Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ајаруда — нацӱлекерди бӱдӱрери

05.03.2019

Кочкор айдыҥ 22-чи кӱнинде калада эмчилер белетеер колледжтиҥ коференц-залында Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы 2018 јылда бӱдӱрген иштердиҥ турулталарына ла «Су-кадык» деген национальный ӱлекердиҥ программазын бӱдӱрерине учурлалган јуун-коллегиязын ӧткӱрген.

Су-кадык аайынча министр Андрей Макинниҥ башкарганыла ӧткӧн јуунда Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ одынчызы Игорь Коршунов, ОМС-тыҥ тергеелик фондыныҥ директоры Ольга Корчуганова, Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республикадагы башкартузыныҥ јааныныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Людмила Борисова, Росздравшиҥжӱниҥ тергеелик органыныҥ јааны,  медицина билимдердиҥ кандидады Ирина Нонукова ла муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ башкараачыларыныҥ јонјӱрӱмдик ӧзӱм аайынча ордынчылары турушкандар.

Јуунда Игорь Коршунов куучын айдып, Алтай Республиканыҥ башкарузына ла су-кадыкты корыыры аайынча министерствозына национальный ӱлекердиҥ программазын толо бӱдӱрери јаан учурлу иштердиҥ бирӱзи деп темдектеген: «Бистиҥ тергееде озо баштап белетеништӱ јаан иштер ӧткӧн. Ол тӱгенерде, национальный ӱлекерди бӱдӱрери аайынча иштер кӧнӱ башталган. Су-кадыктыҥ бӧлӱгин ӧскӱрерге, демография аайынча кӧргӱзӱлерди бийиктедерге ле текши једимдерге једерге бастыра бӧлӱктерге ӧмӧ-јӧмӧ иштеер керек».

Андрей Макин дезе республиканыҥ су-кадыкты корыыр учреждениелери 2018 јылды кандый кӧргӱзӱлерле тӱгескени ле  «Су-кадык» деген национальный ӱлекер бистиҥ тергееде канайда бӱдӱп турганы керегинде јетирӱ эткен. Ол јуунныҥ туружаачыларына ороонныҥ президентиниҥ кӱӱк айда чыгарган Јарлыктарын эске алындырткан. Россияныҥ келер ӧйдӧ ӧзӧтӧн ӧзӱминиҥ јолдоры шак ла бу документте чокымдалган ла илелелген. Президенттиҥ Јарлыгында эл-јонныҥ тоозын кӧптӧдӧри ле олордыҥ узак јӱрӱм јӱрер аргаларын бийиктедери јанынаҥ база лапту айдылган. Россияндардыҥ јажайтан јажын орто тооло јетен сегис јашка јетирер некелтелер тургузылып јат. 2030  јылга јетире дезе бу «потолокты» сегизен јашка јетирери темдектелген.

Бӱгӱнги кӱнде Алтай Республикада башка-башка ууламјылар аайынча јети тергеелик ӱлекер иштеп јат. Олор: балдардыҥ су-кадыгын тыҥыдары ла ӧскӱрери, баштамы эмчилик ле  баштамы санитар болуш јетирери, јӱректиҥ ле онкологияныҥ ооруларыла тартыжары, медболуштыҥ экспортын ӧскӱрери, цифровой бирлик контурды тӧзӧӧри ле эмчилердиҥ учреждениелерин билгири бийик кадрларла јеткилдеери аайынча программалар. Министр бойыныҥ докладында демографияныҥ айалгаларына јаан ајару эткен. Ӧткӧн јылда республикада 3337 бала чыккан. Оныҥ айтканыла, јаҥы чыккан балдардыҥ текши тоозы бисте, 2017 јылга кӧрӧ, 3,4 процентке астаган. Је андый да болзо, јаҥы чыккан јаш балдардыҥ тоозы бисте бийик кеминде артканча. Јаҥы чыккан јаш балдардыҥ тоозы аайынча јаҥжыкканыла Кош-Агаш (21,4%) ла Улаган (20,7) аймактар озолойт. Эҥ ле јабыс кӧргӱзӱ Майма (11,5%) аймакта. Турачак, Шабалин ле Чой аймактарда — 13,6%.

Калганчы ӱч јылдыҥ туркунына божогон јаш балдардыҥ тоозы тергееде билдирлӱ астаган. Мында ӱй улус экстракорпоральный эп-сӱме ажыра бала табар эп-арга бистиҥ республикада јаан јол алынып турганын темдектеер керек. Бу иш эмчиликтерде ОМС-тыҥ полистери ажыра ӧдӧт. Экстракорпоральный болуштыҥ кийнинде бистиҥ республикада барлу улустыҥ учедына одус јети кижи турган ла ак-јарыкка бежен ӱч бала чыккан деп айдар керек. Ӧткӧн јылда Алтай Республикада аборттор эдери база астаган. Министр бу јанынаҥ бойыныҥ докладында Чой, Кош-Агаш ла Кан-Оозы аймактарды темдектеп айткан.

Республиканыҥ су-кадыкты корыыр бӧлӱктеринде оору улуска бийик технологиялу болуш јетирер аргаларга база јаан ајару эдилет. 2018 јылда тергееде андый болушты 1145 кижи алган. Федерал клиникаларда бийик технологиялу болуш 678 кижиге ле 183 балага јетирилген. Мындый болуштыҥ эп-аргазыла республикан эмчиликте 467 кижи эмденген. Тергеениҥ эмчилигинде оору улуска болуш јетирери там ла элбеп јат. Улуска коронарный јаан оору тужында ангиопластика ла стентирование ажыра  реваскуляризация эдилет. Анайда ок оору-јоболду улуска травматология ла ортопедия аайынча бӧлӱкте эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келижип турган болуш јетирилет. Тургуза ӧйдӧ участковый эмчиликтер, амбулаториялар Интернет ажыра иштеер аргалу. Быјыл дезе ФАП-тарды Интернетке колбооры башталар, бу иш бистиҥ тергееде 2020 јылда тӱгенер.

Бӱгӱнги кӱнде республиканыҥ эмчиликтеринде 1601 орын тургузылган. Олордоҥ 453 орын тӱште јадып эмденерине тузаланылат. Тергееде 89 врач-педиатр, 49 врач-гинеколог, 13 неонатолог иштейт. Эмчиликтер врач-педиатрларла 13,27 процентке јеткилделген. Бу тоо Россия Федерацияныҥ орто кӧргӱзӱзинеҥ бир ле эмешке ас (16,2). Мынаҥ ӧскӧ педиатрияда балдардыҥ 8 хирургы, 13 стоматологы, 1 эндокринологы, 1 психиатры ла 2 кардиологы иштеп јат. Республика акушер-гинеколог врачтарла јакшы јеткилделген деп айдар керек. Јажы эр кемине јетпеген балдардыҥ диспансеризациязы 2018 јылда јӱс процентке бӱткен деп, министр темдектеген. Республиканыҥ эмчиликтеринде 59958 баланыҥ су-кадыгы шиҥделген. Бу диспансеризацияныҥ турулталарыла 6681 балада башка-башка оорулар бары табылган. Балдарда ич-карынныҥ оорулары кӧп болгоны јарталган (27%). Јажы эр кемине јетпеген балдарда тынатан органдардыҥ оорулары база ас эмес (19%). Ӱчинчи јерде —  кӧстиҥ оорулары  (10%).

2013 јылда Россия Федерацияда јаан улустыҥ текши диспансеризациязы башталган. Бисте 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 31-чи кӱнине јетире диспансеризацияныҥ баштапкы бӧлӱгин 30624 кижи ӧткӧн лӧ текши диспансеризацияны ӧдӧтӧн план 98% бӱткен. Су-кадыкты шиҥдеериниҥ экинчи бӧлӱгин 4860 кижи ӧткӧн. Бу учуралда план 15,9 процентке бӱткен. Диспансеризация ӧйинде баштапкы ла катап артериальный гипертония 648, стенокардия 24, јаҥы оору-балулар 29, сахардыҥ диабеди 78 ле глаукома 5 кижиде бар болгоны темдектелген. Бӱгӱнги кӱнде эмчилердиҥ учедында чемет оорула оорыган 471 кижи туруп јат. Анайда ок учетто  13 бала ла јажы эр кемине јетпеген 5 јиит кижи турат.

2018 јылда республикада су-кадыкты корыыр учреждениелердиҥ материально-технический тӧзӧлгӧлӧри база билдирлӱ тыҥыган. Чамал јуртта аймактыҥ эмчилигине јаҥыдаҥ тӧртӧн орын тургузылган. Шабалин аймакта Шыргайты ла Ӱстиги-Апшыйакту јурттарда јаҥы ФАП-тар иштеп баштаган. Су-кадыктыҥ 8 учреждениезинде јаҥыдаҥ тудум-јазал иштер ӧткӧн. Су-кадык аайынча  министр Андрей Макин коллегияда эткен докладын тӱгезип, республиканыҥ эмчиликтери, поликлиникалары, амбулаториялары ла ФАП-тары тутагы јогынаҥ, јакшы кеминде иштеп јадылар деген. 2018 јылда  оноҥ ары јакшы иштеер тӧзӧлгӧлӧр салылган. Тутак-једикпестер кажы ла иште болуп турбай. Олор бисте база бар, је республиканыҥ эмчилеринде ишти једимдӱ ӧткӱрер ончо аргалар јеткилинче бар деп айткан.

П. КАБАР

 

 

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина