Алтайдын Чолмоны

Јаҥыртылган туралу — јаҥы једимдерге

26.03.2019

Кӧп балдарга, анчада ла јурт јерде јадып тургандарына, тӧрӧл школы экинчи айлындый. Школдо балдар јаҥыс ла кычырып, бичип, чоттоп эмес, онойдо ок јаман-јакшыны ылгаштырып, баштапкы билгирлерин алып, јилбӱлерин билип, јаан јӱрӱмде  јолына баштанадылар. Школ — ол сӱӱген ӱредӱчилер, кожо ӱренип турган нӧкӧрлӧр лӧ школыныҥ јӱрекке кару туразы.

Бӱгӱнги кӱнде Кан-Оозы јурттыҥ школыныҥ туразы экинчи тыныш алынып јат деп айдарга јараар. Бу тура ӧткӧн чактыҥ 90 јылдарында, акча-манат јанынаҥ кӱч, једикпестерлӱ ӧйдӧ келишкедий ле деген башка-башка материалдардаҥ тудулган деп, Кан-Оозы јурттыҥ Ч. К. Кыдрашевтиҥ адыла адалган орто текшиӱредӱлӱ школыныҥ директоры Ирина Ивановна Мекешеваныҥ административно-ээлемдик иш аайынча ордынчызы Петр Петрович Ябыков куучындады. Јерсилкиништиҥ кийнинде тураныҥ стенелери јарыла берерде, 2017 јылда школды бӧктӧп, чыныктап орныктырар јаан иштерди баштаары темдектелген.

Федерал, республикан ла јербойында кеминде бюджеттердиҥ акча-манадыла тураныҥ јабынтызы солылган, јерсилкиништиҥ салтарларын болдыртпас темир сесмопояс эдилген, стенелерди тыҥыдар иштер ӧткӱрилген. Эски агаш полдорды бетонло солыган, пластик кӧзнӧктӧр тургузылган. Бу иштердиҥ эҥ јаан бӧлӱги 2017-2018 јылдардыҥ туркунына эдилип калды. Ӧдӱп јаткан ӱредӱлик јылдыҥ экинчи четвертинде, кӱчӱрген айда балдар школыныҥ јаҥыртылган тӧрӧл кыптарына кирдилер.

Петр Петрович тӧс орныктыру иштер, чыныкташ, јаҥы эдимдерле јеткилдеш јакшы кеминде ӧткӱрилгенин темдектеди. Эҥ ле јакшызы — школдо јылу. Јап-јаҥы, јараш мебель, спорт эдимдер, јылу туалеттер кажы ла катта, душевой кыптар — балдарга, ада-энелерге, ӱредӱчилерге сӱӱнчи.

Эмди јаҥыртылган тураны айландыра ӧзӱмдер отургызылар, балдарга ла ӱредӱчилерге эптӱ айалгалар тӧзӧлӧр, чеден тудулар, узанар, кӧлӱктер тургузар јерлер, котельный чыныкталар. Бу ла башка да оок-тобыр иштер эдилген кийнинде, школдыҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы ӧдӧр.

Кан-Оозыныҥ школында ӱренчиктердиҥ тоозы јылдыҥ ла кӧптӧйт. Темдек эдип кӧрзӧ, 2013-2014 ӱредӱлик јылда 840 кире бала болгон болзо, бӱгӱн мында 1060 ӱренчик, келер јылда баштапкы класста ӱренер балдардыҥ озолондыра тоозы 170 кире. Ӱренер кыптардыҥ тоозы – 51. Баштамы школдыҥ туразында 300 кире бала ӱренер учурлу, тургуза ӧйдӧ ондо ӱренип јаткандардыҥ тоозы оноҥ кӧп. Кыптар јетпей јат. Оогош ӱренчиктердиҥ школыныҥ туразы 1963 јылда тудулган. Јаргыныҥ јӧби аайынча эмди ондо база орныктыру иштер ӧткӱрилер: стенелер тӱзедилип, јылулалар, тураныҥ тышты, јабынчызы јаҥыдаҥ јабылар, кажы ла кыпта јылу ла соок суу ӧткӱрилер. Јербойындагы подрядчиктер бу иштерди каруулу, чыҥдый ла кыска ӧйдиҥ туркунына бӱдӱрип ийеринде алаҥзу јок.  

Ӱренчиктер ашканазында бойыныҥ колыла кичееп ӧскӱрген маала ажынаҥ кайнаткан амтамду, тузалу курсак јийдилер. Олор ӱредӱчилериле кожо маалада јакшы иштеп, 7 тонна кире картошко, онойдо ок морковьтыҥ, свекланыҥ, согононыҥ, капустаныҥ арбынду тӱжӱмин јуунадып аладылар. Олорды салар, чеберлеер аҥылу јер јуук ӧйдӧ база тудулар.

Кан-Оозы аймак алдынаҥ бери спортчыларыла бай ла јарлу. Тӧс јурттыҥ школыныҥ балдары хоккейле, волейболло, јеҥил атлетикала, спорттыҥ оноҥ до ӧскӧ бӱдӱмдериле тазыктырынар аргалу. Мында анчада ла самбо, грек-рим кӱреш јакшы ӧзӱм алынат. Је тазыктыру-белетениш ӧткӱрерине  јарамыкту кыптар база јетпей јат. Тургуза ӧйдӧ школдыҥ кадеттериниҥ корпузында кӱрештиҥ бир ле залы иштейт. Телекейлик кеминде беш чемпион ӧскӱрген јаан аймакта балдарды кӱрешке тазыктырар кыптар јогы курч сурак болуп артат.

Балдардыҥ текши тоозыла кӧрзӧ, школго спортзал јетпей турган деп айдарга келижет. Теннис ойноор столдор тургузар јер јок, волейбол ойноорына сааттар јетпей јат. Школдыҥ јаҥыс болчок спортзалында бӱгӱн бастыра Кан-Оозы тазыктырынып јат: ӱренчиктер, ДЮСШ, јурт јаткандар, администрация. Спортзал 22.00 саатка јетире бош турбай јат. Спортло тазыктырынар кӱӱндӱ балдардыҥ тоозы эмди де кӧп. Олор бош ӧйин тегин ӧткӱрбей, јаманга тартылбазын деп, спорттыҥ аргаларын тыҥыдар керек. Бӱгӱнги кӱнде тӱрген ӧдӱп турган јаҥырту, тудум иштер келер јуук ӧйдӧ олордыҥ амадулары бӱдерине ижемји берет.

Школдыҥ туразыныҥ алдындагы кадында оныҥ ишчилериниҥ кӱчиле, таҥынаҥ улустыҥ болужыла балдар тазыктырынар кыптар белетелет. Ол кыптардыҥ бирӱзинде тир јазалыптыр. Мында ӱренчиктерди Евгений Айдарович Мекешев тазыктырат. Ол Кан-Оозыныҥ школында кадеттердиҥ клазында офицер-таскадаачы болуп иштейт. Онойдо ок ол балдардыҥ јуучыл-тӧрӧлчи «Гвардия» клубыныҥ ла «Ворошиловский адучы» деп кружогыныҥ башкараачызы болот. Мында балдар ӱредӱлик аҥылу мылтык-јепселдеҥ адып, оны јууп, октоп ӱренедилер. Јылдыҥ ла спорттыҥ јуучыл-прикладной бӱдӱмиле республикан кеминде маргаандар ӧткӱрилет. Евгений Айдаровичтиҥ ӱренчиктери ондо јаантайын јеҥӱлӱ јерлерге чыгадылар. Текши СФО-ныҥ да маргаандарында Кан-Оозыныҥ командазы јеҥӱлӱ јерлер алып, јакшы једимдерге једет.

Школдыҥ јаҥыртылган туразыныҥ корпустарыныҥ тышты ак-кызыл, јарык, кӧрӧргӧ эптӱ темир профильле јабылган. Кӱндӱзек ӧмӧлик нак, ачык-јарык, тӧрӧл школы, балдары учун «ооорып», бастыра кӱчин берип, уур-кӱч ӧйлӧрдӧ аргазын табып ийер болгоны билдирлӱ. Орус, алтай ӱренчиктер јакшы кӱӱн-тапту, јаан улусла јакшылажып, керектери сайын јӱгӱрӱжет. Олор јазашту иштер ӧдӱп турарда, эки бӧлӱктеп, келиштире јазалган башка тураларда ӱренип, эмеш шыралаган ла. Је эмди олор школыныҥ мындый эптӱ, јылу, ӧйдиҥ некелтелериле јаҥыртылган тӧрӧл туразында оноҥ до јакшы ӱренип, билгирлерге јӱткип, бийик једимдерге једеринде алаҥзу јок. 

Темдектелген иштер јуук ӧйдӧ учына јетире бӱдӱп, аймактыҥ тӧс школыныҥ туразы кӧп-кӧп јылдардыҥ туркунына балдарын сӱӱндирип јӱрзин деп кӱӱнзеери артат.

Э. КУДАЧИНА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы