Алтайдын Чолмоны

Нени эдетенин билип аларга…

30.04.2019

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин кандык айдыҥ 26-чы кӱнинде ишмекчи јол-јорыкла Шабалин аймакта болгон. Оны АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева, «Шабалин аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ администрациязыныҥ јааны Эрчим Сарбашев ле ӧскӧ дӧ јамылулар ӱйдешкен.

Ол анда кӧп тоолу социальный ла оноҥ до ӧскӧ объекттерди кӧргӧн. Јол-јорыктыҥ баштапкы токтодузы Камлак јурттагы школдыҥ тудулып јаткан јаҥы туразыныҥ јанында болгон. Олег Хорохордин строительдерле туштажып, тудум иштер канайда ӧдӱп турганын кӧргӧн. Бӱгӱнги кӱнде бу объекттиҥ темир карказы тургузылган, монолитный фундаменти салынган, јанында маала ажын салатан тудум јазалган. Школдыҥ јаҥы туразы ӧткӧн јылдыҥ кӱчӱрген айында тудулып башталган. Јамылулардыҥ айтканыла, подрядный организация тудум иштерди темдектелген график аайынча апарып јат. Олег Хорохордин тудум иштердиҥ технологиязын буспай, объектти темдектелген ӧйдӧ табыштырзын деп айткан. 80 бала ӱренетен бу школ 2019 јылдыҥ јаҥар айында тузаланарына табыштырылар.

Экинчи туштажу бу ок јуртта сырлар белетеер цехтиҥ – «Темир-Ат» ООО-ныҥ башкартузыла ӧткӧн. Тергеениҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи бу предприятиениҥ ижиле јууктада танышканы – канча кире ле кандый бӱдӱм сырлар белетеп турганыла. О. Хорохордин бу предприятиеде оноҥ до ары ӧзӧтӧн аргалар барын темдектеген.
Тургуза ӧйдӧ «Темир-Ат» ООО кӱнине бир тоннадаҥ кӧп сыр ла сливочный сарју белетеп турган эмтир. Предприятиениҥ башкараачыларыныҥ айтканыла, иштеп алып турган продукцияныҥ кемин база да бийиктедерге јараар, је сӱт једишпейт. Олор бойлорыныҥ алдына кӱнине ӱч тонна продукция белетеер деген амаду тургузат. Олег Хорохордин республикан башкару јуртээлемдик предприятиелерге јӧмӧлтӧ јетирерин темдектеген. Анда ла ок јербойыныҥ товарэдеечилериниҥ продукцияларыныҥ кӧрӱзи ӧткӧн. Сӱттеҥ белетелген јӱзӱн-башка аш-курсак, кандый ла калаштар, мӧт, аҥныҥ эди, ӧлӧҥ чайлар јеткилинче болгон.
Бу јол-јорыкта О. Хорохордин јолдыҥ коомой айалгаларына база ајару эткен. Ол јолдыҥ фондыныҥ акча-манады канайда чыгымдалып турганын, федерал ла тергеелик јолдорды јакшы айалгада тудары аайынча иштерди канайда бӱдӱрип турганын јазап шиҥдеер амадула ведомстволор ортодо камыс тӧзӧӧри аайынча јакылта берген эмтир.
2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире болгоныла, республикада тергеелик учурлу јолдордыҥ узуны 3 012,614 километр, јербойында учурлу јолдордыйы – 2 701,3 километр ле федерал трассадыйы 539,9 километр болгон. 2019 јылда Алтай Республикада «Јеткер јок ло чыҥдый автомобильный јолдор» деген нацӱлекер иштеп баштаган. Озолондыра чоттогоныла, бу программа аайынча 2019-2024 јылдарда республикабыс федерал бюджеттеҥ 12,183 миллиард салковой акча алар. 2019 јылда 26 объектте иштер ӧдӧр.
Бу јол-јорыгында Олег Хорохордин Алтай Республиканыҥ ӧзӱминиҥ стратегиязын јаҥыртар керек деп угускан. Оныҥ айтканыла, документке республиканыҥ эл-јоныныҥ јакшынак ла тузалу тӱп-шӱӱлтелери кожулар. Ол Чой ло Оҥдой аймактардыҥ эл-јоныла, профсоюзтардыҥ ла тергеениҥ Јондык палатазыныҥ чыгартулу улузыла тушташканын, бу јол-јорыкта Шабалин аймактыҥ эл-јоныла туштажып јатканын айдып, республиканыҥ эл-јонында чокым тӱп-шӱӱлтелер бар болгонын темдектеген. Бӱгӱн улусты озо ло баштап иш јок болгоныла колбулу сурактар санааркадып турганын айдып, улус иштейтен јаҥы јерлер тӧзӧӧрине ууламјылалган керектер эдерис деген. Јурт ээлем бӧлӱкте јылдыҥ ла чыгарылып турган акча-манат канайда тузаланылып турганы база шиҥделерин айткан. Улусты кӱйбӱредип турган сурактардыҥ артканы јолдордыҥ айалгазыла, ЖКХ-ныҥ јеткилдештериниҥ бийик тарифтериле, балдардыҥ садиктеринде ле школдордо јерлер једишпей турганыла колбулу болгонын Олег Хорохордин темдектеген.
«Граждандардыҥ бастыра баштануларын, шӱӱлтелерин угарыс, кӧрӧрис» – деп, ол айткан. Бу ууламјыда эдилген иштиҥ турултазыла Алтай Республиканыҥ ӧзӱминиҥ стратегиязына кубулталар кийдирилетен эмтир.
Чаргыдагы сарју, сыр эдер завод элбеде јарлу. Бу јол-јорыкта О. Хорохордин заводтыҥ ижиле база танышкан. Ол андагы продукция кандый айалгаларда белетелип турганыла, сӱттиҥ ле оноҥ иштеп алган аш-курсактыҥ чыҥдыйыла јилбиркеген.
Бу предприятие кӱнине 40 тоннага јуук сӱттеҥ продукция белетеп јат. Јыл туркунына 150 тонна сыр ла 20 тонна сарју белетейт. Оныҥ башкараачызы Игорь Серовтыҥ айтканыла, 2015 јылда цех јаҥыртылган. Сӱт Шабалин аймактыҥ эл-јонынаҥ ла крестьян ээлемдеринеҥ јуулат. Тургуза ӧйдӧ сегис бӱдӱм сыр, экӱзиниҥ технологиязын бойлоры сананып тапкан, эдилет. Предприятиениҥ ӧмӧлиги бойы да сӱттеҥир уйлар тудар кӱӱндӱ болгонын угускан. Бу ишти апарарга, ас ла салза, 60 гектар јер керек. Тергеениҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин предприятиеге јӧмӧлтӧ јетиргедий аргаларды кӧрзин деп јакылта берген.
Оны ээчий токтоду јолдыҥ јанындагы «Борсуган» комплексте болгон. Оныҥ башкараачызы Николай Черуков мынаҥ ары кандый иштер темдектеп алганы керегинде куучындаган. Чуйдыҥ јолыла јорыктап турган јерлештериске «Борсуган» јакшы таныш эмей. Андагы кафеде белетелип турган аш-курсак та ток ло амтанду. Бу комплекс јылдаҥ јылга ӧзӱм алынып турганы сӱӱндирет ле оны алтай эр тӧзӧп, башкарып јатканы оморкодулу. Николай Черуковтыҥ мынаҥ да ары эдерге темдектеп алган ижи албатыбыстыҥ культуразын, чӱм-јаҥдарын, спорт ойындарын ӧскӱрериле колбулу болгонын јакшызынып уктым. Республикан башкару «Борсуганга» амадуларына једерине керектӱ јӧмӧлтӧни эдерине иженери артат.
База бир токтоду Мыйту јурттыҥ школында ла ФАП-ында болгон. Оны ээчий солун туштажу Шабалин јуртта «Ӱрен картошко» СППК-да ӧткӧн. В. Н. Нарановко башкарткан бу СППК ӧзӱмниҥ чике јолына туруп алган деп айдарга јараар. Олор Московский областьла јуук колбуда иштеп, анда бир јаан предприятиени картошконыҥ чыҥдый ӱрениле јеткилдеп турган эмтир. Бойлорында керектӱ техника бар. Ӱрен чеберлеп салатан јаан хранилищелер тудуп јат. СППК иштеп турган ууламјызында билимди база эрчимдӱ тузаланат.
Шабалинде ле јаҥы тудулып јаткан садикте иштер канайда ӧдӱп турганын кӧрӧргӧ база келишти. Ол кӱн иш чын ла кӱйбӱреп турды.
Бу ла кӱнде Олег Хорохординге баштаткан делегация аймактыҥ тӧс јуртынаҥ ыраак јокто турган «Марал-Толусома» ООО-до, јурттыҥ ичинде эттеҥ аш-курсак белетеп турган «Аяс-1» СППК-да, Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган орто текшиӱредӱлӱ школдо, Шабалинниҥ эмчилигинде болуп, олордыҥ ижиле јууктада танышкан.
Адакыда аймактыҥ администрация-зыныҥ актовый залында Шабалин аймактыҥ активиле туштажу ӧткӧн. Анда аймактыҥ ла јурт Советтердиҥ депутаттары, јурт јеезелердиҥ јаандары, старосталар, ветерандар ла аймактыҥ јондыгыныҥ чыгартулу улузы турушкан.
Олег Хорохордин алдында јаан амаду турганын – республикада социально-экономикалык айалганы, улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ кемин бийиктедерге озо ло баштап нени эдетенин билип алары – темдектеген. Јуулган улусты ачык эрмек-куучынга кычырып, республикада тергеениҥ ӧзӱми аайынча штаб тӧзӧлӧрин ле туштажуда кӧдӱрилген сурактардыҥ бастыразы анда шиҥделерин јартаган.
Туштажу ӧйинде ӧрт ӧчӱрер кӧлӱктерди јаҥыртарыла, Ильинка јуртта алдында совхозтыҥ јерлерин, анайда ок Алтайда ченелтелер ӧткӱрер ээлемниҥ тузаланбай турган јерлерин улуска берериле, Беш ичинде Кан-Оозындӧӧн барган јолды асфальттаарыла, Кичӱ-Чаргыда школ тударыла, Шабалинде кеендиктиҥ школын јаҥыртарыла колбулу ла оноҥ до ӧскӧ сурактар кӧдӱрилген.
Олег Хорохордин аймактыҥ эл-јоныныҥ кӧдӱрип турган сурактары республиканыҥ ӧскӧ дӧ аймактардыйына тӱҥей болгонын темдектеген. «Араайынаҥ бу сурактардыҥ аайына чыгарыс» – деп, ол бӱдӱмјилеген.

К. ЯШЕВ
А. ТЫРЫШКИННИҤ фотојуругы