Алтайдын Чолмоны

Ӧйлӧрди бириктиреечи учук

05.03.2019

Кирген Какай јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинде Шабалин аймактыҥ «Сельская новь» газеди тӧзӧлгӧнинеҥ ала 40 јылдыгын темдектеди.

1979 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинде газеттиҥ баштапкы номери чыккан.

Кычыраачыларга баштанып

Кӱндӱлӱ кычыраачылар, газеттиҥ юбилейлик байрамы ол озо ло баштап слердиҥ байрамар. Нениҥ учун дезе слер барда, газедис те бар. Бистиҥ бичимелдеристиҥ, очерктеристиҥ тӧс јеринде – слер, слердиҥ ајаругарда бистиҥ, журналисттердиҥ, једими де, једикпези де деп айдарга јараар. Слерге бу тӧртӧн јылдыҥ туркунына «Сельская новьло» кожо бек колбугар учун јаан быйан. Чындык најылык база да кӧп јылдарга улалар деп иженедис.

Бис дезе азыйдагызы ла чылап, ӧйлӧ теҥ алтаарыс, эҥ учурлу керектерди тӱрген-тӱкей кӧргӱзерис, јартаарыс.  Аймактыҥ озочыл иштӱ, јилбилӱ улузы, онойдо ок ыраак талаларда јӱрген јерлештерис керегинде мынаҥ да ары бичиирис. Культура, ӱредӱлик, су-кадыкты корыыры, спорт, јашӧскӱрим – шак бу сурактар газеттиҥ корреспонденттериниҥ јаантайынгы ајарузында. Темдектезе, бир ле кижиниҥ јӱрӱмин алза, ол кандый ла болор ине. Айдарда,  сананып та ийзер, аймакта јуртап јаткан он ӱч муҥ кижиниҥ јадын-јӱрӱми башка ине. Кажызыныҥ ла бойыныҥ јолы. Олордыҥ кажызына ла једерге, кажызы ла керегинде бичиири – редакцияныҥ јаан эмес ӧмӧлигине каруулу да, кӱч те иш деп айдар керек.  Бис эки ле кижи – редактор ло корреспондент бичинедис. Бистиҥ штатта эмес корреспондентис Алена Гущинага јаан быйан айдадыс.  Кӧп јылдар туркунына ол бисле кожо иштеген. Је эмди Чаргыныҥ школында ӱредӱчи болуп иштейт.

Меге, ӧскӧ редакторлорго ло чылап, «оору, ӧҥзӱре сурак» — газеттиҥ тиражы. Кычырып турган улустыҥ тоозы јылдаҥ јылга астап јатканы иле. Јаш ӱйе гаджетти ле электрон СМИ-ди артыксынат. Газетке бичидеечилердиҥ тоозын астадарга бойыныҥ «јӧмӧлтӧзин» бистиҥ партнерлорыс – почтовиктер јетирет. Бистиҥ газетке бичидетен баазы јылдаҥ јылга кӧдӱрилет, је каталожный (редакционный) баазы онјылдыктарла солынбай јат. Јӱк ле 2017 јылда ол 20 салковойго кӧдӱрилип, 180 салковойго чыккан. Ондый ок баа 2019 артты. Бичидиштиҥ 416 салковойыныҥ 236-зы почтовый колбуныҥ чыгымына барат. Бого ӱзеери бис связисттерге ай ла сайын газетти Майманыҥ почтамтынаҥ  связьтиҥ бӧлӱгине јетиргени учун бӱдӱн-јарым муҥнаҥ тӧлӧп јадыс.

Надежда ПЕТУХОВА

“Сельская новь” газеттиҥ баш редакторы

Аймактыҥ тӱӱкилик јолында

Туулу Алтайда 1934 јылда, 85 јыл мынаҥ кайра, орус ла алтай тилдерле 18 газет чыккан: 4 областной, 9 аймактыҥ, 5 партийный — текши тиражы 20 муҥга једип туратан. Бу ла ӧйдӧ бистиҥ Шабалин аймакта «Сталинец» деген газет чыгып баштаган. Оны бӱгӱнги газедистиҥ тӧзи-тӧзӧгӧзи деп айдарга јараар. Ол јылдарда Шабалинде бойыныҥ типографиязы болгон. Архив-кӧмзӧниҥ бергениле, ондо 31 кижи иштеген. Редакцияныҥ бойында, штатта, јети кижи болгон. Газет неделеде ӱч катап чыккан. Оныҥ бӱктеринде ороонныҥ тӧс керектери, окылу партийный документтер, аймактыҥ кӱнӱҥги јӱрӱмине учурлалган бичимелдер јарлалган. Иштиҥ озочылдары, соҥдоочылар, јаҥы ченемел-ченелте керегинде кӧп бичимелдер чыгатан. Редакция эмди музей ачылган турада иштеген. Баштапкы редакторы болуп А. Н. Демин, каруулу качызы Н. И. Тодошев, кӧчӱреечизи С. Конокпоев иштеген. Ада-Тӧрӧл учун Улу  јууныҥ јылдарында редактор болуп З. Н. Ефимова ла К. Полуэктова иштеген. Оныҥ кийнинде 1944 јылдаҥ ала 1946 јылга јетире редактордыҥ ижин М. Е. Апенышева бӱдӱрген. Бу ӧйдӧ «Сталинец» неделеде бир ле катап чыгып баштаган.

1958 јылда газетти «Ленинское знамя» деп адаган. 1959 јылдыҥ јаҥар айында Алтайский крайисполкомныҥ јарлыгыла ол тужындагы областьтыҥ аймактарында чыгып турган газеттер токтодылган. 1979 јылдыҥ чаган айында аймактыҥ газеди «Сельская новь» деп адалып, такыптаҥ чыгып баштаган. Эҥ баштапкы тиражы 3821, бичидетен баазы 3 салковой 21 акча болгон. Газеттиҥ редакторы А. Д. Гоняев, каруулу качызы оныҥ эш-барааны Зинаида Михайловна болгон. Јурт ээлем бӧлӱкти озо баштап В. К. Манышев башкарган, оныҥ кийнинде ол партийный јӱрӱмниҥ бӧлӱгиниҥ јааны болуп иштеген. Оноҥ озо бу бӧлӱкти Борис Чунижеков башкарган. Корреспонденттери — Людмила Мильхина, Тамара Кайрукова. Олор аймактыҥ улузыныҥ, совхозторыныҥ, предприятиелериниҥ, организацияларыныҥ ижин бастыра јанынаҥ кӧргӱскен, бичиген. Јурт ээлемниҥ бӧлӱгин Василий Карманчиновичтиҥ кийнинеҥ Герман Иванович Константинов кӧп јылдардыҥ туркунына ак-чек башкарган.

Баштапкы јылдарда редакцияда онойдо ок В. С. Шумаев, А. И. Эдоков, П. Ф. Салбашева иштеген. Олордыҥ эмеш кийнинеҥ Москвада Литинститутты божоткон Надежда Селекова иштеп келген. Ол ӧйдӧ радиоорганизатор болуп Т. Н. Тодошева иштеген. База бир канча јылдардаҥ газеттиҥ ӧмӧлигине иштеерге Владимир Тримаскин, Татьяна Кормина келген. Бу улустыҥ кажызы ла аймактыҥ газединиҥ ичкери ле јаан јолына кӧпти эткен. 1993 јылдаҥ ала ӧмӧликти Н. В. Петухова (Селекова) билгир башкарат — бир ле кыска ӧйгӧ Эркемен Бадиков башкарган.

«Сталинец» ле «Сельская новь» газеттердиҥ бӱктеринде бистиҥ аймактыҥ тӱӱкилик јолы бастыра јанынаҥ кӧргӱзилген ле кӧргӱзилет. Ӧткӧн дӧ ӧйдиҥ, бӱгӱнги де кӱнниҥ керек-јарактары кычыраачыларга јилбилӱ. Онойдо ок ол аймактыҥ келер ӧйдӧги ӱйелерине јилбилӱ болорында алаҥзу јок.

Серафима ЯЖАНКИНА,

Шабалиндеги краевед музейдиҥ јааны

Ӧйдиҥ некелтезиле ачылган

Меге тӧртӧн јыл мынаҥ кайра газеди тӧзӧлип, ижин баштаган ӧмӧликте тӧрт јылдаҥ ажыра иштеерге ырысту учурал келишкен. Сананзам, ол ончозы кече-башкӱн ле болгон немедий. 1977 јылдыҥ тулаан айында  Горно-Алтайсктагы зооветтехникумды  божотком. Ол ло тарыйын мени Шабалин аймактыҥ ветстанциязына иштеерге аткарган.

