Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Талдаштардыҥ јаҥы эп-аргалары

11.03.2019

Кочкор айдыҥ 28-чи кӱнинде ле тулаан айдыҥ 1-кы кӱнинде Москва калада Баштапкы текшироссиялык электоральный медиафорум ӧткӧн. Мында талдаштарда талалык СМИ-лердиҥ учуры, журналисттердиҥ ижи керегинде эрмек-куучын болгон.

Мындый медиафорумды Тӧс талдаачы кӱреениҥ (ЦИК) јӧмӧгӧниле СМИ-лердиҥ башкараачыларыныҥ биригӱзи ле јайым талдаштардыҥ Российский фонды башкарып ӧткӱрген. Медиафорумда блааш-тартышту куучын, мастер-класстар, талдаштардыҥ тӧзӧӧчилери ле журналисттер ортодо колбу тудатаны аайынча эрмек-куучын, «Электоральные медиа-коммуникации: доверие и достоверность» деп кӱрее куучын болгон.

Пленарный бӧлӱкти ЦИК-тиҥ председатели Элла Памфилова башкарып ӧткӱрген. Ол ЦИК-те јербойында талдаштарды тутак-једикпестер јогынаҥ ӧткӱрерине јаан ајару эдилип турганы керегинде айтты. Талдаштар аайынча јасак јарадып чыгарарында једикпестерди чокымдап, олорды јоголторына ууландыра кӧп иштер ӧткӱрилген ле албаты-јонго јетирӱлерди элбеде јетирери талдаштардыҥ системазыныҥ чыҥдыйын бийиктедерине ууламјылалат деп, ол айткан.

Медиафорумныҥ экинчи кӱнинде ороонныҥ талаларыныҥ СМИ-лерин ЦИК-тиҥ ижиле таныштырган. Интернет эп-арганыҥ болужы ажыра 85 таланыҥ туружаачылары видеоколбуда болды.

Эмди болотон талдаштарда јаҥы јетирӱлик технологияларды тузаланар арга болотоны солун јаҥыртулардыҥ бирӱзи болот. Ол эп-аргалар цифровой (цифровой избирательный участок) ло электронный бӱдӱмдӱ (электронное дистанционное голосование) болотоны керегинде Тӧс избиркомныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Николай Булаев куучындаган. Јаҥы эп-арганы тузаланарыныҥ тӧзӧлгӧзи мыныҥ алдында талдаачы участоктордо ӧткӱрилген талдаштардыҥ ченемелине тайанган.

Мобильный ӱнбереечи кандый ла јерде јӱрӱп, Интернет колбу ажыра бойыныҥ ӱнин кӱӱнзеген кандидат учун берер аргалу. Ол талдаштар тӧзӧп ӧткӱрер участокко талдаштарда мобильный эп-аргала туружары керегинде угузып јат. Угузуны онойдо ок МФЦ ол эмезе госјеткилдештердиҥ порталы ажыра 45 кӱн озо эдерге јараар.

Мындый эп-арга ороонныҥ президентиниҥ талдаштарында база тузаланылган болгон. Ол тушта бу эп-аргала талдаштарда тузаланар кӱӱнин 5700 муҥга јуук кижи угускан. Олор бойын јаҥжыкканы аайынча бюллетеньдерге темдектер тургузары аайынча тооломноҥ кырдырып, мобильный талдаачылардыҥ тоозына кийдирткен. Онойып кӧп тоолу ӱнбереечилер талдаштар ӧйинде гран ары јанынаҥ да ӱнин бергилеген. Бу эп-аргала талдаштарда туружарга кӱӱнзеген улустыҥ 84 проценти ӱнин берип турушкан.

Онойып, келер ӧйдӧ Москва калада баштапкы этапта цифровой эп-аргалу талдаачы 30 участок болор. Тургуза ӧйдӧ ӱч округта Госдумага ӧдӧтӧн ӱзеери талдаштарда депутаттарды ла 16 субъектте тергеелердиҥ башкараачыларын бу участоктор ажыра база талдап тудар арга болор. Айдарда, талдаштардыҥ ӧйинде ӱнбереечи Москвада болгодый болзо, ол бу участокторго келип, субъектте болуп јаткан талдаштарда туружып, ӱнин берер аргалу. Ӱнбереечи кижи госјеткилдештиҥ порталына озолондыра кирип, ол ажыра угузу бичиир. Ондо ол кандый талдаштарда туружарга турганын ла Москвадагы кандый цифровой участокты талдап алар аргалузын темдектеп салар учурлу. Ол тушта ӱнбереечи јербойындагы участоктоҥ чыгарылып, цифровой талдаачы участокко кийдирилип јат. Цифровой участокко ӱнбереечи бойы келер учурлу. Ол онойдо ок бу участоктыҥ тооломына кийдирилгенин эмезе кийдирилбегенин билерге, бу участокко келип, паспортын кӧргӱзер. Цифровой участокто оныҥ ады-јолы бар болзо, ол талдаштарда туружар. Је качан цифровой участокто ӱнбереечиниҥ ады-јолы јок болгон кийнинде, ол талдаштарда туружып болбос, нениҥ учун дезе ӱнбереечи јербойындагы участоктоҥ чыгарылбаган. Мынызы ӱнбереечи талдаштарда эки катап турушпазын јеткилдеп турганы дегени. Цифровой участоктордо керектӱ јазал-оборудованиелер бар. Ӱнбереечиниҥ штрих-коды аайынча ол экранга керектӱ бюллетеньди чыгарып јат. Аҥылу кнопкалардыҥ болужыла талдаган кийнинде, талдаштыҥ турултазы чаазынга чыгарылат.

Бу ченелте-эксперимент тутак-једикпестер јогынаҥ ӧдӱп, једимдӱ болгон кийнинде, мындый 5000 талдаачы участок тӧзӧлӧр. Олор соҥында ончо аймактарда, тӧс јерлерде болор. Ӱнбереечилер талдаштарда туружып, бу эп-арганыҥ болужыла ӱнин бергедий арга алар. Эмдиги бу ченелте талдаштарла колбулу программаныҥ технический, интеллектуальный аргаларын кӧрӧрине болушту. Мындый схема сӱрекей јарамыкту, эрчимдӱ болгоны эмди де јарт. Ол бежен минуттыҥ туркунына 1 миллион угузуны кӧрӱп салат.

Талдаштардыҥ электронный дистанционный ӱнбереечи деп модели аайынча ӱнбериш база мындый ок эп-аргала ӧткӱрилет. Је талдаштардыҥ кӱнинде ӱнбереечи Интернеттиҥ болужыла госјеткилдештиҥ порталы ажыра бойыныҥ аҥылу кабинедине кирип, ӱнин берер. Оныҥ турулталары электронный эп-аргаларла чоттолор.  Дистанционный эп-аргала ӱнбереечилер айлынаҥ чыкпай, ол эмезе јол-јорыкта ла ӧскӧ ороондордо јӱреле, талдаштарда ӱнин берер аргалу болор.

Журналисттер талдаштарда тузаланар бу јаҥыртулар аайынча кӧп сурактар берди. Ӧрӧ айдылган эки эп-арганыҥ кажызы эрчимдӱ ле улуска эптӱ болорын ӧй кӧргӱзер.

С. АБЫСОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина