Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Салымым болгон школ»

23.04.2019

Областной национальный орто ӱредӱлӱ школдыҥ (эмди В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназия) тӧзӧлгӧнинеҥ ала 70 јылдыгына учурлалган «Салымым болгон школ» деп кӧрӱ-выставка эл музейде ачылган.

Солун кӧрӱниҥ ачылтазына Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохордин, оныҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева, РФ-тыҥ Федерал Јууныныҥ Федерация Совединиҥ турчызы Владимир Полетаев, Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко, Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Борис Алушкин, эл музейдиҥ директоры Римма Еркинова ла оноҥ до ӧскӧ кӧп тоолу айылчылар ла кӧрӧӧчилер келген.
Олег Хорохордин национальный гимназияны аҥылу ӱредӱлӱ заведение, мында республиканыҥ ончо аймактарынаҥ келген јайалталу балдар ӱренип јат деп айткан. Онойдо ок ол бу школ 70 јылдыҥ туркунына национальный кадрларды белетеп турганын темдектеген. Башкаруныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи школдыҥ тӱӱкизине баштанган. Оныҥ айтканыла, мында 4500-теҥ ажыра балдар орто ӱредӱ алган, ол тоодо 59 «алтын» ла 46 «мӧҥӱн» медальдарла ӱредӱзин божоткон. Бу школды божоткон улустыҥ тоозында албаты ортозында ады јарлу улустар бар – поэттер, бичиичилер, билимдердиҥ докторлоры ла кандидаттары, артисттер, јурукчылар, эмчилер, инженерлер, политиктер, государственный сыйлардыҥ лауреаттары, башка-башка ордендердиҥ кавалерлери – олордыҥ кӧбизи кӧрӱде бар деп, Олег Хорохордин куучындаган.
Гимназия ӧзӱм јолын эмди де једимдӱ улалтып јат. Бӱгӱн гимназияда 72 кижи иштеп јат, олордыҥ тоозында 52 ӱредӱчи предметтерле иштейт, ӱчӱзи РФ-тыҥ нерелӱ ӱредӱчилери, он эки кижи текши ӱредӱликтиҥ кӱндӱлӱ ишчилери, он эки кижи АР-дыҥ нерелӱ ӱредӱчилери. Ӱредӱчилердиҥ ортозында билимдердиҥ кандидаттары, бийик ле баштапкы квалификациялу педагогтор, профессиональный конкурстардыҥ јеҥӱчилдери, ат-нерелӱ сыйлар алган улус.
Кӧрӱге јуулган улуска Россия Федерацияныҥ текши ӱредӱлигиниҥ кӱндӱлӱ ишчизи, педагогикалык иштиҥ ветераны Людмила Якшимаева уткуулду сӧзиле баштанган. Анайда ок кӧрӱниҥ ачылтазыныҥ туружаачыларын Борис Алушкин ле Римма Еркинова база јылу уткыдылар. Солун кӧрӱниҥ ачылтазында гимназияныҥ јаан јашту ветерандары турушканы сӱрекей оморкодулу болды.
Кӧрӱге башка-башка јылдарда иштеген ӱредӱчилердиҥ ле ӱренген ӱренчиктердиҥ фотојуруктары јазалып белетелген. Гимназияны божоткон улустыҥ једимдери аҥылу бӧлӱкте кӧргӱзилген. Ондо школды божоткон билимчилердиҥ, Россияныҥ нерелӱ ишчилериниҥ, государственный сыйлардыҥ лауреаттарыныҥ иштери салынган.
Школдыҥ тӱӱкизинде јаан учурлу болгон окылу документтер кӧрӱге база кийдирилген. Ол документтер Горно-Алтайский национальный рабфактаҥ областной национальный школ тӧзӧлгӧнин керелеп јат. Анайып, баштап школдо 510 бала ӱренген 17 класс болгон. Соҥында ӱренчиктердиҥ тоозы база 250 балага кӧптӧгӧн. 8-10 класстардыҥ балдары ӱредӱзи учун акча тӧлӧбӧй ӱренер аргалу боло берген. Ол ӧйдӧ школдыҥ директоры балдардыҥ јаҥыс та ӱредӱзи учун эмес, је онойдо ок интернатта јаткан айалгалары учун каруулу болгон. Нениҥ учун дезе, школдыҥ ӱренчиктери башка-башка аймактардаҥ келген балдар, олордыҥ эне-адалары ыраак турлуларда иштейтен болгон.
1949 јылда куран айдыҥ 5-чи кӱнинде тӧзӧлгӧн школдыҥ баштапкы директорына Д. Ильичев кӧстӧлгӧн. 1950 јылдаҥ ала школды Василий Константинович Плакас (1905-1965) башкарган. Оныҥ иштеген јылдарыла школдыҥ эҥ јакшы јаҥжыгу-јаҥдары колбулу. 1951-1961 јылдарда школдыҥ завучыныҥ ижин Софья Николаевна Шабуракова бӱдӱрген. Ол јылдарда национальный школдо Мария Алексеевна Барантаева, Полина Павловна Кучияк, Любовь Степановна Пустогачева, Мария Михайловна Кыдрашева, Вера Давыдовна Сатлаева, Юрий Васильевич Никольский, Гавриил Илларионович Сукач, Григорий Григорьевич Авакумов, Римма Ивановна Заводчикова ла оноҥ до ӧскӧлӧри иштеген. Национальный школды башка-башка јылдарда Любовь Степановна Пустогачева, Александр Хрисанович Вязников, Виктор Кӱндӱчинович Кыпчаков, Роза Санабаевна Алушкина, Валерий Михайлович Тодогошев, Николай Васильевич Кокышев, Любовь Даниловна Кудачина, Николай Сергеевич Константинов, Аскер Александрович Марков башкарган.
1992 јылда областной национальный школ В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназия деп адалган. Бӱгӱнги кӱнде гимназия ӱренчиктерин текши ле орто ӱредӱлӱ программалар, социально-гуманитарный, социально-экономический, физико-математический, естественно-научный ууламјылу тереҥжидилген ӱредӱлӱ программалар аайынча белетейт. Мынайда иштегени ӱренчиктерге профессия талдаарына, алдынаҥ јайаандык ла шиҥжӱ иштер ӧткӱрерине, јонјӱрӱмдик ле экономикалык айалгаларга белен болорына јарамыкту.
2013 јылдаҥ ала республикан гимназияны национальный школдыҥ ӱренчиги болгон ло кийнинде тӧрӧл школына ӱредӱчи болуп келген Людмила Комоноковна Манатова башкарат. Бӱгӱн гимназияда 550-неҥ ажыра балдар ӱренип јат. Олор республика, ороон ло телекей кеминде ӧткӱрилип турган јӱзӱн-јӱӱр олимпиадаларда, кӧрӱлерде, фестивальдарда, билим-практикалык конференцияларда улай туружып, тӧрӧл школына бийик једимдер экелет.
70 јылдык юбилейине учурлай республикан гимназияныҥ кӧргӱзер кӧп тоолу бийик једимдери бар. Јуугындагы јылдарды да алза, бу школ оморкойтон јеҥӱлериле бай. «Россияныҥ эҥ артык 100 школы» деп конкурстыҥ јеҥӱчили болуп эки катап адалган (2013-2014 јј., 2014-2015 јј.). Онойдо ок «Бистиҥ јаҥы школыс. Инновационный бедрениш — 2014» деп республикан фестивальдыҥ «Јайалталу балдарла иштеер эп-аргалар» деп номинациязыныҥ јеҥӱчили, веб-сайттардыҥ талалык конкурсыныҥ, «Ӱредӱлик-таскамал ишти башкарары» деп республикан конкурстыҥ, «Школа – лаборатория инноваций» деп Текшироссиялык конкурстыҥ, УЧСиб-тиҥ Новосибирск калада ӧткӧн албатылар ортодо ӱредӱлик кӧрӱзиниҥ, албатылар ортодо социально-педагогикалык ярмарканыҥ талалык бӧлӱгиниҥ јеҥӱчили болуп чыккан. Гимназия 2014 јылда «Ими гордится Россия» деп энциклопедияга кирген. Мындый једимдерди оноҥ до ары тоолоп айдарга јараар.
2015 јылда гимназияда этнопедагогиканыҥ ла этнокультураныҥ «Байлык Энчи» деп тӧс јери ачылып, ижин баштаган. Тӧс јер бир канча ууламјыларла иштеп јат: «Алып» спортклуб, «Шоҥкор» деп јуучыл-патриотикалык клуб, «Чедирген» краеведческий лагерь, јайаандык студиялар ла мастерскойлор, билим ууламјы.
В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназия (ОНСШ) 70 јылдык юбилейине учурлаган кӧрӱ-выставканы «Салымым болгон школ» деп тегиндӱ адабаган. Бу школ кичӱ тӧрӧлистиҥ тӧс калазында туруп, ончо аймактардыҥ ла јурттардыҥ балдарын бир јаан билеге бириктирген. Мында алтай балдардаҥ ӧскӧ орус, казах ла оноҥ до ӧскӧ укту балдар ӱренип, салымын бу школдыҥ салымыла колбогон. Кӧп јылдардыҥ туркунына республиканыҥ бастыра јурт јерлеринеҥ келип ӱренген балдарды јарык кӱӱн-санаалу, тоомјылу ӱредӱчилер ле таскадаачылар башкарып, јӱрӱмдик јолго белетеген. Бӱгӱн бу юбилейлик кӧрӱде олордыҥ таныш чырайларын фотојуруктардаҥ кӧрӱп, школ ӧйин эзедип алар арга берилгени сӱрекей учурлу.

С. АБЫСОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина