Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јасактарга кубулталар ла талдаштар керегинде јӧптӧр јарадылды

02.04.2019

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ 41-чи сессиязы спикер Владимир Тюлентинниҥ башкарганыла ӧтти. Сессияныҥ ижинде АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ижин удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохордин, Государственный Думаныҥ депутады Иван Белеков, АР-дыҥ башкарузыныҥ турчылары, республикан комитеттердиҥ ле ведомстволордыҥ, федерал службалардыҥ, тап-эриктер корыыр органдардыҥ, јондык биригӱлердиҥ башкараачылары ла чыгартулу улузы, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ле депутаттар Советтериниҥ јаандары туруштылар.

АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, акча-манат аайынча министр Ольга Завьялова АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ 2019 јылдыҥ ла 2020 ле 2021 јылдардыҥ планду ӧйиниҥ республикан бюджеди керегинде» јасагына кубулталар кийдирери керегинде јасагыныҥ ӱлекериле таныштырды. Кубулталар эдериниҥ шылтагы јаҥы јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире республикан бюджеттиҥ арткан-калган акча-манадын ууламјылаарыла, федерал бюджеттеҥ акча-манат келгениле, калан ла калан эмес кирелтелерди чокымдаарыла колбулу.
2019 јылдыҥ кирелтези 464 065,6 муҥ салковойго кубулган. Калан ла калан эмес кирелтелердиҥ кеми 2020 јылга
1 306 062,7 муҥ салковойго, 2021 јылга 2 070 669,1 муҥ салковойго кӧптӧӧри темдектелет.
Министрдиҥ јартаганыла, республикан бюджеттиҥ кирелтелӱ бӧлӱги кубулганыла колбой, 2019 јылдыҥ чыгымду бӧлӱгинде база кубулталар эдилет. Онойып, су-кадыкты корыырыныҥ министерствозына – 56 171,9 муҥ салковой, јурт ээлемниҥ министерствозына – 330,0 муҥ салковой, тергеелик ӧзӱмниҥ министерствозына – 12 237,2 муҥ салковой, ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министерствого «Россия Федерацияныҥ 2012-2020 јылдарда сууэлем комплексиниҥ ӧзӱми» деп адылу федерал программаныҥ керектерине – 7 345,8 муҥ салковой чыгарылат. Ольга Завьялова ӧскӧ дӧ учурлу кубулталар керегинде толо јетирӱ этти.
Бу кубулталарла колбой, бюджеттиҥ ӱч јылдык кеми мындый болор: 2019 јылдыҥ кирелтелери – 21 044 млн. салковой, чыгымдары – 21 879 млн. салковой, дефициди – 835 млн. салковой; 2020 јылдыҥ кирелтелери – 18204 млн. салковой, чыгымдары – 18 257 млн. салковой, дефициди – 53 млн. салковой; 2021 јылдыҥ кирелтелери ле чыгымдары– 20 230 млн. салковой.
Депутаттар канча јылга тургузылып келген Улаган-Акташ јол, калада эскирген јети кӱр керегинде сурактар бердилер. Улаган-Акташ јолды эки бӧлӱктей быјылдаҥ ала јазаары пландалган ла акча-манат чыгарылган деп каруу болды. Экинчи суракка каруу: кала ӱлекер документтерди белетеп койзо, бюджетке акча-манат салылар. Бир канча депутаттар эл-јон јӱрӱшпей турган Урлу-Аспак–Каракол, Талда–Тюнгур јолдорго кӧп акча чыгарылганын јаратпай тургандарын, јолдорго јаан кемдӱ акча чыгарыларда, олорды канайда тузаланып турганын кату шиҥжӱде тудар керек деп угусты. Кӧп ӱндерле бу јасак јарадылды.
Министр онойдо ок АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ бюджединиҥ дефицидин бӧлӱктей јабарына Алтай Республиканыҥ бюджедине федерал бюджеттеҥ кредиттер берери керегинде јӧптӧштирӱге ӱзеери јӧптӧштирӱлер јарадары керегинде» јасагыныҥ ӱлекери керегинде јетирӱ этти. РФ-тыҥ акча-манат аайынча министерствозыныҥ ла АР-дыҥ башкарузыныҥ ортодо 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 31-чи кӱнинде ӱзеери јӧптӧштирӱлер јарадылган. Јаҥы јӧптӧштирӱлер 2017 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱниндеги реструктуризация керегинде ӱзеери јӧптӧштирӱлерге кубулталар кийдирет. Оныла колбой, јаҥы јӧптӧштирӱлер ого кол салылганынаҥ ӱч ай ӧтпӧй, АР-дыҥ јасагыла јарадылар учурлу. О. Завьялованыҥ чокымдаганыла, бу ээжини бӱдӱрбеген соҥында Алтай Республика бюджеттиҥ кредидиниҥ 932 007 муҥ салковой кемдӱ тӧлӧлбӧгӧн реструктурированный тӧлӱзин проценттериле јаба ӧйинеҥ озо бир уунда тӧлӧӧр учурлу болор. Депутаттар бу јасакты база јараттылар.
Јонјӱрӱмдик учурлу јасактардаҥ АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ јеринде бир кезик эл-јонго текши тузаланар автомобильный транспортло (таксидеҥ башка) јеҥилтилген баала јӱреринде јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧ эдери керегинде» јасак јарадылды. Бу јасактыҥ ӱлекериле иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министри Адар Сумин таныштырды. Министрдиҥ јартаганыла, јаҥы јасакла АР-дыҥ 89-РЗ јасагынаҥ бир кезик категорияныҥ эл-јонына ӧрӧги јеҥилтелерле эр улуска 60 јажы, ӱй улуска 55 јажы јеткенде тузаланар деген ээжини јоголтор керек. Депутаттар бу јасакты јарадып салдылар, эмди изӱ точкаларда тургандар ла кан табыштырган улус текши јӱрер автомобильный транспортло јӱргенде, јонјӱрӱмдик јеҥилтелерле пенсияга чыгар јажы јеткелекте тузаланар аргалу болор.
Су-кадыкты корыырыныҥ министри Андрей Макин АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ государственный јаҥыныҥ органдарыныҥ эл-јонныҥ су-кадыгын корыыр ла кыйалтазы јогынаҥ медицинада страховать эдер бӧлӱкте чыдулары керегинде» јасакка кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекериле таныштырды. Онойдо ок АР-дыҥ медицинада кыйалтазы јок страховать эдер тергеелик фондыныҥ директоры Ольга Корчуганова АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ медицинада кыйалтазы јок страховать эдериниҥ фондыныҥ 2019 јылга ла 2020 ле 2021 јылдардыҥ планду ӧйине бюджеди керегинде» јасагына кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекериле јетирӱ этти. Јетирӱ эткендерге депутаттар су-кадыкты корыырында једикпестер: специалисттер, участковый терапевттер једишпей турганы, кезик аймактарда стационарлар тӱште эмденетен ээжиге кӧчӱрилгени, лабораториялар јабылганы керегинде, су-кадыкты корыырыныҥ коомой чыҥдыйы керегинде сурактар тургустылар. Берилген карууларла болзо, медицинада бастыра керектер, кубулталар федерал кеминде тургузылган стандарттарла эдилет, ол тоодо эл-јонныҥ тоозы канча – ончо кире специалисттер иштеер учурлу. Депутат Ю. Самташев тургузылган федерал стандарттарды бийиктеде кубултары јанынаҥ јасакберим баштаҥкай эдер шӱӱлтезин айтты. Депутаттар эки јасакты јараттылар.
Сессия башталарда, повесткага ӱзеери кийдирилген сурак – АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ јеринде агаштыҥ бӧлӱгинде бир канча сурактарды аайлаштырары керегинде» јасакка кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекери – болды. Бу суракла јетирӱни ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министр Евгений Ларин этти. Бу ӱлекерле јыгындарды агаш байлыктар деп чотобос деген бӧлӱкке кубулталар кийдирилет. Онойдо ок јыгындарды, будактарды јуурыныҥ ээжилери, јеҥести јыл туркунына јууры тургузылат. Кубулталар федерал јасакка келиштире эдилет.
АР-дыҥ прокуроры Николай Мылицын депутаттарды АР-дыҥ «Алтай Республикада тап-эриктер бузарын болдыртпазында бир канча сурактарды аайлаштырары керегинде» јасакка кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекериле таныштырган кийнинде, депутаттар јасакты јарадып койдылар. Кубулталар эдериниҥ шылтагы – ол республикан јасакты «Россия Федерацияда тап-эриктер бузарын болдыртпазыныҥ системазыныҥ тӧзӧгӧлӧри керегинде» деп федерал јасакка келиштире тергеелердиҥ чыдузындагы сурактар аайынча структурный единицаларла толтырары болуп јат.
АР-дыҥ Эл Курултайына быјылгы јаан талдаштарла колбой, талдаштар керегинде бир канча јаан јӧптӧр јарадылды: «Алтай Республиканыҥ депутаттарыныҥ талдаштарын ӧткӱрерге бир мандатту округтардыҥ схемаларын тургузары керегинде» ле «Алтай Республиканыҥ депутаттарыныҥ талдаштарын ӧткӱрер тергеелик группалардыҥ тооломын јарадары керегинде». АР-дыҥ Талдаачы комиссиязы бу документтерди белетеери аайынча ишти 67-ФЗ федерал ла республикан 12-15 РЗ јасактардыҥ бир канча тизимдерине тӧзӧлгӧлӧнип ӧткӱрген. АР-дыҥ талдаачы комиссиязыныҥ председатели Дмитрий Степановтыҥ айтканыла, Алтай Республикада 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире ӱнбереечилердиҥ тоозы 160 331 кижи болгон. Республикада бир мандатту округтардыҥ тоозы – 30. Бир округка орто тооло 50344 ӱнбереечи келижет. Онойдо ок он тергеелик группалар тӧзӧлгӧн лӧ олорго бир мандатту ӱч округтаҥ кирип јат.
АР-дыҥ Шиҥжӱлеер-чоттоор палатазыныҥ (КСП) председатели Артем Сумачаков депутаттарды «Алтай Республиканыҥ Шиҥжӱлеер-чоттоор палатазыныҥ 2018 јылдагы ижи керегинде отчет» деп јетирӱзиле таныштырды. 2018 јылда КСП шиҥжӱлӱ 16 ла экспертно-аналитикалык 4 керек, республикан бюджетти бӱдӱрери аайынча 3 шиҥжӱ, АР-дыҥ јасактарыныҥ ӱлекерлериниҥ 12 ле јӧптӧриниҥ 9 экспертизаларын ӧткӱрген. Шиҥжӱлердиҥ турулталарында КСП шиҥжӱлердиҥ 64 актын ла 17 отчедын тургускан. Шиҥжӱлелген акча-манаттыҥ кеми 37 529 490,9 муҥ салковой болгон, ол тоодо тыш шиҥжӱле бюджеттиҥ отчетторы аайынча 34 861 639,3 муҥ салковой.
Шиҥжӱлерде ле экспертно-аналитикалык керектерде АР-дыҥ бюджет системазыныҥ ончо бӧлӱктеринде 387 790,8 муҥ салковойдыҥ бузуштары ла једикпестери илелелген. 2018 јылда 42 397,7 муҥ салковойдыҥ бузуштары јоголтылган, ол ончо бузуштардыҥ акча-манадыныҥ 16,0%. АР-дыҥ КСП-зыныҥ кирелтелердиҥ тӧс администраторы ажыра республикан бюджетке 217,7 муҥ салковой орныктырылган.
Сессияда кижиниҥ тап-эриктери аайынча чыдулу кижиниҥ отчетту јетирӱзи база угулган ла ӧскӧ дӧ сурактар кӧрӱлген.
***
Сессияныҥ учында јаҥжыкканыла депутаттарла пресс-конференция ӧтти. Акча-манаттыҥ, каланныҥ ла экономикалык политиканыҥ комитединиҥ председатели Сергей Ефимовтыҥ айтканыла, республиканыҥ ӱч јылга бюджедине кубулталар кийдирер јасактыҥ ӱлекери ончо комитеттерде кыракы шӱӱжилген. «Атлант» спорт ӧргӧӧни тударына ӧткӧн јылда акча-манат бӱткӱлинче чыгарылган, је та нениҥ де учун јетпей калган. Бу сурак АР-дыҥ башкарузыныҥ ижин удурумга бӱдӱреечиниҥ аҥылу шиҥжӱзинде. Јетпес акча Перинатальный тӧс јердеҥ алынган, је бу объектти тударына акча федерал бюджеттеҥ алынар ла софинансированиеге акча база чыгарылар. Онойдо ок кадастровый иштерге акча-манат чыгарар, кадастровый инженерлердиҥ ишјалын бийиктедер сурактар кӧрӱлген.
Михаил Федькин (КПРФ) республикан бюджет учун КПРФ-тыҥ фракциязы ӧткӧн јылда ӱнин бербегенин эзетти. Нениҥ учун дезе, јолдорго чыгарылган акча-манат турулталу чыгымдалбай јат, ол тоодо эл-јон текши тузаланбас јолдорго. Ол транспортло јӱреринде јӧмӧлтӧ чындык улуска эдилгенин айдып, кижиниҥ тап-эриктери аайынча чыдулу кижиниҥ јетирӱзин јакшы баалады.
Александр Груздев (Справедливая Россия) АР-дыҥ башкарузы тӧрт јылга Кадастровый палата тӧзӧбӧй чӧйгӧнин ле эмди, ӧй ас артарда, бу сурак курч турганын айтты. Транспортло јӱреринде бир кезик категорияныҥ улузына јӧмӧлтӧ эдилгени јакшы керек деди.
Аграрный политика, экология ла ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитеттиҥ председатели Василий Манышев 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала агаш бӧлӱкте јыгындарды, будактарды эл-јон кандый да туду јогынаҥ јыл туркунына тузаланар аргалу болгонын айтты. Олорды бойыныҥ таҥынаҥ керектерине јууп белетеериниҥ ээжилерин кажы ла тергее бойы тургузар јаҥду.
Јербойында бойы башкарынары ла тап-эриктер аайынча комитеттиҥ председатели Виктор Хабаров сессия турулталу ӧткӧниниҥ шылтагы – ол ончо сурактар комитеттерде озолодо кыракы шӱӱжилип калганы деди. Тӧрт суракты сессияга бу комитет чыгарган. Талду-Тӱҥӱр јолды эл-јон јӱрбей турган деп айдар арга јок деп, ол депутаттар Кӧксуу-Оозыла јӱрӱп, ол јаратта Кујурлу деп јурт бар, је кӱр сӱреен коомой айалгада болгонын эске алынды.
Сергей Ефимов Тӱҥӱр ажыра јолдо кӱрдиҥ сурагын депутаттар АР-дыҥ башкарузыныҥ алдына эки јыл улай тургузып келгенин эзетти. Бу кӱр тудулбаганча, Платово јаар кӱрге акча берилбес, Урлу-Аспак-Каракол деп јол федерал бюджеттеҥ РФ-тыҥ туризм аайынча министрествозы ажыра тудуларын јартады.

Н. Бельчекова

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина