Алтайдын Чолмоны

Јурттарда јадын-јӱрӱмниҥ кемин бийиктедер

23.04.2019

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин кандык айдыҥ 19-чы кӱнинде Горно-Алтайскта јербойында бойын башкарынарыныҥ байрамына учурлай јербойында бойы башкарынарыныҥ совединиҥ элбедилген јуунын ӧткӱрген. Ишмекчи јуунныҥ ижинде анайда ок Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Владимр Тюлентин база турушкан.

Албатыга эҥ јуук јаҥ

Башкаруныҥ јаан залында болгон јуунда государственный јаҥныҥ органдарыныҥ башкараачылары, аймактардыҥ јаандары, јурт јеезелердиҥ башкараачылары ла јурттардыҥ старосталары турушкандар. Олег Хорохордин: «Мен республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бир айга шыку ӧйгӧ бӱдӱрип келдим. Эмди тургуза јӱк ле Чой ло Оҥдой аймактарда болорго келишти, је табынча бастыра аймактарды айланып келерге турум. Ишмекчи јол-јорыктарда бир кезек башкараачыларла таныжып куучындашкам. Арткандарыла јада тура кыйалтазы јогынаҥ туштажарым. Тургуза ӧйдӧ јуулган јетирӱлерге тайанып, социологияныҥ ширтӱлериле башкарынып, эл-јонло болуп турган туштажуларга тӧзӧлгӧлӧнип, тергеениҥ бӱгӱнги кӱндеги айалгалары кыракы шиҥделет. Мен ол керегинде слерге бӱгӱн јартын айдып турум» — деп айткан.

Республиканыҥ јаҥы башкараачызы бойыныҥ куучынында «бисте кузук бӱдӱп ле аҥдар јӱрӱп турган јерлерде агаштарды кезип јоголторын чек токтодор, фермер ле крестьян ээлемдер агаштыҥ фондыныҥ јерлерин толо тузаланып болбой турган сурактарда кӧп тутак-једикпестер бар. Олордыҥ кезиктериниҥ аайына јӱк ле федерал кеминде чыгар арга бар. Бир кезек курч сурактар јанынаҥ адылу јасактар јӧптӧп чыгарар керек. Бӱдӱретен ле аайына чыгатан ӧскӧ дӧ керектер ле сурактар бар» деп темдектеген. О. Хорохординниҥ айтканыла, кезик сурактар тургуза ӧйдӧ республиканыҥ башкарузында кӧрӱлип јат. Башкаруныҥ јуунына Оҥдой јуртта Урсул сууны кечире тудатан кӱрди јылгырладарыныҥ, јаскы иштерди ӧткӱрерге јеҥилтелӱ кредиттер аларыныҥ сурактары чыгарылып, олор эрчимдӱ шӱӱжилет. Сӱрее-чӧпти чыгара тартарын аайлу-башту тӧзӧп алар керек. Тергеениҥ башкарузы оны «Экология» деген национальный проект-ӱлекер ажыра ӧткӱрерге темдектейт. Јуук ӧйдӧ бу сурак башкаруныҥ јуунында база кӧрӱлер. Быјыл бисте тергеелик учурлу јолдорды чыныктап јазаары аайынча элбек кемдӱ иштер ӧдӧр. Бу ӱлекер аайынча Горно-Алтайскта ла бастыразына шыдар аймактарда кӧп јолдор јазалар.
О. Хорохординниҥ айтканыла, бӱдӱретен иштерди шӱӱжеринде јербойыныҥ специалисттери ле кадрлары кыйалтазы јогынаҥ туружар. Ол республикада билгири бийик специалисттер барын билерим, бойлорыныҥ керегин јакшы билер кадрлардыҥ тоозы тергееде ас эмес, олор кичӱ Тӧрӧлине тузалу керектер эдерге кӱӱнзеп јат деп темдектеген.
Јербойында бойы башкарынарыныҥ совединиҥ элбедилген јуунында Алтай Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ совединиҥ бӱдӱреечи директоры Денис Власенко бойы башкарынары јанынаҥ бистиҥ тергееде иштеп турган јондык организацияныҥ ижи керегинде куучындаган. Оныҥ айтканыла, бисте јаткан јериниҥ ээзи болуп јӱрер, оныҥ ӧзӱминде эрчимдӱ туружар кӱӱндӱ улустыҥ тоозы јылдаҥ јылга там ла кӧптӧп јат. Бӱгӱнги кӱнде Горно-Алтайскта он сегис ТОС једимдӱ иштеп јат. Республикада дезе кӧрӱмјилӱ иштӱ ТОС-тордыҥ тоозы ас эмес. Темдек эдип Турачак аймакта Јайлу јуртта иштеп турган «Заповедное село» деген ТОС-ты айдарга јараар. Бу ТОС 2013 јылда тӧзӧлгӧн. Оныҥ ижин Данил Ерофеев једимдӱ башкарат. Јиит башкараачы элбедилген советтиҥ јуунында бойы туружып, трибунага чыгып, ижинде јуулган ченемел керегинде куучындаган. Д. Ерофеевтиҥ айтканыла, олор Алтайдагы заповедниктиҥ администрациязыла, јондык ӧскӧ организацияларла, НКО-лорло сӱрекей јуук колбуда иштеп јадылар. Заповедник дезе Артыбаштагы јурт јеезениҥ јерине кирип јат. ТОС заповедниктиҥ алдында турган сурактардыҥ аайына чыгарга ла јуртты ӧскӱрерге башка-башка ууламјыларла кӧп иштер ӧткӱрет. Мынызы аҥылу корулу јерде јаан бузуштар болбозын јеткилдеп јат.
Алтай Республиканыҥ акча-манат аайынча министри Ольга Завьялова муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ быјылгы јылдагы кӧргӱзӱлери керегинде јетирӱ эткен. Министр ороонныҥ президенти В. Путинниҥ кӱӱк айда чыгарган јарлыгын јӱрӱмде једимдӱ бӱдӱрер амадула 2019 јылда јербойындагы муниципал тӧзӧлмӧлӧргӧ чыгарып турган акчаныҥ кеми эки миллиард салковойго јетире бийиктеер деп ајарган. Чыгарылган акча јолдорды чыныктап јазаарына, балдардыҥ садиктерин ле школдорды тударына, спортивный залдарды чыныктаарга, олорго керектӱ эдим-јазалдар аларга, культураныҥ учреждениелерин јӧмӧӧргӧ тузаланылар. О. Завьялова муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарын бюджеттиҥ акчазын аайлу-башту тузаланарына ла јербойыныҥ бюджедин толтырарына туура салбас ајару эдерине кычырган.
Тергеениҥ јурт ээлем аайынча министри Владислав Таханов јуунныҥ туружаачыларын Туулу Алтайда кооперация канайда ӧзӱп турганыла таныштырган. 2019 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 1-кы кӱнине јетире Алтай Республикада јурт ээлемниҥ потребкооперациязыныҥ јетен кооперативи иштеген. Кажы ла аймак јербойыныҥ ар-бӱткениниҥ ле олордо бар јонјӱрӱмдик ле экономикалык айалгаларла башкарынып, јурт ээлемде башка-башка ууламјыларла иштеп јат. Турачак аймакта иштеп турган кооперативтер эм-томду јажыл ӧзӱмдерди јуунадарын јеткилдейт, Кан-Оозы аймактыҥ кооперативтери мал-аштаҥ эт ле сӱт иштеп аларын эрчимдӱ ӧскӱргилейт, Кош-Агаш аймакта јурт ээлемниҥ кооперативтериниҥ ишчилери чӧлди сугарарын кичеегилейт, эт иштеп аларын, тӱкти јунарын јеткилдейт.

Иштиҥ озочылдарына — кайралдар

Тал-тӱштиҥ кийнинде дезе П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кӧдӱриҥилӱ јуун ӧткӧн. Јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарыныҥ ишчилерин профессионал байрамыла бӱдӱреечи ле јасакчы јаҥдардыҥ чыгартулу улузы уткыган. Алтай республиканыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохордин уткуулду сӧзинде бӱгӱнги кӱнде бистиҥ тергееде бир муҥнаҥ ажыра муниципал служащийлер, аймактарда ла јурттарда бир муҥга шыдар депутаттар, 140 староста иштеп јат деп айткан. Ол Россия Федерацияда јаҥныҥ органдарыныҥ бастыра ишчилери тегин улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын јарандырар амадулу иштеп јадылар деген. О. Хорохордин кӧдӱриҥилӱ јуунныҥ туружаачыларын байрамла уткып, олорго бек су-кадык ла једимдӱ иш кӱӱнзеген.
Кӧдӱриҥилӱ јуунда бойыныҥ уткуулду сӧзин анайда ок Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Владимир Тюлентин айткан. Парламенттиҥ спикери кажы ла аймакта, кажы ла јуртта бойыныҥ уур-кӱчтери бар деп ајарган. Кӧп јурт јеезелер ар-бӱткени кӱч ле ыраак јерлерде туруп јат. Јурттардыҥ 30% республиканыҥ тӧс калазынаҥ 400 километр кирези ыраагында турганы јурт јеезелердиҥ јаандарына ла старосталарга иште ӱзеери кӱч айалгалар тӧзӧйт. Је олор бастыра бар аргаларын ла ийде-кӱчин толо тузаланып, эрчимдӱ иштеп јадылар. Јурт јаткандарга чыҥдый јадын-јӱрӱмнеҥ ӧскӧ не де керек јок. Чыҥдый јадын-јӱрӱм дегени дезе – ол јакшы ишјал, чыҥдый јолдор, керектӱ кеминде медјеткилдеш ле оноҥ до ӧскӧлӧри. Јурт јердиҥ курч сурактарыныҥ аайы-бажына кыска ӧйгӧ бир ле уунда чыгып болбозыҥ. Је јербойыныҥ депутаттары, старосталары ла јурт јеезелердиҥ ишчилери арга-кӱчи јеткенче ак-чек иштеп јадылар. Спикер келер ӧйгӧ ижемјилӱ кӧрӱп турганы керегинде айткан.
Уткуулду сӧзин анайда ок Алтай Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ совединиҥ председатели, Майма аймактыҥ администрациязыныҥ јааны Роман Птицын айткан. Ол кӱн кӧдӱриҥилӱ јуунда озочыл иштӱ ишчилерге кайралдар база табыштырылган.
Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла Ман-јӱректеги јурт јеезениҥ эл-јонло иштеп турган специализи Наталья Асанина, Кан-Оозындагы јурт админстрацияныҥ баш специализи Эльвира Адабасова, Шабалин аймакта Шыргайтыдагы јурт јеезениҥ специализи Эйза Баянкина, Улаган аймактыҥ администрациязыныҥ јербойында бойы башкарынарыныҥ бӧлӱгиниҥ баш специализи Аягоз Джакипова, Ыныргыдагы јурт администрацияныҥ баш бухгалтери Татьяна Куликова, Талдудагы јурт јеезениҥ пол јунаачызы Любовь Прокопьева, Чамал аймакта Чопоштогы јурт администрацияныҥ ишчизи Жанна Пугачева, Турачак аймактыҥ администрациязыныҥ пол јунаачызы Наталья Тренихина, Оҥдой аймактыҥ администрациязыныҥ јааныныҥ ордынчызы Виталий Ченчулаев, Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ бӧлӱгиниҥ консультанты Альбина Шитова кайралдаткандар.
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталары Улаган аймакта Чибиттеги јурт јеезениҥ специализи Ангелина Абрамовага, Кӧксуу-Оозындагы јурт јеезениҥ шоферы Николай Акимовко, Кан-Оозы аймакта Моты-Оозындагы јурт јеезениҥ баш специализи Светлана Артушевага, Майма аймактыҥ администрациязыныҥ архив аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Евгений Герасимовко, Кош-Агаш јурттыҥ администрациязыныҥ баш специализи Жулдуз Джумановага, Оҥдой аймакта Ийиндеги јурт јеезениҥ јааныныҥ ордынчызы Оксана Егоровага, Кӧксуу-Оозы аймакта Ӱстиги-Оймондогы јурт јеезениҥ јааны Ирина Кононовага, Горно-Алтайск каланыҥ депутаттар Совединиҥ депудады Александра Кошкинага, Турачак аймактыҥ администрациязыныҥ баш специализи Александра Менегечевага, Чой аймактыҥ администрациязыныҥ баш специализи Инна Понамаревага, Шабалин аймакта Чаргыдагы јурт јеезениҥ специализи Ольга Шиховцовага ла Чамал аймактыҥ администрациязыныҥ керектериниҥ управляющийи Ольга Швецовага табыштырылган.

П. КАБАР
А. ТЫРЫШКИННИҤ фотојуруктары