Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Акабыс ондый кижи болгон…

12.03.2019

Балдардаҥ јакшы улус таскадарга канча ӱйелерге интеллигенттер де, ӱредӱлӱ де, тереҥ билгирлерлӱ де болоры керек јок. Биледе ада-энелердеҥ камаанду айалга, ич-кӧгӱс ууламјы кандый – онызы јаан учурлу. Бу керегинде бис Зоя Васильевна Карамаевала кожо куучындаштыс. Ол бӱгӱн чыкканынаҥ ала 90 јылдыгы болотон ады јарлу јондык-политикалык ишчи Михаил Васильевич Карамаевтиҥ кичӱ сыйны. Зоя Васильевна ада-энези, чыккан јери Кумжулу, тӧрӧӧндӧри ле јуук улузы, ол тоодо Михаил аказы керегинде куучындаган.

Бистиҥ адабыс Василий Васильевич 1899 јылда Шабалин аймакта Кумжулуда чыккан. Ол јаан эјези Татьянаныҥ ла јестези Карамайдыҥ билезинде чыдаган. Бистиҥ Карамаевтер деп ӧбӧкӧбис оноҥ келген. Адабыс јаандап, кижи алар ӧйи једерде, Могыйтага кыс кӧрӱп барган. Ондо ого Ирина деп кыс јараган ла оны Кумжулуга экелген.

Јиит улус тойлонып, јуртай берген. Удабай балдар чыккан. Биледе он бала болгон: беш уул ла беш кыс. Эҥ јааныс Саша болгон. Оны ээчиде Иван, Агафья, Лена, Михаил, Прокопий, Володя, Ксения, Дуся ла мен чыкканыс. Ӱч уулчак јашта божогон, онойып бис јети кижи ӧскӧнис: эки уул ла беш кыс. 1947 јылда энемди јети бала азыраганы учун «Материнская слава» орденле кайралдагандар.

Ол ӧйдӧ ончо улустый ок бис бай јатпаганыс, је ада-энебис бисти ӱредип аларга чырмайгандар. Јуртыста школ јок болгон. Оныҥ учун Миша ла Ксения Акјолдо ада-энебистиҥ таныштарында јадып ӱренген. Јаан класстарга једип, балдар Шабалинде ӱренген.

Адабыс јымжак кылыкту болгон, бис оноҥ качан да кату сӧс, кыйгы-кышкы укпаганыс. Энем неге-неге ачынып турза, ол сӧс јоктоҥ јӱк ле кӱлӱмзиренетен. Бис адамды эзирик база кӧрбӧгӧнис. Бистиҥ биледе јаан тал-табыш, кериш-согуш болбойтон. Адам сӱреен ару-чек кижи болгон. Кумжулуда јаашта базып та болбос балкаш болотон. Айылдаштар адамды кейле учуп јат, оныҥ учун балкаш јуукпайт деп кокырлайтан. Оныҥ бу кылыгын бистиҥ јеенис Юрий Сабашкин тӧзӧгӧн – јаантайын ару-чек јӱрер.

Энем, Ирина Константиновна, адамнаҥ бир јашка јиит болгон. Ол иштеҥкей, омок кижи, бир де кичинек бош отурбайтан. Энем чындыкты сӱӱр, чикезин айдар ла ак-чек болгоны учун оны јерлештери айдатан: «Байсканныҥ ӱйи јаргычы да, прокурор до». Балдарын да ол ондый кылык-јаҥду эдип таскаткан. Михаил акам облисполкомныҥ председатели боло берерде, энем ого айдатаны санаама кирет: «Јамыла кожо чӱмеркек боло бердиҥ, улусты да ајарбай бардыҥ…». «Канай ајарбайтаҥ, качан кожо иштеп јӱргеҥде» — деп, акам актанатан. Акама энези адазындый ок ак-чектиҥ јозогы болгон. Оныҥ да учун ол областьтыҥ баштапкы кижизиниҥ ижинде де болгон болзо, бойыныҥ карманын государствоныйыла булгабайтан, ижинеҥ барала, службазыла келишкен ончо јеҥилтелердеҥ мойношкон.

Энем, ус колду кижи, билезине де, јерлештерине де кӧктӧнӧр, тӱӱнер болгон. Кандый амтанду курсак азатан эди! Ӧзӧгинде аарчылу ла батунду пирожокторыныҥ амтанын эмдиге ундыбагам.

Бис, кыстары, јаан улус болуп калала, энемди шылаганыс – адам ого качан да кол кӧдӱрбеген бе деп. Энем ондый неме санаама кирбейт дейтен, оноҥ кожотон: «Слердиҥ адагар алтын кижи болгон». Биледеги улустыҥ бой-бойын тоогоны ла сӱӱгени бисти ада-энебиске, айылыска јаантайын тартатан, кару улусты кучактаарга улайын јанатаныс. Ондый кӱӱн-тап јаҥыс бисте болбогон, Михаил де айылына, ада-энезине тыҥ тартылатан. Кош-Агашта комсомолдыҥ райкомында, оноҥ Улаганда иштеп јӱреле, ол бир де катап кӧндӱре ӧтпӧгӧн. Машинаны Камлакта артырып салала, Кумжулуга јойу келип, ада-энезине туштажып, куучындажып баратан.

Бистиҥ јерлештерис те нак јаткан. Кой сойгондо, јаан казанга кайнадып, ончолорын кычыратаныс. Јанып јаткан улуска энем кожо эт база беретен. База бир ӧйдӧ бис ӧскӧ улустыҥ айылына койдыҥ эдин јип баратаныс. Ондый нак болгоны улусты кӱч ӧйди ӧдӱп чыгарга болушкан эмей. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга эҥ озо адам, ээчиде Иван акам барган. Энем олорды фронтко ӱйдежип турарда, јуртта неме билер Барбалай эмеен айткан: «Ирина, кӱнниҥ чогы кырлардыҥ бажын јарыдып ла ийзе, кудай сениҥ јуук улузыҥды корулазын деп, болуш сурап, мӱргӱп тур». Јуу ӧткӧнчӧ, энем кӱн чыкса ла мӱргӱп јӱрген. Айса болзо, оныҥ бажырганыныҥ шылтузында адам ла акам јанып келген.

Олор фронтко јӱре берерде, билебис ӧскӱзирей берген. Энем тӱжине ле иште. Агафья ла Михаил айылдагы иштерди эдип, оогошторын кичееген, ӧйлӧ кожо олор до колхозто иштеген: мал-аш кабырган, азырал белетеген. Колхозтыҥ уйлары ӧлӧрдӧ, энемди бурулап, Кызыл-Ӧзӧктӧ отургызып койордо, сӱреен кӱчке келишкен. Кызыл-Ӧзӧктӧҥ энемди Каракокшодо агаш јыгар иштерге аткарып ийген. Аганя ла Миша ол керегинде адама бичиген. Адам ол самараны командирине кӧргӱскен ле айылына балдарын кӧрӱп саларга суранган. «Слерде не, совет јаҥ чек јок по?» — деп, командир кайкаган ла адама болужар сӧзин берген.

Энем бойы ондый бурулашла јӧпсинбей, СССР-дыҥ Ӱстиги Совединиҥ председатели М. И. Калининге самара бичиген. Адамныҥ командириниҥ болужы ба айса тегин крестьянканыҥ самаразы бастырасоюзный старостага јеткен бе, је энемди јайымдагандар. Ол уйку да, амыр да јоктоҥ айылына канаттудый учкан. Экинчи конокто ло айылына једип келген. Агафья эјемниҥ айтканыла, балдар карачкыда таныш обор кӧрӱп ийеле, кӧстӧрине бӱтпей де турган. Энем бастыра јӱрӱминде Михаил Ивановичке балдарын ӧскӱс артырбай, тӱрмедеҥ јайымдаганы учун быйанду јӱрген. Оны кӧрӧр кӱӱнин айдатан. Бис јаандайла, кемибис те Калининниҥ јуругын экелген. Энем кайкап туратан: кандый карган кижи, кӧпти, байла, кӧргӧн…

Кумжулу – бай ла тӱжӱмдӱ јер. Кӱч јылдарда ол бисти кузугыла, јиилектериле азыраган, колхозтыҥ јалаҥдарында ла улустыҥ маалазында јакшы тӱжӱм болотон. Кӧстӧриме эмди ле кӧрӱнет: јуртты айландыра ӧлӧҥ толкуланат, олордо кӱнниҥ чокторы ойнойт, кӱн бойы толкуланып, сеге јууктап келеткендий билдирет. Бу јурукты мен тӱш јеримде улайын кӧрӧдим, ойгонып келеле, јӱк тӱжим болгонына ыйым келет.

Кумжулу сууда балыкты колло тудатан. Миша балыктап барза, бис Дуся эјемле экӱ кожо баратаныс. Бисте энем кӧктӧгӧн кеден баштыгаштар. Миша балыктар јажынган јаан таштарды шиҥдеп, суула базар. Кызыл колло тудуп, јаратка таштап јат. Бис олорды јууп алатаныс. Онойып, адару турган Таратыга једип јадыс, ол ӧйдӧ баштыгаштарыс толо, эмеш амырап, кайра јанадыс. Миша балыктарды апарып јат, јолой балтыргандар ӱзӱп берет. Оогош биске олор тату билдиретен.

Акам биске сӱреен ајарулу ла јалакай болгон. Оныҥ учун мен Дусяла экӱ оны школдоҥ тыҥ сакыйтаныс. Кышкыда ол бисти аттыҥ чанагына отургызып, кырга чыгарып, оноҥ јыҥыладып туратан. Чанакла коштойында јиктердеҥ одын тартатан. Акамда Матрос деп атту ийт болгон. Оны чанакка јегип, кырды тӧмӧн тартыратан, јабыс јерде бойы тартатан ошкош. Экелген та јок — мында ла кезип, јарып койотон. Дуся айдатан: «Угуп туруҥ ба, малтазыныҥ табыжын, эмди кулаштап барарыс». Оныҥ кӱчтӱзин, капшуунын кайкашсаас, акам кайыҥныҥ одыны соокто јакшы јарылат, оныҥ учун тӱрген иш ӧдӧт деп јартайтан.

Ӧйи једип, школго Дуся барган. Ол Чаргыныҥ школында ӱренген. Олордыҥ јанарын эмди меге јаҥыскан сакыырга келишкен. Миша амыраар кӱндерде Шабалиннеҥ кайда машиналу, кайда јойу Чаргыга једип, сыйнын ээчидип јанатан. Камлакта амырап алала, ойто јолго чыгатан. Сыйны арый бергенде, јӱктенип алатан. Ондый аканы сӱӱбес арга јок болгон.

Энемниҥ айтканыла, акамныҥ ийди улайын ла оны ишке ӱйдежип, ыраак јокто јадатан. Кезикте ол тура калып, кейди тӱрген-тӱрген јыткарып, боочы јаар маҥтайтан. Онызы балдардыҥ кемизи де јанып јатканын керелейтен.

Акам бастыра јӱрӱминде бисти кичееп, корулап јӱрген. Тогус класстыҥ кийнинде бир эмеш иштейле, черӱге барган. Дусяга ла меге Матросын артырган ла келгенче кичеезин деген. Белоруссияда Полоцк калада танковый частьтарда турган. Бичикчи, каруулу ла јараш бичип турган солдатты командирлер ајарып, штабка алгандар. Ол биске самараларды кӧп бичиген. Олордыҥ бирӱзинде биске «Скучаю без вас» деп сӧстӧр бичилген фотојурук келген. Мен ол бичимелди улайын кычырып, ол не дегени деп сананып јӱретем. Орус тилди билбес болгом, сураарын билбегем. Михаил јанып келеле, не бичилгенин јартаган, орус тилле не бичилген дезе, Белоруссияда алтай тил билер фотограф јок болгон.

Службазын ол сержант званиелӱ божоткон. Оны черӱде артырган, је ол айылында улус сакыганын билген. Јаан акабыс Иван јууныҥ кийнинде јанбаган, кижи алган, Россияда артып калган болгон. База бир уулы айылынаҥ ыраакта артып калза, ада-энебиске ол јаан согулта болор эди. Черӱдеҥ јанып, Михаил комсомолдыҥ аткарганыла Кош-Агаш аймакка иштеп барган. Бу иште ол бойын јакшы тӧзӧӧчи, јашӧскӱримниҥ башчызы деп кӧргӱскен. Ол ло ӧйдӧ акам бойыныҥ салымына – Варяга, Варвара Сергеевна Казагачевага, туштаган. Ол акама сӱӱген эжи, биске јалакай ла кичеемелдӱ јеҥе болгон. Акамды Барнаулда бийик партийный школго аткарып турарда, ол билелӱ, балдарлу болгон. Ондый да болзо, ол орто ӱредӱ алып, он класстыҥ экзамендерин экстернле табыштырып, партийный школды јеҥӱлӱ божоткон.

Ол ӧйдӧ Дуся эјем мединститутта ӱренген, акамныҥ билезиле кожо квартирада јаткан. Оноҥ олорго мен кожулгам. Эмди сананзам, бис кандый тенек болгоныс: акам билезиле квартира да аайы јок јерде (стенелериле улайын ла суу агатан) јаткан ине. Бисти кожо јаттыргызып, бир де чаптыксынбаган. Варвара Сергеевна јеҥебис бисти бойыныҥ сыйныларындый ла кичеерге, тойо азыраарга чырмайган. Энебистий ле кӧкчи болгон. Оныҥ ус колдоры биске артык акчалу јадар арга берген: бис јӱк акамныҥ стипендиязына јатканыс. Ол бастыра јӱрӱминде кӱндӱзек, јалакай бойы арткан. Соҥында бистиҥ балдарыс та Михаил таайыныҥ ла Варвара јеҥезиниҥ кичеемелин кӧргӧн. Ирина кызым мени јашта сурайтан: «Эне, ӧзӧги Варя јеҥебистиҥ ошкош, оосто кайылып турар пирожоктор быжырзаҥ».

Бистиҥ јаан акабыс Иванныҥ ӱйи база јакшы кижи болгонын айдар керек. Олор ада-энеме айылдап келгенде, бош чек отурбас, энеме болужарга ла туратан. Уй саар ӧйдӧ Татьяна Давыдовна кӧнӧктӧрди кап тудуп, энемнеҥ озолодо јӱгӱрип браадар. Энем акама айдатан: «Иван, ӱйиҥди токтот, айылчыга уйдыҥ алдында отурарга јарабас».

Варвара Сергеевна јакшы тӧзӧӧчи, башкараачы болор кылыкту болгон. Је ол бойын билеге учурлаган. Оныҥ јӧмӧлтӧзиниҥ, оҥдоор ло сӱӱр јайалтазыныҥ шылтузында бистиҥ акабыс бойын государствоныҥ керектерине учурлаар аргалу болгон. Ол ӱйин баалаган, бойыныҥ кирезинде оны кичееген: улайын телефон согуп, качан келерин, узак иштеерин айдып койотон. Јаан јашта јаҥыскан артып, ӱйин јоксынып, карыгып јӱретен. Ондый ӧйдӧ оны јӱк баркалары сӱӱндиретен.

Акабыс ондый кижи болгон…

Кумжулу – тӧрӧл јурты…

Кумжулу деп сӧсти укканда, кижиниҥ санаазына Михаил Васильевич Карамаев, алтай литератураныҥ классиги, Алтайдыҥ јайаан интеллигенциязыныҥ бирӱзи Лазарь Васильевич Кокышев ле оныҥ чӱмдемелдериниҥ геройлоры болуп калган ӧскӧ дӧ јерлештер кирет.

Кумжулу – ол јӱк бу јарлу улустыҥ кичӱ тӧрӧли эмес, ол эмди Камышлинский деп учар суузыла, тӱби јок, бу јердиҥ улузыныҥ јердиҥ оозы деп адаган куй-тажыла туристтерди јилбиркеткен алтай.

Кумжулу – мениҥ бала тужымныҥ чӧрчӧктий јери, ого мени беженинчи јылдардыҥ бажында Эртечи Саламчиновна энем Саламчы ла Анна Дедеевтер каргандарга айылдадып экелип туратан.

Бистиҥ јуртаган Беш ичиниҥ эмеш кату ай-кӱниниҥ кийнинде, Кумжулу меге чӧрчӧктӧрдӧ айдылган кеен алтайдый билдиретен. Ондо кырлардаҥ ап-ару суулу суучак агып јадатан, јараттарында ӧскӧн бороҥот, јодро балдарды бойына јаан јиилектериле кычыратан. Чеденди ажып, коштойында ла јиилекти, кырлаҥды ӧрӧ базып, уй-јиилекти табарыҥ… Чӧрчӧк эмес пе?

Карган энем беени саайла, амтанду кымыс эдетен, Кумжулуныҥ куруттары кандый амтанду эди! Мен кайда да ондый курут јибегем… Ол ӧзӧктӧ јуртаган улус та меге јаркынду, јайалталу ла солун деп билдиретен. Олор иштеҥкейиле, бой-бойыла ак-чек болгоныла, ончолорыныҥ ла јӱрӱмин, анчада ла балдардыйын јарандырар, олорды бойыныҥ јӱрӱмиле таскадар кӱӱндӱзиле аҥыланганын айдар керек.

Мен кычырып ӱренип алала, кажы ла јай келип, каргандарга алтай бичиичилердиҥ баштапкы бичиктерин, «Алтай баатырларды» ла ӧскӧ дӧ чӧрчӧктӧрди кычырзам, олор кандый тыҥ сӱӱнетен эди. Улус иштиҥ кийнинде кемниҥ де айылына јуулыжып, керосиндӱ лампаны ба, тегин јарчааны ба кӱйдӱрип, мениҥ кычырганымды угатан. Кезикте кай чӧрчӧктиҥ текстинде кандый бир келишпести угуп, бой-бойы ортодо сӧс блаажып туратан. Оноҥ ойто ло токунап угатан. Јӱк мен арый бергемде, карган энем мени уйуктадып, айылчыларды јандыратан. Бис Санакуш карганныҥ барказы Раяла (эмди ол Чичканова) экӱ селижип кычыратаныс. Бистиҥ каргандарыс бисти бичикчи деп, не аайлу оморкойтон, сӱӱнетен эди!

Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган институдында иштеп јӱрген сыйным, Надежда Николаевна, ол улус «Алтай баатырларда» башка-башка варианттар болгоны керегинде блаашкан учуралдар солун эмтир деген. Олор алтай кай чӧрчӧктӧр башка-башка варианттарлу ла улус башка-башка кайчылардаҥ башкаларын угар аргалу болгонын јарт керелейт. Ол тушта каргандардаҥ башкаларын угуп, бичип алган болзобыс деп эмди сананадыс!

Василий Карамаев карганныҥ айылында чӧрчӧкти кычырганыста, бисти озо ло баштап тату курсакла – талканнаҥ эткен конфетле эмезе сахарлу аарчыла кӱндӱлейтен, оныҥ кийнинде ле айландыра отурып, јаҥы бажалыктарды угатандар. Олордыҥ кыстары ла Люба барказы (Агафья Васильевнаныҥ кызы) ол тушта ӱренип туратан ла Кумжулуда јатпаган.

Бир катап карган энем деремнедӧӧн учуртып клееткен кызычакка удура тайагын тудунып, суучакты кечире јӱгӱргени санаама кирет. Ол уйлардыҥ бажы болуп јӱрген јаан букага сӱрдӱрип клееткен кызычак Люба болгон. Люба коркыганынаҥ тыркыражып куучындаган: боочыны ол ажып келерде, уйлар јӱрген. Кызычак уйлардаҥ ыраада да баскан болзо, калју бука кӧрӱп ийген. Кумжулуда Кызыл-Уул деп атту букадаҥ керек дезе эр улус јалтанып туратан. Энемниҥ куучындаганыла, ол бука бир катап атту уйлар кабырып јӱрген карган адама табарган. Јырааларда ат тӱрген маҥтабай барарда, бука јаба једишкен. Карган адам агаштыҥ ары јанындӧӧн бурыган да болзо, бука аттыҥ ичин јара сӱзӱп ийген. Карган адам агаштыҥ будагынаҥ тудунып аргаданган. Ол бука ӱӱрди јерлик аҥдардаҥ корулап турган учун, оны ӧлтӱрбей тургандар. Кызнак деп эмеенниҥ согушчаҥ пӧтӱги де улуска чурайтаны санаама кирет.

Мениҥ јаш тужымда Кумжулуда јашӧскӱрим јатпай турган, кем де ӱренген, кем де кӧчӧ берген. Михаил Васильевич Карамаев бала тушта уйлар да кабырган. Энемниҥ эске алынганыла, ол уйларды јобош уйга минип кабырган. Атты оогош балдарга эрте деп бӱдӱмјилебейтен бе айса ат једишпейтен бе, кандый. Уулчактар оогош Одонды (Михаил Васильевичтиҥ јаштагы ады) «Уй атту кавалерист, маргыжак!» деп шоодып туратан. Эмезе сакыбаган јанынаҥ уйды соксо, Одон келип тӱжеле, уулчактарды сӱрӱжер болгон.

Мениҥ энем јарлу јерлештеринеҥ јаан болгон. Ол јууныҥ кийнинде адама барала, оныла кожо Кумжулудаҥ јӱре берген. Адам ӱредӱчи болгон, ол тушта олорды кайдаар ла аткаратан. Ол Кумжулуда да иштеген, Одонды да, Лакапты да (Лазарьдыҥ ады) ӱреткен.

Мениҥ Саламчы таадам тоҥжан, Михаил Васильевичтиҥ адазы база тоҥжан болгон. Анна тайнам комдош сӧӧктӱ, Лакаптыҥ адазы ла Михаил Васильевичтиҥ энези, акалу-сыйындулар, база комдоштор болгон. Олор бастыра јӱрӱминде тӧрӧӧнзижип јӱрген, јаандарын тооп, бисти де олордыҥ балдарына «слер» деп баштанзын деп ӱреткендер.

Јаандап калала, мен Михаил Васильевичле ада-энем јуртаган Беш-Ӧзӧктӧ тушташкам. Ол јол-јорыкта јӱреле, бистиҥ айылга кирип, солундарды угуп чыгарын ундыбайтан. Энем ол келгенде, сӱреен сӱӱнетен, тӧрӧӧнин чегенле, курутла, алтай аракыла кӱндӱлейтен. Михаил Васильевич оныҥ куруды «Кумжулуныҥ» деп мактап туратан.

Соҥында мен ол јылдарда синоптиктиҥ солун ӱредӱзине, Одессада гидрометеорологияныҥ институдына киреримде, М. В. Карамаев оны билген ошкош – ол энеме мени ӱредӱни божодып, јерине келип иштезин деп айдатан эмтир. Мен јакшы ӱренгем, дипломымды Москвада корулагам, ондо иштеерине кычырту да болгон. Ада-энем јанзын деп кычыргандар, бойым да јериме тартылгам.

Дипломды корулайла, јанып, мен энемле кожо јуртыска да јетпей, Михаил Васильевичке јеткенис. Ол облисполкомныҥ председатели болуп турган ӧй. Јамылу кижи меге кӧп сурактар берип, узак ла куучындашкан, ол областьтыҥ ончо иштерине бойыныҥ кадрларын ӧскӱрип, јууп чырмайган башкараачы болгонын соҥында јакшы оҥдоп турбай. Ол јылдарда Горно-Алтайскта јадар јер јанынаҥ сурак коркышту курч турган. Јиит специалисттерге квартира, тура алар деген ижемји ас болгон. Онойып, мен квартираларда јадып, бойымныҥ квартирамды аларга очередьте беш јыл тургам. Чек чӧкӧйлӧ, мен Киев калада Укргидрометтеҥ кычырту алып, барарга санангам. Мениҥ бу амадумды билип, Михаил Васильевич мени бойына кычырган. Мен кӧп јерлердеҥ, ол тоодо Росгидрометтеҥ (ондо албатыныҥ ээлемин јеткилдеер бӧлӱк болгон) кычырулар болуп турганын ла јадар јер јанынаҥ кӱчке келижип јат деп айдып бергем. Михаил Васильевич тургуза ла горисполкомныҥ јааны Владимир Алексеевич Харинге телефон согуп, национальный кадрды јылыйтпаска, меге кандый бир јадар јер берзин деп баштанган. 1979 јылда ок мени Гидрометбюроныҥ јаанына туткандар, эки кып квартира бергендер. Ондо мен эмдиге јадып турум. Онойып, бу улстыҥ болужыла мен тӧрӧл јеримде иштеп арткам.

Оноҥ бериги ижим Михаил Васильевичтиҥ кӧзинче ӧткӧн деерге јараар. Иш аайынча јуундарда ол улайын ла мени ай-кӱнниҥ айалгазыла таныштырзын деп сурайтан. «Меге эртенги кӱн керек јок, мен бойым да айдып берерим. Неделениҥ, ого јӱк беш кӱнниҥ ай-кӱнин айдып бер, онызы тыҥ керектӱ», — деп, ол айдатан. Је бистиҥ бюро ол јылдарда јӱк бир коноктыҥ ай-кӱниниҥ аайын тургузар чыдулу болгон. Онойып, Михаил Васильевичтиҥ шылтузында бис ай-кӱнниҥ аайын неделеге тургузып, ол келиштире, белгелеп тургузылган деп, чокымдап турар болгоныс. Бистиҥ тӧс јер хозрасчетко кӧчӧрдӧ, баштап ла бу эп-аргала акча-манат иштеп алар болгоныс.

Јиит специалисттерге јадарга общежитие берзин деп, мен Михаил Васильевичке база баргам. Ол тушта Гидрометслужбаныҥ ижинде баштапкы ла катап ондый эки кып квартира чыгарылган, ондо эмдиге јиит специалисттер јадып туру. Ол јылдарда бистиҥ специалисттерис једишпейтен. Квартира келишпей турганынаҥ улам, олор керектӱ ӱч јылды иштейле, јӱре беретен.

Михаил Васильевич амыралтага јӱре де береле, меге телефондоп, иш, курч сурактар керегинде сурап туратан, кандый бир јӧплӧ јӧмӧжӧтӧн… Оныҥ башкараачы ижиниҥ ченемели мениҥ ижимде кӧп болушкан, ол меге јозок болгон. Јӱрӱмниҥ ӧдӱжи тӱрген ле кижи озолодо не болорын билбес. Кемниҥ јӱрӱминде Михаил Васильевичтий башкараачы, јакшы кижи туштаган, ол кижи ырысту деп бодойдым. Мен бу кижини тооп ло быйанду эске алынадым, јаш ӱйе оныҥ јӱрӱмин ле ижин билер учурлу деп сананадым…

Л. Н. Тыдыкова,

Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина