Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кыштаҥ чыгып, јаскы иштерге белетенет

15.03.2019

Кан-Оозы аймактыҥ јурт ээлемдери кыштаҥ канай чыгып јатканы ла олордыҥ јаскы иштерге белетенижи керегинде аймактыҥ јааныныҥ јурт ээлемниҥ сурактары аайынча ордынчызы Алла БРЫШКАКОВА јетирди.

Аймакта 20 јурт предприятие, 326 крестьян-фермер ээлем ле улустыҥ 5800-теҥ кӧп таҥынаҥ болушту ээлемдери. Олор быјылгы кышка текши тооло 119000 тын мал-ашту кирген болгон, ол тоодо уйлар — 70 муҥ, койлор — 165 муҥ, мал — 43 муҥ, аҥдар — 9 муҥ. Белетелген азыралдыҥ кеми 137765 тонна болгон (бир тын малга орто тооло 5,4 азырал единицадаҥ). Азырал јетпес учуралдарда ээлемдер аймак ичинде бой-бойынаҥ, ӧлӧҥи јакшы бӱткендеринеҥ садып алат. Ӧдӱп јаткан кышка азырал белетеери јанынаҥ айалга анчада ла Экинур, Кӧзӱл, Ак Јалаҥай, Кан-Оозы, Кырлык јурттардыҥ ээлемдеринде јакшы болгон. Јербойында белетелген азыралдыҥ чыҥдыйы да, айылдаш Алтай крайдаҥ экелип турган азыралдыйына кӧрӧ, артык болот.

Былтыр кӱчӱрген айда текшилей карлап ийерде, мал-аш турлуларда тудулып башталган. Кӧп саба ээлемдер турлуларга јетире јолдорды кардаҥ бойлорыныҥ ла арга-кӱчиле арчып чыккандар. Эҥ соок, карлу ӧй јаҥар айда болгон. Је јас эрте башталганы, одорлор, кыралар бу ӧйдӧ ачылып турганы јурт ээлемдерге де, ай-кӱн јылый бергени уйлар тӧрӧшкӧ дӧ јарамыкту.

Бӱгӱнги кӱнде арткан азыралдыҥ кеми 24000 тонна (бир тын малга— 1,2 азырал единица). Мал-аштаҥ јаан чыгым болгоны темдектелбеген. Кан-Оозы аймак кыштаҥ кирезинде чыккан деп айдарга јараар.

Эмди јурт ээлемниҥ ишчилериниҥ алдында јаан сурак — јаскы кыра иштерге белетениш. Јакшы тӱжӱм аларга, эмдигештеҥ ала јалаҥдардыҥ айалгазын шиҥдеп, јерди, ӱрендерди белетеп, кыраны ӧйинде салар керек.

Алла Сергеевнаныҥ айтканыла, быјыл ӱренделер јердиҥ озолондыра темдектелген кеми 27935 гектар, ол тоодо кӧп јылдарга ӧзӧр ӧлӧҥдӧргӧ — 12500 га јер, јаскы ӱрендешке — 15139 гектар (14843 га — бирјылдык ӧлӧҥдӧргӧ, 296 — аш культураларга). Темдектелген аш ла азырал культуралар саларга 3545 тонна ӱрен керек. Бӱгӱнги кӱнде бар ӱренниҥ кеми 32%. Арткан 2410 тонна ӱренди Алтай крайдаҥ алары темдектелет. Суланыҥ бир тонна ӱрениниҥ баазы бӱдӱми, чыҥдыйы аайынча орто кеминде 10-12 муҥ салковой болот. Јурт ээлемниҥ техниказы јаскы кыра ижине 68 процентке белен. Аймакта јаскы кыра ижинде 611 техника иштеер, ол тоодо 337 трактор, јер кыралаар 186 ла ӱрен салар 88 техника. Тургуза ӧйдӧ олорды чыныктаар ла белетеништӱ иштер ӧткӱрилет. Гостехшиҥжӱ тракторлорды график аайынча кандык айдыҥ 9-12 кӱндеринде технический јанынаҥ шиҥдеер.

Јаскы кыра ижине текши кеми 35 млн салковойго турар 656 тонна одыру-сӱркӱш материалдар (ГСМ) керек. Бӱгӱнги кӱнде бар ГСМ-ныҥ кеми 28%. Крестьян-фермер ээлемдер ГСМ-ды артыктап албай, керектеген ле аайынча акчага садып алгылайт.

