDM Altai»-га база да уулдар кожулганы. Уулдарга кӧрӱмјилӱ, јараш, аҥылу бије тургузары Солунайдыҥ база бир амадузы болгон. Уулдарды јилбиркедерге, ол акча тӧлӧбӧзинеҥ јилбилӱ группада тазыктырынар арга бар деп јар берерде, бирдеҥ-экидеҥ јуулып, эмди олор тогус уул. Чындап, акча-манат јанынаҥ арга-чыдалы кирезинде билелердиҥ балдары студияга акча тӧлӧбӧзинеҥ јӱрӱп турганын темдектеер керек. Солунай тыҥ кӱӱнзеп турган балдарды мынайып, бойыныҥ аргазы јеткенче јӱргӱзер кӱӱндӱ. Агару кӱӱн-санаа. Је ондый да болзо, акча-манат јанынаҥ сурак кӱчке келижип турган эмтир.

Модельдердиҥ школыныҥ база бир јаан једими — оныҥ турчызы былтыр кӱскиде «Сибирьдиҥ јаражайы» кӧрӱ-маргаанда турушканы. Бу керек-јарак текши Сибирьде јараштыҥ ла јайалтаныҥ эҥ јаан деген кӧрӱзи болуп јат. Красноярск калада ӧткӧн бу кӧрӱ-маргаанда «FDMAltai»-дыҥ ӱренчиги Айша Молойтко тоомјылу экинчи јер берилген. Мындый бийик јерге чыгарга јаражай јерлежис бир айдыҥ туркунына башка-башка ченелтелер ӧдӱп, ондый ла ок јиит, јаркынду кыстарла маргышкан. Јаргычылар, эксперттер баштапкы катап туружып јаткан Алтай Республикадаҥ туружаачы јакшы белетенип, бастыра ченелтелерди бийик кеминде ӧткӧнин темдектеген. Башка тергеелердиҥ туружаачыларынаҥ албаты кеп-кийими јанынаҥ артканын јаражайдыҥ таскадаачызы кунукчылду кӱлӱмзиренип айтты. Бу јаан кӧрӱ-маргаанда турушсын деп, Солунайга мынаҥ да озо јылдарда кычырту келип туратан. Је кажы ла катап кандый бир шылтактардаҥ улам јол келишпейтен. Былтыргы јылда база ла кычырту алып, башкараачы-таскадаачы Солунай ӱренчигин баштап, ӧскӧ дӧ јииттерге јол ачып, тем кӧргӱскен деп айдар керек.

Кезик јаандар мындый маргаандарды, бу јииттердиҥ эдип јаткан ижин оҥдобой, керексибей де турган болзо, јииттерге ол учурлу ла керектӱ. Јол-јорыкты эрчимдӱ јииттер бойлоры ла алып чыккан да болзо, Алтай Республиканыҥ јаражайы текши Сибирьде экинчи јерде болгоны бастыра албатыга оморкоду болды.

Јайаандык башкараачы јерлежиске ӧткӧн јылда карындаш тыва калыктыҥ культуразыныҥ кемиле, јайалталу јииттерле јууктада таныжар арга келишкен. Оны «Мисс и Мистер Тыва» деген кӧрӱге жюриниҥ јаргычызы болзын деп кычыргандар. Солунай тыва уулдар ла кыстар теҥ-тай бијелеп, јайалтазын кӧргӱзип турганын, олордо јараштыҥ, кеендиктиҥ индустриязы сӱрекей бийик кеминде болгонын ајарды. Ол Кемерово калада кожо ӱренген нӧкӧрлӧри бойыныҥ кичӱ Тӧрӧлинде јӧмӧлтӧлӱ, јаан једимдерлӱ, јолы ачык, культуразын бийик кӧдӱрип турганына сӱӱнген. Тываныҥ культуралык «моторы», хореограф-таскадаачы Эртине Конгар «албатыга озо нени эдип турганыҥды кӧргӱзер керек, оноҥ артканы бойы келижер» дегени ле оныҥ јайаандык јолы Солунайга тем-јозок болот. Оныҥ баштаганыла бу тергееде јашӧскӱримге јаантайын башка-башка керек-јарактар, ӱлекерлер, кӧрӱ-маргаандар ӧткӱрилет.

Бу јууктарда «FDMAltai»-дыҥ ӱренчиктериле кожо Солунай «Алтайдыҥ јашӧскӱрими-2019» деген јаан фотопроект  тӱгескен. Ол ӱч тема-ууламјыла болды: К. Сатунованыҥ јаҥы коллекциязыныҥ кийимдерин кийген, тӱштӱк Азияныҥ албатыларыныҥ кебин кийип, каланыҥ кееркедим јок јерлеринде ле студияда јӱк уулдар.

«FDMAltai»-дыҥ јииттери  анчада ла 2018 јылда  кӱчӱрген айда албатылык моданыҥ «Алтын оймок» кӧрӱзинде туружып, бастыра кӧрӧӧчилерди кайкаткан, јилбиркеткен. Кийнинде залда отурган јамылу, јаан јашту улус Солунайла таныжып, кӧп-кӧп сурактар берген: «кандый укту балдар, кайдаҥ келген, кайда тазыктырынып турган?». Јерлештериле оморкоп, республикан башкаруныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Н. М. Екеева: «Чын стратегияла иштеп јадырыҥ»— деп айткан эди.

Солунай јайаандык јолында ӱредӱчилерине јаан быйанду јӱрет, анчада ла аказы чылап кӧдӱрип јӱрген Завид Гасановко, «јерлеш сыйнына» болужар эп-арганы јаантайын табып ийер Артур Сабинге.

Ол ӱренчиктерин профессионал кеминде таскадып саларга, балдардаҥ тазыктыруга,  дисциплинага каруулу болорын некеп турганын темдектеди. Бу эрчимдӱ, ӧктӧм, килеҥкей јӱректӱ  эпшиниҥ эдип јаткан ижи јеҥил ле эмес, буудактары да бар эмтир. Је кыпчак сӧӧктӱ келин бойыныҥ сӱӱген ижи, јӱрӱминиҥ кереги керегинде куучындап турарда, кӧстӧри кӱйӱп, ичбойында ийде-кӱчи чоктордый чалып тургандый билдирди. Јаан энезиниҥ айтканыла, ол «недеҥ де јалтанбай, буудактарды да алтап, ичкери барат».

Адакыда Солунай јерлештерин кӧргӱзӱлерине келип, бала-барка учун сӱӱнип, оморкоп, јарашты кӧрӱп, амырап алзын деп кычырды.

Э. КУДАЧИНА

 

 

 

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина