Алтайдын Чолмоны

Јаргычылардыҥ јылдык турулталары кӧрӱлген

12.03.2019

Тулаан айдыҥ 4-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ јаргычыларыныҥ отчетту конференциязы ӧткӧн.

Анда Алтай Республика аайынча баш федерал инспектор Дмитрий Колозин, Эл Курултайдыҥ јербойында бойы башкарынары ла тап-эриктер аайынча комитединиҥ јааны Виктор Хабаров, РФ-тыҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ тӧргизиниҥ турчызы, текши юрисдикцияныҥ бежинчи апелляционный јаргызыныҥ председатели Марина Алексина, АР-дыҥ Ӱстиги јаргызыныҥ председателиниҥ молјуларын бӱдӱреечи Алексей Кокорин, Арбитражный јаргызыныҥ председатели Вячеслав Шермер, јаргы департаменттиҥ тергеелик башкартузыныҥ јааны Роман Нонуков, Јӧптӧштирер јаргычылардыҥ ижин јеткилдеери аайынча комитеттиҥ председатели Сергей Майжегишев, каланыҥ ла аймактарда јаргы участоктордыҥ јаргычылары, чыгартулу улузы турушкан.

Конференцияны АР-дыҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ председатели Наталья Сумачакова башкарып ӧткӱрген.

Отчетту конференция — тергеениҥ јаргычылары јыл туркунына эткен ижиниҥ турулталарын кӧрӱп, јаҥы кирген јылда эдетен ижин темдектеп ле ӧткӧн јылда  эҥ артык иштегендерди кайралдап турган јаҥжыккан керек-јарак болуп јат. Окылу айылчылардыҥ айткан сӧстӧриниҥ кийнинеҥ кайралдар табыштырылган. Анайып, РФ-тыҥ Ӱстиги јаргызындагы јаргы департаменттиҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Алтай Республиканыҥ Ӱстиги јаргызыныҥ отставкадагы јаргычылары Людмила Иванова, Светлана Калиничева ла Ираида Сизова кайралдаткандар.

РФ-тыҥ Президентиниҥ Сибирьдеги федерал округтагы чыгартулу кижизиниҥ Быйанду самаразы Алтай Республиканыҥ Ӱстиги јаргызыныҥ јаргычызы Марина Куликовага табыштырылган. «За безупречную службу» медальла тергеениҥ Ӱстиги јаргызыныҥ јаргычызы Ольга Бируля, РФ-тыҥ Ӱстиги јаргызындагы јаргы департаменттиҥ «За усердие II степени» темдегиле АР-дыҥ Ӱстиги јаргызыныҥ отставкадагы председатели Александр Щиренко, Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Улаган аймактыҥ јаргызыныҥ председатели Татьяна Тюхтенева, Горно-Алтайск каланыҥ јаргызыныҥ отставкадагы јаргычызы Николай Ошлыков кайралдаткан.

Алтай Республиканыҥ јаргычыларыныҥ соведи ижинде эҥ артыктарына база кайралдар табыштырат. Анайып, бу учуралда АР-дыҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ Кӱндӱлӱ грамотазын, анайда ок «Фемида» статуэтканы каланыҥ јаргызыныҥ председателиниҥ ордынчызы Светлана Полякова, Чой аймактыҥ јаргызыныҥ јаргычызы Эмма Машкова, АР-дыҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ Кӱндӱлӱ грамотазын Арбитражный јаргыныҥ јаргычызы Алексей Борков, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ јаргызыныҥ председатели Мария Плотникова, Майма аймактыҥ јаргызыныҥ јаргычызы Анаида Казанцева, Горно-Алтайск каланыҥ 2-чи таҥмалу јаргы участогыныҥ јаргычызыныҥ болушчызы Эмилия Чараганова алгандар. Республиканыҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ Быйанду самаразыла кайралдаткан јаргычылар база болгон.

Ӱстиги јаргыныҥ јаргычылары ортодо ӧткӱрилген «Алтай Республикада јылдыҥ эҥ артык јаргычызы» деп конкурстыҥ јеҥӱчили болуп Ольга Красикова, арбитражный јаргычылар ортодо Ольга Новикова, аймактар ортодо Турачактаҥ Татьяна Говоркова, јӧптӧштирер јаргычылар ортодо Елена Борисова чыккан. Кан-Оозы аймактыҥ јаргызы «2018 јылда Алтай Республиканыҥ эҥ артык јаргызы» деп ададарда, «2018 јылда эҥ артык јаргы участок» деген ат Горно-Алтайсктыҥ 3-чи таҥмалу јаргы участогына берилген.

Конференцияда јаргы система керегинде јакшы бичимелдер, берилтелер белетеген журналисттер, пресс-качылар база кайралдаткан.

Пресс-конференция

АР-дыҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ баштаҥкайыла тулаан айдыҥ 5-чи кӱнинде элбек јетирӱлер эдер республикан эп-аргаларга пресс-конференция ӧткӱрилген. Анда АР-дыҥ Ӱстиги јаргызыныҥ председателиниҥ молјуларын бӱдӱреечи Алексей Кокорин, Арбитражный јаргызыныҥ председатели Вячеслав Шермер, тергеениҥ јаргычыларыныҥ совединиҥ председатели Наталья Сумачакова, јаргычылардыҥ квалификационный коллегиязыныҥ председатели Марина Куликова, јаргы департаменттиҥ АР-дагы башкартузыныҥ јааны Роман Нонуков, Јӧптӧштирер јаргычылардыҥ ижин јеткилдеери аайынча комитеттиҥ председатели Сергей Майжегишев,  Горно-Алтайск каланыҥ јаргызыныҥ јаргычызы Светлана Полякова туружып, журналисттердиҥ берген сурактарына каруулар јандырган.

— Горно-Алтайск каланыҥ јаргызыныҥ ижинде кандый электронный јеткилдештер эрчимдӱ тузаланылат?

Светлана Полякова: «2017 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала Горно-Алтайск каланыҥ јаргызында «Электронное правосудие» деп адалган сервис тузаланылып башталган. Анайып, организациялар ла граждандар јаргыдӧӧн исковый баштануларын, ходатайстволорын ла ӧскӧ дӧ документтерди электронный бӱдӱмле аткарар аргалу. Је мында темдектегедийи – ол эки јылдыҥ туркунына электрон документӧдӱштирӱ ажыра каланыҥ јаргызына исковый баштануларды јаҥыс ла организациялар, кӧп сабада банктар, аткарганы. Граждандар ла олордыҥ чыгартулу улузы бу јеткилдешти толо тузаланбайт.

Јаргыда анайда ок видео-конференц-колбуныҥ системазы эрчимдӱ тузаланылат. Оныҥ шылтузында јаргыныҥ јуунын јаргыныҥ туразынаҥ јӱстер километр ыраакта јадып турган граждандарла ӧткӱрер арга бар.

Граждандарга јаргы ӧдӧтӧн кӱн керегинде смс-јетирӱ аткарар эп-арга база эрчимдӱ тузаланылат.

2019 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала јаргыныҥ баштапкы ла апелляционный инстанцияларында гражданский ле уголовный керектер аайынча ӧдӧтӧн јаргыныҥ бастыра јуундарында кыйалтазы јоктоҥ аудиопротоколирование ӧткӱрилер. Горно-Алтайск каланыҥ јаргызында јаргыныҥ јуундары ӧдӱп турган залдардыҥ бастыразы аудиофиксацияныҥ системаларыла јеткилделген болуп јат. Сыгын айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала бис олорды эрчимдӱ тузаланып баштаарыс. Бистиҥ интернет-сайт иштеп јат ла ол ӧйинде толтырылат. Граждандар јаргыныҥ ижи керегинде јетирӱлерди анаҥ алар аргалу».

— Чокым јаргычылар ла керектер, ол керектердиҥ турулталары аайынча СМИ-лерде јарлалган коомой, байа бир негативный дейтен бичимелдер ле пикеттер керегинде нени айдарар?

