Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кайсын — ӧзӱмниҥ јолында

09.04.2019

Кан-Оозы аймактыҥ Кайсын јурты Кӧзӱлдиҥ јурт јеезезине кирет. Ол аймактыҥ эҥ јараш јерлериниҥ бирӱзинде, Белтир тууныҥ эдегинде турат. Мында эки јӱстеҥ кӧп кижи јуртайт.

ФАП-тыҥ јаҥы туразы

Ороонныҥ президенти Владимир Путинниҥ јакааныла 2018-2020 јылдардыҥ туркунына јӱстеҥ ала эки муҥга јетире кижи јадып турган кажы ла јуртта эмчилик јерлер јаҥыртылар эмезе јаҥыдаҥ тудулар учурлу. Онойып, ӧткӧн јылдыҥ јаан изӱ айында Кайсында јаҥы ФАП тудулып баштады. Бу јаан ишке республикан бюджеттеҥ 7,3 млн салковой акча чыгарылган.
Бӱгӱнги кӱнде ончо тудум иштер бӱткен деп айдарга јараар. Кӧдӱриҥилӱ ачылта ӧтпӧгӧн дӧ болзо, оорыган улусты эмдеер, јартамалдар ӧткӱрер иштер јаҥы ФАП-та башталып калган. «Јурт јерлердиҥ ӧзӱми» деген программа аайынча јаҥы ФАП тудары аймак ичинде Кайсын јуртка эҥ ле керектӱ болгон. Ол программага 2016 јылда кийдирилгенин Кӧзӱлдиҥ јурт јеезезиниҥ јааны Аткыр Михайлович Ябыев темдектеди.
Иштеер јаҥы, јакшынак туразы керегинде биске јурттыҥ фельдшери Нина Ивановна Куртова куучындады: «Мынаҥ озо јурттагы ФАП ӧткӧн чактыҥ 50 ле 70 јылдарында тудулган эски тураларда болгон. Калганчызы тӧрт квартиралу тураныҥ бир ӱлӱзинде болгон. 2015 јылда бир келтейинде јаткан кижиниҥ квартиразында ӧрт чыкканынаҥ улам, ФАП-тыҥ ичи ӱрелген. Аймактыҥ ол туштагы баш врачы Н. Кара-Саал оны јазаптыра јазаган да болзо, ол соок, эски болгон.
Тудум иштер тӱрген-тӱкей бӱдӱп, эски турадаҥ бери бис ӧткӧн јылдыҥ кӱчӱрген айында кӧчӱп келгенис. Бу биске, ончо јуртјаткандарга, јаан сӱӱнчи — мындый јараш, јаҥы эмчиликтӱ болуп калганыс. Мында ончозы јеткил, бойыныҥ јеринде. Улус баштап ла келзе, олордыҥ комудалын угар, кӧслӧ шиҥжӱ ӧткӱрер, приемный дейтен кып, башка-башка процедулар ӧткӱрер кып, одыруныҥ таҥынаҥ кыбы, подсобный кып, тышкары одын, кӧмӱр салар башка јер. Керектӱ эдимдер, эмчилик јазалдар, мебель ончозында јаҥы. Бир де эски неме бери кийдирилбеген».
Эмчиликтиҥ јерине су-кадыгыныҥ сурагыла келген ӱредӱчи Любовь Токовна Кабина ФАП-тыҥ јаҥы ла школдыҥ јаҥыртылган тураларына јерлештериле теҥ-тай сӱӱнип турганын айтты: «Јииттер јурттардаҥ ыраада јӱргилеп турган ӧйдӧ Кайсында школ јарандырылганы, јаҥы ФАП тудулганы кичинек јуртыс јайрадылбай, оноҥ ары ӧзӧрине ижемји берет. ФАП-тыҥ туразын кӧрӧргӧ дӧ эптӱ, кирип те келзеҥ, ол кеен ле јараш. Бистиҥ фельдшер, Нина Ивановна, мында 40 јылдаҥ ажыра иштейт. Кажы ла келген кижиле јакшы кӱӱндӱ, кӱлӱмзиренген, токыналу куучындажар, бастыра комудалын, оорузын угуп, профессионал да јанынаҥ болужар, тегин де јӱрӱмде сурактарда албатыга эп-сӱмеле јӧмӧжӧр јалакай кижи.
Кайсын аймактыҥ тӧс јуртына јуук болгоны учун, оныҥ бойында эм тургуза тӱрген болуш јетирер кӧлӱк јок. Керектӱ туштарда ол Кан-Оозынаҥ алдыртылат. Је кӧп учуралдарда јурт јаткандар бой-бойына јӧмӧжип, кӧлӱктӱлери кемниҥ-кемниҥ сурагы аайынча јерлештерин эмчиликке јетирип салат».
Јаҥы ФАП-та эм тургуза профилактикалык прививкалар тургузары тӱгенген. Јаскы-јайгы ӧйдӧ анчада ла шалјадаҥ ајарынып јӱрер, чочыду болзо, эҥ ле јуук ФАП-ка удатпай једер керек.

Јаҥыртылган школ

Кайсынныҥ орто ӱредӱлӱ школы јаҥы ФАП-таҥ ыраак јок, јол кечире. Билбес кижи оны база јаҥы тудулган деп бодоор: тышты јараш, ак-јажыл сайдингле јабылган.
Бу школдыҥ туразы 1929 јылда тудулыптыр. Ол эки башка турган туралардаҥ турат: ӱренер тура ла аш-курсак азар ла ашкананыҥ туразы. 2013 јылда школдыҥ туралары чыныкталып јаҥыртылган: јабынты солынган, јаҥы кӧзнӧктор тургузылган, стенелер јылулалып, сайдингле јабылган, кыптардыҥ тыш бӱдӱми јарандырылган ла кийнинде јылу санузелдер де эдилген. Эски школдоҥ јӱк тӧрт стене арткан деп айдарга јараар. Школдыҥ директоры Эркемен Николаевич Муйтуев бу учурлу јаҥыртуга јаан камаанын Юрий Васильевич Антарадонов јетиргенин темдектеди.
Бӱгӱнги кӱнде школдыҥ 9 клазында 40 кире бала ӱренет. Балдар ас, темдектезе, тогузынчы класста бир ле бала ӱренет. Је ондый да болзо, бу ӱренчиктердиҥ једимдери аймак ичинде бар деп айдар керек. Балдарга анчада ла спортзал јогы кунукчылду. Јайгыда тышкары да ойноп-секирип тазыктырынар арга бар болзо, кыш ӧйинде кӱчке келижет. Је бу да сурак удабастаҥ чечилип, школдо бойыныҥ спортзалы болор. Оны тудар иштерге акча-манат чыгарылып калган. Эмди тургуза ӱлекер-чоттомолду документ-чаазындар белетелип турганы керегинде Эркемен Николаевич јетирди.
Школдыҥ ӧмӧлиги нак ла эрчимдӱ иштеп турганын олор ӧткӧн айда аймактыҥ школдорыныҥ ӱредӱчилери ортодо ӧткӧн спартакиадада баштапкы јерге чыкканы да керелейт. Олор онойдо ок ӱредӱчилердиҥ республикан кеминдеги конкурстарыныҥ јаантайынгы туружаачылары болуп турулар.
Руслан Алексеевич Муйтуев Кайсынныҥ школында тӱӱкиниҥ ӱредӱчизи болуп иштейт. Ол мында ла ӧскӧн-чыккан, ӱредӱни божодып, тӧрӧл јуртына јанган. Мында ла биле тӧзӧгӧн, эш-нӧкӧриле эки бала чыдадат. Ол школдо балдарды јаҥыс ла тӱӱки јанынаҥ эмес, онойдо ок спортко до јилбиркедип, тӧрӧлин билерине, су-кадык, јакшы темигӱлерге ӱредет.
Руслан Алексеевич школдо јуучыл-тӧрӧлчи клубтыҥ ижин башкарат. Балдар ондо эрчимдӱ таскадынып, аймактыҥ маргаандарында улай ла туружып турат. Онойдо ок ӱренчиктериле кожо кичӱ тӧрӧлине учурлалган «Кайсын ӧзӧктиҥ корумдары» деп билим-шиҥжӱлик ӱлекер баштап апарадылар. Р. Муйтуев таҥынаҥ ээлеминде аттар азырайт. Олор до тегин эмес, английский укту, Эл Ойындарда ат јарыштардыҥ јаантайынгы туружаачылары.
Тӧрӧлине кару, бойыныҥ ижине каруулу, нак улусту Кайсынга — ичкери ӧзӱм!

Э. КУДАЧИНА
Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина