Јолдорды – ӧйдиҥ некелтезине келиштирте

14.05.2019

«Чыҥдыйдыҥ кӱни». «Јеткер јок ло чыҥдый кӧлӱк јолдор» деген эл ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрериниҥ сурактарына учурлай Горно-Алтайскта кандык айдыҥ учында ӧткӧн јуун шак мынайда адалган.

Ондо јолдордыҥ башкартузыныҥ «Алтай» деген федерал учреждениезиниҥ, јолдор јазаган организациялардыҥ, ГИБДД-ныҥ ла јондыктыҥ чыгартулу улузы турушкан.

«Јеткер јок ло чыҥдый кӧлӱк јолдор» деген эл ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрери Россияныҥ президентиниҥ 2018 јылдыҥ кӱӱк айында чыккан Јарлыгыла башталган. Бу ӱлекердиҥ ороонго, транспорт колбузы јӱк кӧлӱк јолдорло ӧткӧн Алтай Республикага учуры айдары јок јаан – деп, АР-дыҥ талалык ӧзӱм аайынча министри Олег Пьянков јуунда айткан.

Ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱргени тергеениҥ јолдор бӧлӱгинде эҥ ӧҥзӱре сурактардыҥ аайы-бажына чыгар, ол тоодо Горно-Алтайск каланыҥ тӧс оромдордоҥ тууразында оромдорыныҥ јолдорын ла ӧскӧ дӧ јолдорды, темдектезе, јаан учурлу Акташ-Улаган деген тергеелик учурлу јолды јазаар арга берер деп, министр темдектеген. Бичикте бичилгени јӱрӱмде бӱдер, темдектелген ончо иштер акчала толо кеминде јеткилделер ижемјизин айдып, ӱлекердиҥ тӧс кӧргӱзӱзи – јазалган јолдордыҥ кеми де эмес, јолдордо болуп турган јеткерлерди астадары, улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедери болгонын Олег Пьянков ајарган.

Јолдордыҥ башкартузыныҥ «Алтай» деген федерал учреждениезиниҥ јааны Ярослав Долинский эл ӱлекердиҥ тӧс ээжилерине ле некелтелерине ајару эткен. Оныҥ айтканыла, калганчы он јылдыҥ туркунына јолдордыҥ Алтайдагы башкартузы баштамы ајаруны федерал јолдорго эткен. Тургуза ӧйдӧ бу јолдордыҥ 85 проценти јорыктаар ээжи-некелтелерге келижип јат.

Эмди государство тергеелик јолдорды ла агломерацияныҥ јолдорын некелтелерге келиштире јазаар амаду тургускан. Агломерация дегени – тӧс калалардыҥ ичиндеги ле ого јууктай јаткан јерлердиҥ јолдоры.

Јолдор аайынча эл ӱлекердиҥ тургускан амадуларын Ярослав Долинский јуунда чокымдаган.

Эҥ јаан учурлузы – эл-јонныҥ јолдор јаантайын коомой болгон ло бу айалганы тӱзедер арга јок деген кӱӱн-санаазын кубултары. Бу амадуга једерге, јолдорды јорыктаар ээжи-некелтелерге (нормативтерге) келиштире јазаар керек ле олор ойто јазаар ӧйгӧ јетире (гарантийный ӧйгӧ) јакшы айалгада болор учурлу.

Јолдордыҥ айалгазыныҥ јаан учурлу кӧргӱзӱзи – јорыктаарга јеткер јок болоры. Мында ГИБДД-ныҥ, јаҥныҥ органдарыныҥ ла јондыктыҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи керек деп, јолдордыҥ башкартузыныҥ јааны темдектеген. Эл ӱлекерди бӱдӱреринде болгодый буудактарга ол аҥылу ајару эткен.

Баштапкызы – ӱлекер документтерди чыҥдый белетеери, ишти бӱдӱрер тушта болгодый буудактарды озолодо чотко алары ле ишти чыгарган акчага келиштире темдектеери.

Темдектелген ишти ӧйинде бӱдӱрери аайынча некелте база кату, мыны прокуратура ла транспорттыҥ министерствозы шиҥжӱзинде тудуп јат.

Јолдордо ишти чыҥдый бӱдӱрерине јаан некелте эдилет. Темдектезе, јазалган јолдор 7-8 јылга јорыктаар јакшы айалгада болор учурлу. Быјыл јазалган јол эзенде ӱрелип калза (шиҥжӱ дезе јыл сайын ӧдӧр), оны эткен улус једикпестерди тӱзедип јат ла гарантийный ӧй узадылат.

Јолдор аайынча эл ӱлекерде темдектелген амадулар јаан ла олорды толо кеминде бӱдӱрерге бу иштиҥ ончо туружаачыларыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи јаан учурлу. Быјылгы јылда эдетен иштер темдектелип калган, олорго чыгарар акча чокымдалган, тургуза ӧйдӧ ишти кем бӱдӱрери аайынча саду-јӧптӧжӱлер ӧдӱп јат.

Јолдор аайынча эл ӱлекер јанынаҥ былтырдаҥ бери бӱдӱрген ижи керегинде јуунда Алтайский крайдыҥ ла Омский областьтыҥ подрядный организацияларыныҥ башкараачылары куучындаган. Олор Барнаул калада коомой салган јолдорды јаҥыдаҥ эдерге келишкени, јолдор јазаарында эмдиги ӧйдиҥ јаҥы эп-аргаларын канайда тузаланганы керегинде куучындаган.

Текшироссиялык Албаты фронтыныҥ Алтай Республикадагы бӧлӱгинде «Јорыктаар арга јок јолдор» («Карта убитых дорог») деген ӱлекердиҥ башкараачызы Сергей Кухтуеков јолдорды јазаар иште республиканыҥ эл-јоны канайда турушканын јетирген. Бӱгӱн Интернетти тузаланып билер кажы ла кижи ОНФ-тыҥ сайтына кирип, «Убитые дороги» деген бӧлӱкти табала, јорыктаар аргазы јок јолдыҥ фотојуругын согуп, бого аткарар аргалу. Бу јолдор картада кызыл чийӱле темдектелип јат, иштиҥ ченемелинеҥ кӧргӧндӧ, олордо јазал иштер ӧткӱрилет.

Улус јаткан јеринде јолдордыҥ айалгазын эҥ артык билер, ондогы јазал иштерди шиҥжӱде тудар тап-эриктӱ – бу арганы јолдор аайынча эл ӱлекерди бӱдӱреринде толо кеминде тузаланар керек деп, Сергей Кухтуеков јуунда айткан.

«Јеткер јок ло чыҥдый кӧлӱк јолдор» деген эл ӱлекер бистиҥ республикага тергеебистиҥ, тӧс калабыстыҥ ла аймактарыстыҥ јаан јурттарыныҥ акча-манат јок учун онјылдыктарга јазалбаган јолдорын јазаар арга берер деп ижемји бар.

Светлана КЫДЫЕВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина