Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Балдарлу билелерге – јаҥы јасактар

05.04.2019

2019 јылдыҥ кочкор айыныҥ 20-чи кӱнинде ороонныҥ президенти Владимир Владимирович Путин РФ-тыҥ Федерал Јуунына ээчиде Баштанузын эткен. Бу Баштануда кӧп балдарлу билелерге, јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына кирген эл-јонго государствоныҥ јанынаҥ јӧмӧлтӧ лӧ болуш јетирер кӧп тоолу сурактарга ајару эдилген, јонјӱрӱмдик айалганы јарандырары керегинде тереҥ шӱӱлтелер айдылган. РФ-тыҥ башкарузы, Государственный Думазы айдылган шӱӱлтелерди ле кӧдӱрилген сурактарды јӱрӱмде бӱдӱрери јанынаҥ кыракы иштеп, јаҥы јасактар ла јӧптӧр јарадып туру.

Энениҥ капиталында кубулталар

2019 јылда энениҥ капиталыныҥ кеми кубулбаган – ол 453026 салковой бойы арткан. Ээчий индексациязы 2020 јылда болор, оныҥ кеми 470041 салковой болоры темдектелет. Программа дезе 2021 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире иштеер.
Быјыл бу программага бир кезик кубулталар эдилген. 2019 јылдаҥ ала билелер энениҥ капиталын садтардыҥ (алдындазыла дачалардыҥ) јеринде тура тударына тузаланар аргалу. Онойдо ок 2019 јылдыҥ тулаан айыныҥ 18-чи кӱнинде ол акчаны чыгымдаганын шиҥжӱлеерин тыҥыткан 37-ФЗ номерлӱ јасакка кол салылган.
Энениҥ капиталыныҥ келер индексациязы 2020 јылда ӧдӧр. Баштапкы ла катап ол керегинде 2017 јылдыҥ кичӱ изӱ айында Дмитрий Медведев РФ-тыҥ башкарузыныҥ јуунында айткан. Оноҥ 2017 јылдыҥ кӱчӱрген айында Владимир Путин энениҥ капиталыныҥ ӧйин 2021 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире узадары керегинде угускан. 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала энениҥ капиталы инфляцияныҥ кемине келиштирте бийиктедилер – 3,8%; 2021 јылда – 4%.
Энениҥ капиталы башка-башка јылдарда мынайда ӧскӧн: 2007 јылда 250000 салковой болгон, бир эмештеҥ кӧптӧп келеле, јети јылдаҥ ол 429409 салковой боло берген. 2015 јылдаҥ ала эмдиге јетире оныҥ кеми кубулбаган: 453026 салковой. РФ-тыҥ башкарузы ороонныҥ экономиказында айалга турумкай эмес болгонынаҥ улам энениҥ капиталыныҥ кемин бийиктетпес деген јӧпти јараткан болгон.
2019 јылда энениҥ капиталын неге чыгымдаар арга бар?
Быјыл оны тузаланарыныҥ ээжилери кубулбаган: билениҥ јадар айалгазын јарандырарына; балдардыҥ ӱредӱзин, ол тоодо балдардыҥ садиктерин тӧлӧӧрине; энениҥ пенсиязыныҥ кӧмзӧлӧӧр бӧлӱгин бийиктедерине; кенек балдарды јондык ортодо јӱрерине ӱреништирерине не-немелер садып аларына; биледе 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱниниҥ кийнинде чыккан экинчи балага ай сайынгы тӧлӧмирлерге.
Энениҥ капиталынаҥ ай сайынгы тӧлӧмирлерге акча алар тап-эрикле экинчи балазы јӱк 2018 јылдыҥ чаган айынаҥ ала чыккан ла биледеги бир кижиге келижетен кирелтези прожиточный минимумнаҥ (ол кажы ла тергееде иштеп тургандарга башка тургузылат) ашпай турган биле тузаланар. Кенек балдарды јондыкта јӱрерине ӱреништирерге не-немелер садып алган чыгымдарды орныктырарыныҥ ээжилери мындый. Сертификатты садып алган товарларды ла јеткилдештерди орныктырарына тузаланар ээжи бар, олордыҥ тооломы РФ-тыҥ башкарузыныҥ 2016 јылдыҥ кандык айыныҥ 30-чы кӱниндеги 831-р номерлӱ јакаанында берилген.
2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала бойына маалаажын ла садтар отургузары керегинде 217-ФЗ номерлӱ федерал јасак ийде алынган. Ондо «дача» деген оҥдомол јоголтылган, эмди садтыҥ јеринде јадар тура тудар арга бар, је ол садовый тура эмезе хозтудум болбос учурлу. Айдарда, 2019 јылдаҥ ала Россия Федерацияныҥ эл-јоны энениҥ капиталына садту јеринде јадар тура тудар аргалу.
Онойдо ок энениҥ капиталыла тузаланарында мындый кубулталар эдилген: ол Россияныҥ банкыныҥ шиҥжӱзинде јок, «ӧскӧ» организациялардыҥ берген займдарын тӧлӧӧрине тузаланылбас учурлу. Мындый ээжи јӱк бу јасак ийде алынган кийнинде займ алгандарга келижет. Је займ аларга јараар организациялардыҥ тооломына «ДОМ.РФ» АО ло јуртээлем кредитный потребкооперативтер кийдирилген.
Энениҥ капиталына садып алатан тура јадарга јараар деп чотолор учурлу.
2019 јылда энениҥ капиталына јаан кубулталар эдилбегени 2018 јылда ого мындый бир канча кубулталар эдилгениле колбулу:
ай сайынгы тӧлӧмирлерди экинчи бала 1,5 јашка јеткенче алары;
энениҥ капиталына тап-эрик болгонынаҥ ала бала ӱч јашка једерин сакыбазынаҥ садик учун тӧлӧӧри;
энениҥ капиталын 2021 јыл тӱгенгенче алары.
Онойдо ок 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала экинчи ле ээчиде бала чыккан билелерге ипотекага субсидия берер программа ийде алынган. Эмди ада-энелер јеҥилтилген ставкалу – јылына 6% — ипотечный кредит эмезе займ алар аргалу (банк оноҥ до ас ставка эдер аргалу).
2019 јылдыҥ кочкор айыныҥ 20-чи кӱнинде Владимир Путин Федерал Јуунга Баштанузында ӱчинчи ле ээчиде бала чыккан билелерге јаҥы јӧмӧлтӧ эдер шӱӱлте айткан: ондый билелердиҥ ипотеказыныҥ тӧлӱзиниҥ 450 муҥ салковойын федерал бюджеттеҥ тӧлӧӧр. (Энениҥ капиталын чотко алза, текшилей 900 муҥ салковойдоҥ кӧп болор ло оныла ипотеканы тӧлӧп тӧ койор арга бар).

***

Энениҥ федерал капиталынаҥ башка тергеелер бойыныҥ капиталын тургузып турулар. 2017 јылда ондый энениҥ тергеелик капиталы Россия Федерацияныҥ 72 тергеезинде болгон. Олордыҥ 61-инде ӱчинчи ле ээчиде балдар чыккан билелерге берилген.
РФ-тыҥ энениҥ тергеелик капиталыныҥ кеми 150 муҥ салковойдоҥ ажып турган тергеелерде балдар чыгары кӧптӧп турганы темдектелет. Айдарда, тергеелерде балдарлу билелерди сезимдӱ јӧмӧгӧни балдар чыгарына, демографиялык айалганыҥ јаранарына јаан камаанын јетирип туру. Темдектезе, Курган областьта беш јыл кайра энениҥ тергеелик капиталыныҥ кеми 25000 салковой болгон. Ямало-Ненецкий автоном округта биледе ӱчинчи бала чыкканда эмезе балазынган болзо, билеге энениҥ тергеелик 350000 салковой капиталы берилет.
Бистиҥ Алтай Республикада энениҥ 50000 салковой капиталы тӧртинчи ле ээчиде бала чыкканда берилет. Тергеелик бу программа 2021 јылга јетире узадылган. Оны аларга, ада-энелер республикада бир јылдаҥ ас эмес јуртап койор, биле оноҥ озо энениҥ капиталын албаган болор учурлу, оны аларга, энези (энези башка-башка шылтактардаҥ улам болуп албайтан болзо, адазы баштанар аргалу) баштанар учурлу. Сертификат аларга, эл-јонды јонјӱрӱмдик јанынаҥ јӧмӧӧр јербойындагы башкартуга баштанар керек. Балдардыҥ тоозы энениҥ јанынаҥ тоололор учурлу. Энениҥ тергеелик капиталын бала ӱч јашка јеткенде алып, мындый керектерде тузаланарга јараар: билениҥ јадар айалгазын јарандырарына, балдардыҥ ӱредӱзин тӧлӧӧрине.

Балдарга каршулу сайттар јабылар

Былтыр јаҥар айда президент Владимир Путин балдарды јӱрӱмине јеткерлӱ каршулу керектер эдерине ууламјылап турган јетирӱлӱ сайттарды тургуза ла јабар тап-эриктӱ јасакка кол салган.
«Јетирӱ, јетирӱлик технологиялар ла јетирӱни корыыры керегинде» јасак јаҥы пунктла толтырылган. Эмди ол аайынча Интернетте 18 јажы јетпегендерди олордыҥ јӱрӱмине ле су-кадыгына, эмезе ӧскӧ дӧ улустыҥ јӱрӱмине ле су-кадыгына јеткерлӱ каршулу керектерге кычырулу ла ууламјылу јетирӱлӱ сайттар эмезе олордыҥ бӱктери јарабас сайттардыҥ бирлик тооломына кийдирилер ле тургуза ла јабылар.
Ондый јӧп јарадар тап-эрик јашӧскӱримниҥ керектери аайынча федерал агентствого берилген.

Каланныҥ кодексинде тӱзедӱлер

Государственный Думаныҥ депутаттары быјыл кандык айдыҥ 2-чи кӱнинде РФ-тыҥ Калан кодексине экинчи кычырышта ӱч тӱзедӱ кийдирдилер. Олор аайынча Россияда кӧп балдарлу билелер быјыл јаҥы јеҥилтелерле тузаланар аргалу. Бу тӱзедӱлер президенттиҥ Федерал Јуунга Баштанузын бӱдӱрери аайынча эдилген.
Кубулталар јердиҥ каланына ла ар-јӧӧжӧниҥ каланына эдилет. Јасак ийде алынган кийнинде, јердиҥ каланыныҥ кеми, ӧткӧн јылдазына кӧрӧ, 10 проценттеҥ кӧпкӧ бийиктебес учурлу.
Онойдо ок кӧп балдарлу биледе чыдап јаткан кажы ла баланыҥ бажына ар-јӧӧжӧниҥ каланы мынайда астадылар: квартирада јаткан биле болзо, беш квадратный метрине калан салынбас, таҥынаҥ турада биле болзо, јети квадратный метрине калан салынбас. Онойып, биледе ӱч бала болзо, јеҥилте 15 кв. метрге эдилер.
Онойдо ок кӧп балдарлу билелер алты сотка јердиҥ каланынаҥ јайымдалып јат. Јаҥы јеҥилтелер 2018 јылда чоттолгон каландарга база келижип јат. Крестьян ла фермер ээлемге алган јердиҥ арендазын тӧлӧӧринеҥ база јайымдалат. Аргачылыкта иштегенде, регистрацияныҥ јуунтызын тӧлӧбӧс арга бар. Балдардыҥ садиктери учун тӧлӧмирлердиҥ, 20-деҥ 70 процентке (бу тоо биледеги балдардыҥ тоозынаҥ камаанду) јетире акчазы кайра јандырылар. Коммунальный тӧлӧмирлерге 30 процент јеҥилтелер эдилет, тура тӧс одыру системага колболбогон болзо, одыруга ондый ок јеҥилтелер эдилет.
Владимир Путин бойыныҥ Федерал Јуунга Баштанузында кӧп балдарлу билелерге калан јанынаҥ јеҥилте-лер эдери, ол тоодо алты сотка јердиҥ каланынаҥ айрыыры керегинде айтканын эзедели.
Кӧп балдарлу билелердиҥ материальный кирелтезин чыгымдаар амадула государство олорго подоходный калан салынбас акча-манат тургускан. Олор мындый:
стандартный (18 јажы јетпеген кажы ла балага);
јонјӱрӱмдик (тӧлӧлгӧн кийнинде калан службалардыҥ бир катап јандырган акчазы).
Бу учуралда балдар 18 јажы јетпеген болор учурлу эмезе очно ӱренип турган болзын. Кӧп балдарлу билелер бойыныҥ ишбереечизине угузу, техникумнаҥ (институттаҥ, училищедеҥ) справка, 2-НДФЛ справка берер учурлу.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина