Алтайдын Чолмоны

Бичиктердиҥ байзыҥында – куулгазын бир тӱн

26.04.2019

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада кандык айдыҥ 19-чы кӱнинде бастырароссиялык «Библиотӱн-2019» деген јонјӱрӱмдик ле культуралык кыймыгу кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧтти.

Јаҥжыкканы аайынча јылдыҥ ла ӧткӱрилип турган кӧдӱриҥиниҥ окылу ачылтазында туружаачыларды, айылчыларды Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова, Алтай Республикадаҥ Совет Федерацияныҥ турчызы Владимир Полетаев уткыдылар.
Ольга Антарадонова јуулгандарды јакшынак байрамла уткып тура, оныҥ јаан учурын аҥылап темдектеди. Быјылгы «Библиотӱн» Россияда ӧдӱп јаткан Театрдыҥ јылына учурлалып јатканы јанынаҥ айтты. Владимир Полетаев талада бичиктерге, кычырарына јилбӱ, јартамалду иште библиотеканыҥ учуры керегинде айтты. Ол эл библиотекага 1912 јылда кепке базылып чыккан «Пути по русскому Алтаю» деп сӱрекей баалу ла ас учурап турган бичикти сыйлады.
Бичиктердиҥ байзыҥындагы байрам солун, јаркынду театрал ойын-кӧргӱзӱле башталды. Бу кӧргӱзӱ ӧдӱп јаткан Какай јылдыҥ бичиичи-юбилярларына учурлалды. Мында, темдектезе, И. А. Крыловтыҥ (чыкканынаҥ ала 250 јылдыгы), А. С. Пушкинниҥ (220 јылдыгы) чӱмдемелдеринеҥ алылган ӱзӱктер, Н. А. Островскийдиҥ (160 јылдыгы) «Гроза» деген пьесазынаҥ, онойдо ок К. И. Чуковскийдиҥ чӱмдемелинеҥ ӱзӱктер кӧргӱзилди. Јилбилӱ ойын-кӧргӱзӱни «Сова» деген албатылык театр (башкараачызы Д. А. Найденова) тургускан. Кӧрӧӧчилер кӧп болды, олор сӱӱнчизин, кӧӧрӧм кӱӱн-санаазын изӱ колчабыжулар ажыра айттылар. Бу программаны ӧткӱреечилердиҥ кайкамчылу сӱр-кеберлери, куучын-эрмеги јаанга-јашка байрамдык бийик кӱӱн-санаалар сыйлады.
Кычыраачылар библиотечный тепсеҥдерде ӧдӱп јаткан јӱзӱн-башка ойындарды кижиниҥ бажын иштедер, санандырар, билгирин, билерин чике тузаланып, берилген сурактарга чын каруулар берип, эҥирдиҥ «БИБКОИН» деген валютазын алар јарамыкту айалга болды. Ол валютаны алып, оны байрамныҥ учкары лотерейный билетке солып, сыйларды ойноор јаан ойында туружарын кӧп кычыраачылар јакшы билер. Анчада ла ӱренчиктер, ӱренеечилер бу керекте јылдыҥ ла эрчимдӱ туружадылар. Омокторын, чыйрактарын, капшуундарын — библиотеканыҥ этажтарыла ӧрӧ-тӧмӧн шуҥуп турганын кӧрӧргӧ јакшызын.
«Театрдыҥ ортолыгы» деген тепсеҥде јаан-јаш чек ле бадышпай турды. Бу тепсеҥди сӱӱнчилӱ пираттыҥ ортолыгы эдип кееркеткени солун. Мында јаратта ла корабльдар, онойдо ок Театрдыҥ јылыныҥ сӱр-темдеги, театрал амалдайлар, театр керегинде кокыр-каткылу учуралдар, викторинаныҥ «Чечектӱ јалаҥы», Айдар Унатовтыҥ јайаандык ижине учурлалган јаан эмес фотокӧрӱ. Кычыраачыларда эл театрдыҥ актеры А. Унатовтыҥ ӧткӱрген мастер-клазында туружарга ырысту учурал келишти. Бу ла ортолыкта керсӱ, соныркак кычыраачылар «Чечектӱ јалаҥ» деген ойын-викторинада туруштылар. База «Кӧлӧткӧлӧрдиҥ театры» деп ойын јилбилӱ ӧтти. Мында кӧлӧткӧлӧрдиҥ театрыныҥ јажыттары кӧп тоолу улуска јаан ачылта болгон деп айдар керек.
База бир тепсеҥ «Каанды колтыкчылары ойнойт» деп адалды. Мында сӱрекей јараш, јаркынду инсталляция кееркеде белетелген. Балериналардыҥ, актерлордыҥ, кӱӱчилердиҥ, эске кычырып тургандардыҥ сӱрлери шил витринадаҥ бойлорына кычырат. Бичиктердиҥ «Театр керегинде чӱмдемелдер» деген кӧрӱзи театр, артисттер, ойын-кӧргӱзӱлер керегинде. Мында детектив, классика, эмдиги ӧйдийи, ӱлгерлер ле проза. «Улу улустыҥ уткалып айтканы» деп ойын солун болды. Темдектезе, Д. Дидроныҥ, В. Шекспирдиҥ, Сервантестиҥ, Б. Шоуныҥ, А. Н. Островскийдиҥ, Л. Н. Толстойдыҥ, Н. В. Гогольдыҥ ла оноҥ до ӧскӧлӧриниҥ театр керегинде канатту сӧстӧриле јууктада таныжар арга болды.
Библиотеканыҥ тӧс фондты чеберлеер секторында кычыраачылар «Театрдыҥ байлык телекейи» деген кӧрӱле танышты. Кӧрӱ «Театрдыҥ башталганы», «Театр барда кандый јакшы», «Јылдыстардыҥ аллеязы» ла «Театр ла литература» деп тӧрт бӧлӱктеҥ турды. Кӧрӱге 62 документ чыгарылган. Олордо театр, актерлор, режиссерлор, ойын-кӧргӱзӱлер тургузылган чӱмдемел бичиктер керегинде јетирӱлер артыгынча болды.
«Театр вешалкадаҥ башталат» деген тепсеҥде сӧзликтер тургузылды. Онойдо ок санат аайынча кӧп тоолу справочниктер болды. Викторинаныҥ туружаачылары театрдыҥ тӱӱкизиле, јӱрӱмиле кӧнӱ колбулу сӧстӧрди чӱрче ле таап алала, сӱӱнип јаткандарын. Бу ла викторинага ӱзеери «Театрал этикет» деген кӧрӱ база солун болгон. Театрдыҥ телекейиниҥ эжигин ачып, оныҥ ээжилерин такып эзедер айалга јарады. Оогош болчомдор «Театрдыҥ тӱӱкизи» деп мульт-фильмди кӧрӱп, солун ойында јилбиркеп туруштылар.
Кычыраачыныҥ залындагы «Бичикке аҥдаган аҥчылар» деген тепсеҥде кычыраачылар бичиктеҥ алган ӱзӱктер, цитаталар аайынча «аҥдады». Кычыраачылардыҥ эҥ ле байлык тӱжӱми Л. Н. Толстойдыҥ сӱӱген бичиктери болды. Онойдо ок ойын-кӧргӱзӱлер тургузылган бичиктер база ла байлык тӱжӱмге бодолду болгонын темдектеер керек. Кӧп тоолу улус «Ол Парижтиҥ санаазын чыгарган» деп кӧрӱни кӧрӱп, Л. С. Бакст деген театрал јурукчыла јилбиркеп таныштылар.
Јондык-гуманитар зал јаар эжикте театрал кӧжӧгӧ кӧп кычыраачыларды соныркатты. Зал јаар кирип, кӧдӱриҥиниҥ туружаачылары театрдыҥ кайкамчылу ла куулгазын телекейиле танышты. Кӧжӧгӧниҥ кийнинде «Кӧжӧгӧ табыштанат» деп тепсеҥде театрал санат јол-јорыкка кычырат. Театрдыҥ телекейи ле оныҥ кӧжӧгӧзиниҥ јажыды керегинде билерге кӱӱнзегендер кӧп лӧ болды. Мында балдарга, јаан улуска, јииттерге башка-башка ууламјылу керектер ӧтти. Темдектезе, болчомдорго «Мында тӱш јердеги куулгазындар тирилет» деген јер болды. Олор театрды бойыныҥ оҥдогоныла јураарда, база бир јер «Амалдай, мен сени билерим» деп адалды. Викторинаныҥ туружаачыларына театрдыҥ ла киноныҥ актерлорыныҥ јӱрӱми ле јайаандык ижи керегинде сурактарлу конверттер берилди. Кӧрӱге тургузылган бичиктердиҥ болужыла ойынныҥ туружаачылары берилген сурактарга карууларын јандырдылар.
База бир тепсеҥ ПЦПИ-ниҥ бӧлӱгинде иштеди. Ол «Афишки: актерлор ло бичиктер» деп адалды. Мында бичиктердиҥ «Театральный афишаныҥ јанында» деп адалган кӧрӱзи тургузылды. База ойындардыҥ тӧрт јери болды: «Театральный капустник», «Шанс», «Театральный алфавит», «Театральное гадание». Кычыраачылар бу тепсеҥде сӱреен эрчимдӱ иштедилер. Бичиктердиҥ кӧрӱзи де, театральный афишалар да јаан ајаруда болгонын темдектеер керек.
«Кӧжӧгӧниҥ кийин јанындагы телекей» деген тепсеҥде тал-табыш, каткы тыҥ ла болды. Мында кычыраачылар башка-башка театральный сӱр-кеберлер болуп кубулып, јилбилӱ јакылталардыҥ болужыла актердыҥ јайаан јайалтазын јакшызынып, ойногон-кӧкӱген айас кӧргӱзип турдылар.
Баштапкы катап «Библиотӱнде» Театрдыҥ јылына учурлалган «Ачык микрофон» иштеди. Мында кӱӱнзеген кажы ла кижи бойыныҥ сӱӱген ӱлгерин, прозазын кычырды. Бӱткӱл эҥир кычыраачылар А. С. Пушкинниҥ, А. Блоктыҥ, А. Ахматованыҥ, М. Цветаеваныҥ, Э. Асадовтыҥ, А. Адаровтыҥ, Л. Кокышевтиҥ ле оноҥ до ӧскӧлӧриниҥ ӱлгерлерин јилбиркеп уктылар. Ӱлгерлерди орус, алтай, керек дезе француз тилдерле кычыргандары база тыҥытту болды.
Башка-башка тепсеҥдерде ишти кӧнӱ ле тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрерге РКЛ-дыҥ волонтерлорыныҥ «Доброе сердце» (башкараачызы Л. В. Шелегина) деген командазы јаан болужын јетирген.
Сӱӱнчилӱ, јарык, јараш «Библиотӱнниҥ» учкары Добрыня Сатин, Эмиль ле Галина Толкочековтор ойын-концертин сыйлады. Шак ла бу ӧйдӧ лотереялардыҥ ойыны ӧтти.

К. ПИЯНТИНОВА
Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы