Алтайдын Чолмоны

Јетирген тузазы айдары јок јаан

26.04.2019

Бистиҥ Алтай Республикада, анайда ок коштой јаткан тергеелерде, Россия Федерация ичинде ады танылу, иштеген ижи тоомјылу болгон Даниил Иванович Табаев ак-јарыкту Алтайынаҥ атана бергенинеҥ 40 кӱни једе берди.

Даниил Иванович Табаевтиҥ республиканы тӧзӧӧрине эткен ижи керегинде ас эмес бичилген, белетеген јасактарыныҥ ла ӧскӧ дӧ документтериниҥ учуры ла ийдези тӱӱкиликке артып калган. Ол профессионал кеми бийик юрист болгон, Алтай Республиканыҥ Конституциязын белетеерине јаан камаанын јетирген. Бу документ Россия Федерацияда таҥынаҥ субъект болуп тӧзӧлгӧн тергеениҥ оноҥ ары ӧзӱмин ууламјылаган. Је республиканыҥ Тӧс јасагы јӧптӧлгӧн кийнинде, ӱч јылдыҥ бажында, АР-дыҥ башчызы болгон С. И. Зубакин Конституцияныҥ бичигине колын салып, албатыныҥ алдына черт береле, оноҥ бу јасактыҥ бир канча ээжилери келишпес деп, Россияныҥ Конституциялык јаргызына баштанарын кем сананган. Республиканыҥ башкараачызыныҥ бу кылыгын кайкап, Даниил Иванович ого удура јаргылашкан эди.
Даниил Иванович РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ турчызы болгон ӧй ороонго до, јаҥы тӧзӧлгӧн республикага да сӱрекей кӱч, кызалаҥду јылдар болгон. Бюджетте акча јок, пенсиялар, балдардыҥ пособие акчазы, улустыҥ ишјалы канча айларга тӧлӧлбӧй турган јылдарды ол тушта иштеген ле ӧскӧн улус ундыбаган. Бу кату сурактарды Даниил Иванович федерал јаҥныҥ алдына кӧп катап тургускан, Москвада отурган бийик јаҥдуларга баштануларды кӧп бичиген. Је сурактарына чокым каруу јок учун ол, албатызын сананып, Федерацияныҥ Совединде торолоштыҥ угузу-забастовказын эткен. Мындый алтамды мынаҥ озо бу јаҥда отургандардаҥ кем де этпеген. Эмдиги јамылулар мынайда эдерге база качан да тидинип болбос болор. Табаевтий јӱректӱ, албатызы учун чыннаҥ оорып јӱрген јаан јамылу кижи база бар ба? Билбезим.
Даниил Иванович 1994-1997 јылдарда Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ јааныныҥ ордынчызы, 1997-2002 јылдарда – парламенттиҥ спикери болуп иштеген. Бу ӧйдӧ мен парламенттиҥ аппарадыныҥ тӧзӧмӧл бӧлӱгиниҥ јааны болгом.
Парламенттиҥ башкараачызы Даниил Иванович аппараттыҥ ишчилерине тоомјылу кижи болгон, улусла ӱнин бийиктедип, кизиреп, укааркап качан да куучындашпайтан. Ол документтерле сӱрекей ајарулу иштеген, Эл Курултайдыҥ сессияларына, Тӧргизиниҥ јуунына чыгаратан документтерди Даниил Иванович бойы кӧрбӧгӧнчӧ, протокол бӧлӱкке апарарга јарабас болгон. Бис иштеҥ 8-9 час эҥирде, Даниил Иванович документтерге колын салган соҥында јанып туратаныс. Ол ӧйлӧрдӧ сессиялар 2-3 кӱн ӧдӧтӧн. АР-дыҥ башкарузынаҥ келген јасактардыҥ ӱлекерлерин Даниил Иванович сӱрекей чыҥдый ширтеп, олор аайынча бойыныҥ санаа-шӱӱлтезин айтпаганча болбойтон.
Бу республиканыҥ парламенти колго-бутка туруп турган јылдар. Алтай Республиканыҥ Ӱстиги Совединиҥ кийнинеҥ, Государственный Собрание — Эл Курултай јанынаҥ јасактар јӧптӧлип турган ӧй. Онойдо, республиканыҥ парламентиниҥ иштейтен регламенти јаҥыдаҥ јӧптӧлгӧн. «Алтай Республиканыҥ Государстволык Собраниези — Эл Курултайы керегинде», «Јаантайын иштеер камыстар керегинде», «Алтай Республиканыҥ депутадыныҥ статузы керегинде», «Алтай Республиканыҥ депутадыныҥ отзывы керегинде», «Государстволык јаҥныҥ јербойындагы органдары керегинде», оноҥ до ӧскӧ јасактар ла документтер бу јылдарда јӧптӧлгӧн.
Россия Федерацияда јок то јасактар Даниил Иванович парламентте јасакберим ишти башкарган ӧйлӧрдӧ бистиҥ республикада белетелип јӧптӧлгӧн, олордыҥ тоозында «Аҥылу коруда болгон јерлер ле объекттер керегинде», «Тындулардыҥ телекейи керегинде», «Ар-јӧӧжӧ керегинде», «Тӱӱкилик-культуралык энчи керегинде» јасактар. «Об административно-территориальном и муниципальном устройстве Республики Алтай» деген јасак Россия Федерацияда эҥ озо бистиҥ тергееде јӧптӧлгӧн. «Ӱстиги Совет керегинде» јасак дезе јаҥыс ла бистиҥ республикада болгон, ӧскӧ тергеелер Регламенттериле башкарынып иштеген. Мынаҥ да кӧргӧндӧ, республиканыҥ кандый кӧп тӧзӧлгӧ документтерин Даниил Иванович белетегени иле.
Бистиҥ республика бойы Конституциялу болгонында, јасакла јӧптӧлгӧн таҥынаҥ бойыныҥ танылу темдектери: маанызы, кӱӱзи, герби барында Даниил Иванович Табаевтиҥ айдары јок јаан јӧмӧлтӧзин канайда темдектебес.
Бийик јамылу, јаан билгирлерлӱ государстволык, политикалык ишчи, билимчи кижи болуп тура, Даниил Иванович сӱрекей ак санаалу, улуска, тӧрӧӧндӧрине, балдарына килеҥкей болуп јӱрген. Ыраак Кош-Агашка јол-јорыкка барганда, ол бойыныҥ огородыныҥ маала ажын апарып јадар эмезе улус кандый бир суракла јӱрзе, бойыныҥ акчазыла олорго болушкан учуралдарды мен кӧрӱп-угуп туратам. Онойып, Бешпелтирдиҥ бир кижизине Москвада эмчиликке балазын апарарга, ондо јадарга акчала болушкан эди. Ол ӧрӧкӧн бу керегинде эмдиге куучындап јӱрет. Мындый учуралдар јаҥыс катап болбогон.
Даниил Ивановичтиҥ бӱдӱрген ижин, албатызына, республикага јетирген тузазын эзедип, ол кандый кижи болгонын ундыбай јӱректер деп бичип турум.

Иван УНУКОВ,
государстволык иштиҥ ветераны