Алтайдын Чолмоны

Кадеттер ӱредӱде, биједе – озочылдар

01.03.2019

Таланыҥ кадет класстарында ӱренип тургандардыҥ «Кадеттердиҥ балы» деген 5-чи республикан кӧрӱзи Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кочкор айдыҥ 26-чы кӱнинде кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧтти.

Кадеттердиҥ байрамы јаҥжыккан јаҥжыгу болуп, јылдаҥ јылга улалат. Ол бойыныҥ байрамына Алтай Республиканыҥ кадеттериниҥ кыймыгузыныҥ эҥ артыктарын јууды. Эҥ баштапкы кӧдӱриҥилӱ байрам 2015 јылда ӧткӧн. Кадеттердиҥ текши Россияда јаан јолын алынган кыймыгузыныҥ амадузы, учуры база јаан.

Таланыҥ кадет класстарыныҥ ӱренеечилериниҥ кӧрӱ-байрамы башка-башка ууламјыла ӧтти. Мында бальный бијениҥ таныштырузы кыйалтазы јогынаҥ кӧргӱзетен бальный композиция – вальс, чӱмдемелдиҥ салоны, туружаачылардыҥ бойыныҥ талдаганыла бальный композицияны кӧргӱзери. Кӧдӱриҥилӱ байрамныҥ туружаачылары – кеп-кийимин кийген кадеттер, кӧс кылбыгар торко-мандык платьелерлӱ кызычактар. Олордыҥ кажызы ла Андрей Болконский, Наташа Ростова…

Байрам-балдыҥ ачылтазы бальный ансамбльдыҥ таныштырузыла башталды. Кычыраачыларды таланыҥ кадеттериниҥ класстарыныҥ ӱренеечилериле таныштырып ийели: кадеттердиҥ 4-чи таҥмалу школы. 2001 јылда бу орто ӱредӱлӱ школдо кадет класстар ачылган. Тургуза ӧйдӧ кадеттердиҥ школында 17 взвод, 460 кадет ӱренет. Бу школдыҥ адынаҥ байрамда ады јарлу «Шанс», хореографиялык ла бијениҥ «Мирадис» деп ӧмӧликтери туруштылар. Јайаан ӧмӧликтиҥ туружаачылары ӧткӧн јылда Москвада кадеттердиҥ калыктар ортодогы балында туружып, Россияныҥ атту-чуулу улузыныҥ кереес медальдарыла, Быйанду самараларла кайралдаткандар.

Олордыҥ кийнинеҥ Г. К. Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернаттыҥ кадеттери кӧрӱге чыкты. Школ-интернатта кадет класстар 2010 јылда ачылган. 2015 јылдаҥ ала кадеттердиҥ ротазында талайчы, МЧС-тыҥ «Юные спасатели» ле «Юный пограничник» деген кадет класстар ачылган. Кадеттердиҥ корпузы республиканыҥ адынаҥ Сибирьдеги федерал округ ла Россия кеминде кӧдӱриҥилерде једимдӱ туружат.

Таныштыруныҥ база бир туружаачылары – Кан-Оозы јурттыҥ Ч. К. Кыдрашевтиҥ адыла адалган орто ӱредӱлӱ школдыҥ кадеттериниҥ клазы. Бу школдо кадеттердиҥ клазы 2009 јылда ачылган, бӱгӱнги кӱнде мында 32 кадет ӱренет. Турачак аймактыҥ Иогач јуртыныҥ орто ӱредӱлӱ школында кадеттердиҥ клазы 2018 јылда ачылган ла 15 бала ӱренет.

Кош-Агаштыҥ Л. И. Тюкованыҥ адыла адалган орто ӱредӱлӱ школында кадет класстар 2016 јылда иштеп баштаган ла тургуза ӧйдӧ 65 бала ӱренет. 2018 јылда кадеттер Москвада ӧткӧн калыктар ортодогы бежинчи байрамында једимдӱ туружып, кереес медальдарла, Быйанду самараларла кайралдаткан. Тамбовто ӧткӧн калыктар ортодогы «Кадетская Симфония» деген сегизинчи бастырароссиялык фестивальда «Эҥ артык ӧмӧлик» деген ууламјыда јеҥӱчил болуп чыккан.

Кадеттердиҥ бежинчи талалык кӧрӱзиниҥ туружаачыларын Алтай Республиканыҥ «Юнармия» деген јондык кыймыгузыныҥ јааны Владислав Бурый уткыды. Ол бойыныҥ уткуулду сӧзинде кадеттердиҥ эҥ баштапкы балы 1814 јылда Сибирьде болгон деп айтты. 1942 јылда ороондо суворовский училищелер орныктырылып, ондо курсанттар бастыра јанынаҥ турумкай таскамал, тузалу билгир, ӱредӱ алган деп чокымдады.

Туружаачылардыҥ башка-башка ууламјылар аайынча једимдерин, билгирин баалап, ортозынаҥ эҥ ле сӱрлӱ, эптӱ кысты ла коо сынду, кӧрӱмдӱ јиитти талдаары каруулу ла некелтелӱ керек. Шак ондый жюриниҥ туружаачылары Алтай Республиканыҥ эр кемине јеткелектердиҥ керектери ле олордыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча комиссиязыныҥ каруулу качызы М. В. Меркетова (жюриниҥ председатели), спорт ло су-кадык аайынча «Стимул» студияныҥ башкараачызы О. В. Кытатова, бијениҥ «Смаил» театрыныҥ башкараачызы Н. С. Баркина болды.

Кадеттердиҥ байрамында бальный вальсты, полька бијени ле ӧскӧзин де кадеттер кызычактарла, эжерлериле, кожо бийик кеминде кӧргӱстилер. Бир сӧслӧ, «кадет јуучыл керекте јалтанбас ла јана баспас, биједе дезе ого једери јок» деген канатту сӧстӧр бу байрамга эптӱ келишти. Ороондо бӱгӱнги кӱнде келер ӧйдиҥ тӧрӧлчи кӱӱндӱ, чындык улузын таскадар иште кадеттердиҥ кыймыгузы тӧс јерде турат.

«Чӱмдемел салон» деген ууламјыда јайаан јайалталар бойлорыныҥ билгирин бийик кеминде кӧргӱсти. Азыйда чӱмдемел салон бийик јондыкта куучындажарыныҥ сӱреен јакшы бӱдӱмдериниҥ бирӱзи болгонын кадеттер билер. Мында, темдектезе, П. Пеньковтыҥ «Патриот» деген ӱлгерин Кан-Оозынаҥ Евгений Пучинин, О. Берггольцтыҥ «Ленинградская поэма» деген туујызын кадеттердиҥ 4-чи таҥмалу школынаҥ Виктория Кудачина, Дмитрий Сидачев кычырды. Бу ла школдоҥ Егор Бурыгин И. Черновтыҥ «Который год по небу клин летит», К. Симоновтыҥ «Родина» деген ӱлгерин Кош-Агаштаҥ Ерасыл Махметов эске кычырдылар. Иогачтаҥ Лидия Зуйкова И. Красновтыҥ «В Сибири не было войны» деген ӱлгерин кычырды. Кан-Оозынаҥ келген кадеттер «Куулгазынду санаалар» деген бальный композициязын кӧргӱстилер.

Јуулган туружаачыларга, айылчыларга Андрей Молодых саксофонло кӱӱлик јурамалды ойноды. Ӱренеечилердиҥ моданыҥ «Шелковая кисточка» деген театры «Небо, самолеты, девушки» деген јуунтызын кӧргӱсти.

Кӧдӱриҥилӱ айалгада жюриниҥ турчылары байрам-балдыҥ туружаачыларына бийик једимдери, кӧргӱзӱлери ле патриотикалык ууламјылу кӧдӱриҥилерде эрчимдӱ туружып турганы учун Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ Быйанду самаралары кадеттердиҥ 4-чи таҥмалу школыныҥ ӱренеечилери Владимир Багайга, Данил Бурлаковко, Кош-Агаштаҥ Агния Савинага, школ-интернаттаҥ Александр Степанюкка, Сергей Алтайчиновко ло оноҥ до ӧскӧлӧрине табыштырылды.

Кадеттердиҥ бежинчи республикан кӧрӱзиниҥ туружаачыларына башка-башка ууламјыларла сертификаттар табыштырылды.

Адакы учында Алтай Республиканыҥ кадет класстарда ӱренип тургандардыҥ «Кадеттердиҥ балы» деп адалган кӧрӱзинде «Балдыҥ короли» ле «Балдыҥ королевазы» деген кӱндӱлӱ аттар кадеттердиҥ 4-чи таҥмалу школыныҥ ӱренеечизи Виктор Короткевичке ле Кош-Агаштыҥ Л. И. Тюкованыҥ адыла адалган школдоҥ Амелия Саудакасовага адалды.

К. ПИЯНТИНОВА