Наталья Сумачакова: «Јаргы сообществоныҥ коррупцияла тартыжар органдары јаргычылардыҥ ижи керегинде чыккан бастыра бичимелдердиҥ ле јетирӱлердиҥ мониторингин ӧткӱрет. Керектӱ болгондо, јаргычылардыҥ соведи шиҥжӱ иштер ӧткӱрет. Бу суракка каруу јандырып тура, мынайда айдарым – јаргыга бӱдӱмји кӧп сабазында эл-јон ортодо тӧзӧлгӧн колбуларга јасакберим келижип турган ба, јок по — оноҥ камаанду. Јаргычы, јаргылап тура, тап-эриктердиҥ нормаларына тайанат. Јартап айткажын, јаргычылар ол тап-эриктерди тузаланаачылар. Оныҥ учун јаантайын солынып турган јасакберим чыҥдый белетелбеген, эмдиги ӧйдиҥ суруларына ла айалгаларына келиштире колбуларды аайлу-башту эдип болбой турган болзо, јаргычы јаҥыс ла эмдиги јасакберимди чын тузаланары учун каруулу. Јаргы керегинде шӱӱлтени тӧзӧп турган чыгартулу улустаҥ база кӧп неме камаанду. Анчада ла олор СМИ-лерди эрчимдӱ тузаланат, шӱӱлтелерин ле кезик јаргы керектер ле айалгалар керегинде чындык эмес јетирӱлер јарлайт. Кӧп сабада мыныҥ бастыразы политический айалгаларла, талдаштарла колбулу. Је јаргылар политиканыҥ тыштында. Керекти кӧрӱп турган јаргычыныҥ амадузы байа керекти јасакберим аайынча кӧрӧри болуп јат.

Республиканыҥ јаргы корпузы ижин бийик кеминде ӧткӱрип турганын темдектеерим. Јаргыныҥ јӧбин обжаловать эдер эп-аргаларды чыгартулу улус билер ле олорды тузаланат. Бастыра јӧптӧрди эмдиги ӧйдӧ РФ-тыҥ Ӱстиги јаргызында обжаловать эдер арга бар.

Кассационный инстанцияныҥ јаргычызы болуп тура, 2018 јылда тергеебистиҥ јаргыларында кӧрӱлген гражданский керектер аайынча чыгарылган јӧптӧрлӧ колбой РФ-тыҥ Ӱстиги јаргызына аткарылган комыдалдарды шиҥдеп, Ӱстиги јаргы јаргыларыстыҥ јӧптӧриниҥ бирӱзин де тӱзетпегенин темдектеер эдим. Мынызы бастыра јӧптӧр јасакберимди чын тузаланып чыгарылганын керелейт. Је кезик чыгартулу улус, кара амадуларына јединерге болуп, эл-јонныҥ шӱӱлтезин булгап турган учуралдар бар. Андый учуралдар болбос учурлу деп чотойдым».

— Республиканыҥ аймактарындагы ла каладагы јаргыларда керектер кӧрӱлгенде, присяжный заседательдер туружат па? Граждандарыс присяжный заседательдер болорго кӱӱнзеп келет пе?

Алексей Кокорин: «РФ-тыҥ текши юрисдикциязыныҥ федерал јаргыларыныҥ присяжный заседательдери керегинде» федерал јасакка кубулталар кийдирилген ле 2018 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала ийде алынган. Анайып, бистиҥ де тергееде присяжныйлардыҥ јаргылары иштеп баштаган. Тургуза ӧйгӧ јетире Алтай Республикада присяжный заседательдер турушкан бир уголовный керек кӧрӱлген. База ӱчӱзи кӧрӱлип јат. Мындый керектерди кӧрӧтӧни јеҥил эмес  болгонын темдектеер керек. Юридический јанынаҥ эмес, байа бир тӧзӧмӧл сурактарла колбой уур-кӱчтер болот. Анчада ла присяжный заседательдердиҥ коллегиязын тӧзӧӧри кӱчке келижет. Јаргыга айттырылган улус, кандидаттар келбегенинеҥ улам јаргы коллегияны тӧзӧп болбой калат. Оныҥ да учун присяжный заседательдерге кандидаттар болуп турган улуска слердиҥ јаргыда турушканар, талдаштарда турушканар ла чылап, гражданский молјугар болуп јат деп айдар кӱӱним бар. Присяжный болотоны – ол кӱндӱлӱ ле јаан учурлу иш. Јаргыладып јаткан кижи бойыныҥ бурулу эмезе бурулу эмес болгоны керегинде јӧпти чыгарарын заседательге бӱдӱмјилегенин ундыбас керек».

— Јаргыга, јаргычыларга ла кӧрӱлген керектерге комудалдар база болот. Јаргы бу ууламјы аайынча канайда иштейт?

Вячеслав Шермер: «Кандый да јаргыныҥ јаргычыларына, јаргыныҥ ишчилерине, государственный органныҥ текши ижиле колбой келген комыдалдардаҥ качып барар аргазы јок. Алтай Республиканыҥ Арбитражный јаргызында комыдалду сурактарлу граждандарла иш бу јаргыныҥ делопроизводство бӧлӱги ажыра ӧдӧт. 2011 јылдаҥ бӱгӱнги кӱнге јетире келген комыдалдардыҥ 75 проценти тӧзӧлгӧ јок деп јарталган. Комыдалдардыҥ 15 проценти тӧзӧлгӧлӱ ле јарымдай тӧзӧлгӧлӱ, 10 проценти кӧрӱлбеген, кайра алынган эмезе АР-дыҥ Арбитражный јаргызыныҥ ижине келишпей турган болуп јат».

—Аймактардагы јаргылар бӱгӱн кандый айалгаларда иштейт?

Роман Нонуков: «Јаргы департамент аймактарда ла калада јаргылардыҥ 27 туразы учун каруулу. Олордоҥ 13 административный, 14 вспомогательный тура. Јаргылар јаргычылардыҥ чыҥдый штатный составыла, аппаратла јеткилделген болуп јат. Олордыҥ ижин јеткилдеерге  јакшынак айалгалар тӧзӧлгӧн. Јаргылардыҥ тураларында уголовный, гражданский ле административный керектерди кӧрӧтӧн, јаргы јуундар ӧткӱретен залдар јеткилинче. Кенек улуска керектӱ айалгалар тӧзӧлгӧн, пандустар, айттыруныҥ кнопкалары јазалган, автостоянкаларда андый улуска керектӱ јолдыҥ темдектери тургузылган. Керектӱ оргтехникала јеткилделген приемныйлар иштейт. Јаргылардыҥ кыптарында стенелерде керектӱ јетирӱлер, электрон јетирӱлик киосктор тургузылган. 2018 јылда 129 јетирӱлик бичимел јарлалган».

—Алтай Республикада јӧптӧштирер јаргычылардыҥ ижин јеткилдеери канайда тӧзӧлгӧн?

Сергей Майжегишев: «Јӧптӧштирер јаргычылардыҥ јамылары ла јаргы участокторы РФ-тыҥ ла оныҥ субъекттериниҥ јасактарыла тӧзӧлӧт лӧ јоголтылат. Мында ајару эл-јонныҥ тоозына эдилет. Бир участокто 15-теҥ 23 муҥ кижиге јетире болор учурлу. Алтай Республикада јӧптӧштирер јаргычылардыҥ 13 участогы тӧзӧлгӧн. Ол тоодо Горно-Алтайскта — ӱч, Майма аймакта – эки ле Улаган аймактаҥ башкаларында — бирдеҥ. Улаган аймакта јӧптӧштирер јаргычылардыҥ участогын 2019 јылда ачар деп темдектейдис. Јӧптӧштирер јаргычылардыҥ ижин тӧзӧп јеткилдеерине акча-манат республикан бюджеттеҥ чыгарылат».

—Алтай Республиканыҥ јаргычыларыныҥ квалификационный коллегиязы кандый иш бӱдӱрет?

Марина Куликова: «Квалификационный коллегия – јаргы сообществоныҥ иштеп турган ӱч органыныҥ бирӱзи, јаргычылардыҥ кемнеҥ де камаанду болбозын ла јаргы ишке кемниҥ де киришпезин ајаруда тудат. Коллегияга јаргычылардаҥ башка Алтай Республиканыҥ баш федерал инспекторы кирет. Государство, эл-јон профессионал, чындык, объективный јаргычылар алзын деп, профессионал кандидаттар талдайтаны коллегияныҥ учурлу ууламјызы болуп јат.

К. КУРТОВ