1978 јылдыҥ ӱлӱрген айында мени КПСС-тыҥ райкомы, бӧлӱктиҥ јааны А. Б. Соколов кычырды. Јадын-јӱрӱм, иш-тош керегинде сурап турала, ол КПСС-тыҥ обкомыныҥ бюрозыныҥ јӧбиле аймакта 1979 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинде бойыныҥ газеди чыгып баштаар деп айтты. Ол мени редакцияда иштеерине кычырды.  Мен алаҥ кайкап отура бердим.  Нениҥ учун дезе чек ӧскӧ иш, ӱзеери бойымды журналист деп кӧрӧргӧ дӧ, сананарга да коркышту болды. Анатолий Бакумович   јаҥы иштиҥ учурын јартады, је мен јӧпкӧ кирбедим. Јаан удабай база ла куучынга кычырды. Учы-учында мен јӧпсиндим. Онойып, 1978 јылдыҥ кӱчӱрген айында мени аймактыҥ газедине јурт ээлем аайынча бӧлӱктиҥ јааны эдип кӧчӱрген.  Газеттиҥ редакторы болуп А. Д. Гоняев јӧптӧлгӧн. Ол оноҥ озо Алтайский крайдыҥ райондорыныҥ газеттериниҥ бирӱзинде иштеген. Санааркаш тыҥ ла болгон: ишти недеҥ баштаар, иштеп болорым ба, материалды канайда белетеер ле о. ӧ. кӧп тоолу сурактар ӧзӧкти ӧйкӧгӧн. Газеттиҥ ичкери јолына аймактыҥ јаандары јаан ајару эткен, кӧп тоолу сурактар аайынча јӧмӧгӧн, болушкан. Ол туштагы КПСС-тыҥ райкомыныҥ баштапкы качызы П. Е. Голов,  райкомныҥ качызы А. И. Айманов, бӧлӱктиҥ  јааны А. Б. Соколов, райисполкомныҥ качызы И. А. Охрин газеттиҥ учурын јакшы билген.

Јаҥы тӧзӧлгӧн газеттиҥ редакторы А. Д. Гоняев байлык ченемелдӱ болгоныныҥ шылтузында ӧмӧликтиҥ ижин де, јилбилӱ бичимелдерди  де белетееринде тайанатан тӧзӧгӧ болгон деп айдарга јараар. Газеттиҥ баштапкы номерин белетеериле коштой газетке бичидер ишти тӧзӧӧри, јурткорлорло колбу тудары, кычыраачыларла туштажулар ӧткӱрери аайынча иш ле оноҥ до ӧскӧ туура салбас сурактарла  иш ӧткӧн.

Ол ӧйдӧ газетте беш ле кижи иштеген. Онойып, сакылталу газеттиҥ баштапкы номери ак-јарыкка чыккан. Јылу уткуулдар, кӱӱнземелдер, газетте јарлалатан јилбилӱ бичимелдер јанынаҥ јолду шӱӱлтелер кӧп лӧ болгон. Онызы бистиҥ ижиске јилбӱ берген деп айдарга јараар. Ченемел јылдарла келген. Јаҥжыкканы аайынча јылдыҥ ла Печатьтыҥ кӱнине уткый иштиҥ турулталары кӧрӱлетен. Онойып, бистиҥ газет Алтайский крайдыҥ 67 районный ла городской газеттериниҥ ортодо эҥ артык 10 газеттиҥ тоозына кирген эди. Бичимелдер талдама, полиграфиялык јаны база бийик кеминде.

Аймактыҥ јурттарыла кӧп тоолу командировкаларды  јакшызынып эске аладым.

«Сельская новь» газеттиҥ тӧртӧн јылдыгыла, учурлу байрамыла колбой ӧмӧ-јӧмӧ иштеген коллегаларым А. Д. Гоняевти, Г. И. Константиновты, Т. А. Кайрукованы, П. Ф. Салбашеваны, Н. В. Селекованы ак санаала, алкыш-быйанла јылу сананадым. Бӱгӱнги кӱнде аймактыҥ газединиҥ чике тӧзинде турган, оныҥ ӧзӱмине кӧпти эткен ле ак-чек иштеген, газеттиҥ учурын кӧдӱрген улустыҥ кезиги ортобыста јок болгоны карамду. Јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген А. И. Айманов, А. Н. Эдоков, И. К. Сабашкин керегинде эзем бистиҥ јӱректеристе артар.

Бӱгӱнги кӱнде газет аймактыҥ эл-јонына сӱреен керектӱ. Кычыраачылар тӧрӧл газеди ажыра  аймактыҥ экономикалык, политикалык,  јондык јӱрӱми керегинде солундарыла јилбиркеп таныжадылар. Онойдо ок олор республиканыҥ ла ороонныҥ солундарыла, аймактыҥ кӱниҥги јадын-јӱрӱмиле таныжат. Газет ӧйлӱ-ӧйинде чыгат, кычыраачылардыҥ газедине јилбӱзи јаан, олор сӱӱнчилериле, курч сурактарыла эҥ ле озо газедине баштанып турганы – сӧс јогынаҥ редакцияныҥ ӧмӧлигиниҥ, онойдо ок оныҥ редакторыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ једимдӱ ижи деп айдар керек. Байлык ченемелдӱ журналист-ветеран редактор газетте ижин јаҥы баштап јаткан јииттерге јозок деп айдарга јараар.

Василий МАНЫШЕВ,

Алтай Республиканыҥ  Эл Курултайыныҥ

комитединиҥ председатели