Быјыл јаскы кыра ижин ӧткӱрерине 88 млн салковой, ол тоодо ӱрен садып аларга 42 млн, ГСМ-га — 38 млн, техника јазаарга 8 млн салковой акча керек.

Алла Брышкакованыҥ темдектегениле, мал-аш кӧптӧгӧниле, ай-кӱнниҥ айалгаларыла колбой, белетелип турган азыралдыҥ кемин кӧптӧдип, олорды турлуларда тударга келижет. Оныҥ учун јурт јерлердиҥ тегин турган кыралары база тузаланышка алылат.

Семинардаҥ

Аймактыҥ администрациязыныҥ туразында бу јуукта јаскы иштерге белетенериниҥ сурактарына учурлалган семинар-јуун ӧткӧн. Аймактыҥ јааны Э. А. Ялбаков башкарган бу јуунда Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ, ветеринар службаныҥ, јурт ээлемниҥ Горно-Алтайсктагы билим-шиҥжӱ институдыныҥ — «Агробиотехнологиялардыҥ федерал учурлу Алтай билим тӧс јери» ФГБНУ-ныҥ филиалыныҥ, «Алтай Республика аайынча Росјуртээлемтӧсјердиҥ», «Сбербанк» ПАО-ныҥ, Сибирьдеги МРСК-ныҥ ла «Солнечная энергия» компанияныҥ чыгартулу улузы турушкан.

Чыгымдалган акча-манады ас болуп, алган тӱжӱми арбынду болзын деп, канайда иштеер, нени эдер керек? Јакшы тӱжӱм аларга, кыра салар ишти канайып ӧткӱрер, аш ла ӧскӧ дӧ культуралардыҥ ӱрендерин канайда белетеер?

АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ ӧзӱмдер ӧскӱрер ууламјыныҥ ӧзӱми аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Е. Н. Лепихов биологиялык препараттар су-кадык ӧзӱмдердиҥ ӧзӱп бӱдерине эрчимдӱ камаанын јетирип турганын темдектеди. Ол препараттар экологиялык јанынаҥ ару тӱжӱм аларына јарамыкту. Јакшы тӱжӱмге ӱрендерди ай-кӱнниҥ салтарларына чыдамкай болоры ла чыҥдыйы јанынаҥ талдаары база јаан камаанын јетирет. Ӱрендердиҥ сорт-бӱдӱмдери башка-башка болор, олорды јаантайын јаҥыртар керек.

«САС Горно-Алтайская» ФГБУ-ныҥ јааныныҥ ордынчызы В. В. Майхиев јерди белетееринде, ого тузалу кошмоктор кожорында аймакка келиштире јарамыкту јӧп-шӱӱлтелер айдып берди.

Онойдо ок семинарда аҥылу ајару «сенаж в упаковке» деген эп-сӱмеле белетелип турган азыралга эдилди. Мынайып белетегени чыҥдыйы бийик, ай-кӱнниҥ айалгаларынаҥ камааны јок ло 1 гектар јердеҥ 2,5 катапка кӧп азырал единица јуунадып алар арга берет.

Семинар-јуунда эдилген јӧп-шӱӱлтелердиҥ болужыла јурт ээлемниҥ товарэдеечилери бир центнер азырал единица белетеериниҥ баазын 710 салковойдоҥ 520 салковойго јетире јабызадып ла ол ок ӧйдӧ тӱжӱмин 30 процентке арбындадып алар аргалу болор.

«Росјуртээлемтӧсјер» ФГБУ-ныҥ јааныныҥ ордынчызы А. Кинденованыҥ айтканыла, јаскы кыра ижи алдында бастыра ӱрендер лабораторияда шиҥделер учурлу. Ӱрен аларга чыгымдалган акча-манаттыҥ кезигин јандырарына субсидия аларга керектӱ чаазын-документ (сертификат соответствия) болор учурлу.

Онойдо ок јуунда аграрийлерге кредит акча берери, крестьян-фермер ээлемдердиҥ тергеелик ассоциациязы, Сибирьдеги МРСК-ныҥ, Сбербанктыҥ ла «Солнечная энергия» компанияныҥ ижи керегинде јетирӱлер эдилген.

Јуунныҥ туружаачылары семинар келер ӧйдӧги эрчимдӱ ишке тузалу болорын темдектеген.

Э. КУДАЧИНА белетеген

 

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина