Алтайдын Чолмоны

Алдыста — талдаштар

17.05.2019

«Единая Россия» партияныҥ Алтай Республикадагы тергеелик бӧлӱги ӱнбериште таҥ эртедеҥ туружатан (предварительное голосование) кандидаттардыҥ документтерин аларын тӱгести. Адакы тооломго бистиҥ тергеедеҥ 123 кижи кирген. Олордыҥ бастыразы кӱӱк айдыҥ 26-чы кӱнинде таҥ эртедеҥ ӧдӧтӧн талдашту ӱнбериште туружар. «Единая Россия» партияныҥ тергеелик бӧлӱги дезе олордыҥ тоозынаҥ быјыл сыгын айда Алтай Республиканыҥ Эл Курултайына ӧдӧтӧн талдаштарда туружатан кандидаттарды кӧстӧп тургузар.

Государственный јаҥныҥ ла јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарында иштейтен улусты таҥ эртедеҥ болотон талдаштарда илелеп чокымдайтан ӱнбериште текши ороон ичинде јети муҥнаҥ ажыра кижи туружат. Сыраҥай чокымдап айтса, бӱгӱнги кӱнде бастыра кандидаттардыҥ тоозы 7280 кижи. Мынаҥ ӧрӧлӧй бистиҥ республикада регистрацияны 123 кижи ӧткӧн деп айткан эдибис. Текшилей дезе бастыра 141 угузу-бичик болгон.  Је башка-башка шылтактардаҥ улам он јети кижи тургузылган некелтелерди ӧдӱп болбогон. Ажындыра кӧргӧниле, бисте бир јерге тӧрт кижидеҥ келижип јат. Окылу регистрация ӧткӧн кандидаттардыҥ ортозында бӱгӱнги депутаттар, јондык бӧлӱктиҥ ишчилери, јондык керектердиҥ эрчимдӱ туружаачылары, спортчылар, журналисттер, аргачылар, иштеги ӧмӧликтердиҥ башкараачылары, студенттер ле јашӧскӱримниҥ кыймыгуларыныҥ чыгартулу улузы бар. Партияныҥ бистиҥ тергеедеги бӧлӱги талдаштарда  туружарга кӱӱнзеген улустыҥ документтерин эки айдыҥ туркунына алган.

Таҥ эртедеҥ ӧдӱп турган ӱнбериште ӱнбереечилердеҥ јӧмӧлтӧ алар эп-аргалардыҥ бирӱзи ол — дебаттар. Алтай Республикада  башка-башка темаларга учурлалган 60 дебат-площадка иштеген. Эл-јон ортодо јартамалду иштер ле агитация ӧткӱрер кампанияныҥ ӧйинде кажы ла кандидат текши некелтелер аайынча экидеҥ ас эмес дебат-куучында турушкан. Андый туштажулар бисте тулаан айдыҥ 31-чи кӱнинеҥ ала кӱӱк айдыҥ 15-чи кӱнине јетире ӧткӧн. Дебаттарда айдылган эрмек-куучындардыҥ ла шӱӱлтелердиҥ бастыразына шыдары «Таҥ эртедеҥ ӱнбериш» pg. er. ru. деген кӧнӱ эфир ажыра кӧргӱзилген. Дебаттар ӧткӧн площадкаларда кандидаттар туштажуга келген улусла кожо  таҥынаҥ кандый бир јуртты, кандый бир аймакты ла текшилей бастыра республиканы  кандый јолдорло ичкери ӧскӱрзе артык, темдектелген иштерди јӱрӱмде кандый эп-аргаларла бӱдӱрзе једимдӱ ле турулталарлу болоры керегинде бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айдып, ачык-јарык куучын-эрмек ӧткӱргендер. Мындый дебат-туштажуларда анчада ла каланыҥ ичи-тыштын јарандырарыныҥ, экологияныҥ, культураныҥ, ӱредӱ бӧлӱгиниҥ, су-кадыкты корыырыныҥ, промышленностьтыҥ, агропромышленный комплекстиҥ курч сурактары кӧдӱрилген. Ӱнбереечилер кандидаттарга энеликти ле балдарды, јаан јашту улусты, јадын-јӱрӱми јабыс кемдӱ ле ас кирелтелерлӱ улусты кичееп корыыры јанынаҥ кӧп сурактар берген.

«Единая Россия» партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ качызы, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Владимир Тюлентин ӧдӱп турган дебаттар керегинде мынайда айдат: «Бис келер ӧйдиҥ политиктерин шак мындый дебаттарда ӧскӱрип јадырыс. Ачык-јарык айалгаларда ӧдӱп турган туштажуларда кандидат кижи кандый билгирлерлӱ, кандый ченемелдӱ, кандый белетеништӱ болгоны ол  ло тарый кӧрӱнип јат. Бистиҥ партияга мындый дебаттар сӱрекей керектӱ. Кӱӱн-санаазы ла эткен керектери албатыга јуук болуп турган улусты бис табып, олорды оноҥ ары ӧскӱрер учурлу. Кандидаттардыҥ ортозында бистиҥ партияга кирбей де турган улус бар, је бис кемдерди де ылгабай јадырыс. Јайалталу јииттерге ӧрӧ ӧзӧр аргалар тӧзӧӧр лӧ олорго ичкери јол берер керек. 30 округта бойлорыныҥ кандидаттарын јалаҥ ла јиит улус тургускан. Олордыҥ бастыразына шыдары јиит башкараачылар белетейтен «ПолитСтартап» деген ӱлекердиҥ туружаачылары. Кандидаттар таҥ эртедеҥ ӧдӱп турган ӱнбериште эрчимдӱ туружып, «Единая Россия» партияныҥ удурлажаачыларына бойлорыныҥ јалтанбазын ла турумкайын кӧргӱзип јадылар. Эл-јон ортодо бистиҥ партияныҥ тоомјызы ол ло бойы бийик кеминде артып јат».

Дебаттардыҥ бойы дезе чокым регламент ажыра ӧткӧн. Мындый туштажулардыҥ бирӱзинде культураныҥ сурактары элбеде кӧдӱрилип, кӧрӱлген. Кандидаттар культураныҥ учреждениелерине болуш јетирериниҥ, культураныҥ башатаҥкайлу проект-ӱлекерлерин јербойындагы айалгаларда једимдӱ иштедериниҥ сурактарын шӱӱшкендер. «Культура» деген национальный ӱлекер, «Единая Россияныҥ» «Кичӱ Тӧрӧлдиҥ культуразы» деген ӱлекери јанынаҥ сурактар база кӧдӱрилген.  Кандидаттар берилген эки минут ӧйгӧ ӱнбереечилерге бойлоры керегинде куучындап, олорго берилген кӧп тоолу сурактарга карууулар берип, таҥынаҥ бойлорыныҥ јилбилӱ кӧрӱм-шӱӱлтелериле таныштыргандар.

Культураныҥ сурактарын шӱӱшкен дебаттарда  Алтай Республиканыҥ баштапкы вице-премьери Наталья Екеева, тергеениҥ башчызыныҥ государственный оркестриниҥ художественный башкараачызы, Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Владимир Кончев, кенектердиҥ бастырароссиялык обществозыныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ председатели, паратриатлон аайынча бастырароссиялык маргаандардыҥ јаҥыс катап эмес чемпионы, кадрлар аайынча «ПолитСТартап» деп ӱлекердиҥ туружаачызы Людмила Рыспаева, удурумга иштебей турган Вячеслав Самороднов ло бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» деген государственный национальный театрыныҥ художественный башкараачызы, Россия Федерацияныҥ нерелӱ артизи Айана Шинжина турушкандар. База бир площадкадагы туштажу тергееде ӱредӱниҥ бӧлӱгин ӧскӱрер сурактарга учурлалган. Оныҥ туружаачылары балдардыҥ садиктери ле муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ ӧдӱп турган ӱредӱниҥ чыҥдыйы керегинде ачык-јарык куучын ӧткӱргендер. Бу дебаттарда Наталья Екеева, Владимир Кончев, туу-чананыҥ Манјӱректеги базазыныҥ саду аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Рада Ленская, Людмила Рыспаева ла Айана Шинжина турушкандар.

Бистиҥ республикада «Единая Россия» партияныҥ таҥ эртедеги ӱнберижи, бастыра ороондо ло чылап ок, кӱӱк айдыҥ 26-чы кӱнинде ӧдӧр. Ӱнберишти ӧткӱрерге Алтай Республика бастыра јанынаҥ белен. Тергееде ол кӱн 49 участок иштеер. Бастыра участоктор эртен тура сегис сааттаҥ ала эҥирдиҥ јирме саадына јетире иштеер. Ӱнберишти ӧткӱретен республикан тӧзӧмӧл комитет иштейтен комиссияларды ӧйинде тӧзӧп, олорды јӧптӧп салган. Ого участоктордо ӱнберишти тӧзӧп ӧткӱретен комиссиялардыҥ турчылары база кирген. Олордо кандый бир сурактарды шӱӱжер ӧйдӧ «Единая Россия» партияныҥ адынаҥ туружатан толо тап-эриктер ле чыдулар бар. Комиссияныҥ турчылары дезе участоктордыҥ ижин тӧзӧӧр иштерде туружар, ӱнбереечилерге бюллетеньдер ӱлеп, олорло канайып тузаланарын кӧргӱзип јартаар. Анайда ок кандидаттар учун берилген ӱндерди чоттоорында ла оныҥ турулталарын кӧрӧринде арткандарыла кожо теҥ-тай туружар.

«Единая Россия» партияныҥ таҥ эртедеҥ ӧткӱрип турган кампаниязы тегин талдаштардаҥ тыҥ аҥыланбай јат. Ӱнбереечилер талдаштар ӧйинде бойлорыныҥ участокторына акту бойлорыныҥ паспортторын ол эмезе олорды керелеген удурумга тузаланып турган ӧскӧ документтерди алганча келер учурлу.  Ӱнбериште Россияныҥ ӱн берер тап-эригин толо тузаланып турган кажы ла гражданини партиядаҥ кандый да камааны јогынаҥ туружар аргалу. Мындый эп-арга таҥ эртедеги ӱнберишти ачык ла чындык тартыжуда ӧткӱрер айалгалар тӧзӧйт.

Ороондо «Единая Россия»  бойыныҥ кандидаттарын таҥ эртедеҥ ӧткӱрип турган ӱнбериште ажындыра талдап турган сок јаҥыс партия болуп јат. Кычыраачыларга оны ӧнӧтийин эске алындыртып турубыс. Кӱскиде болотон талдаштарда «Единая Россия» партиядаҥ јербойында бойы башкарынатан органдарга, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайына ла Горно-Алтайск каланыҥ депутаттарыныҥ Соведине ӱзеери тудулатан кандидаттардыҥ ады-јолдоры шак бу ӱнбериште јарталар.  Быјыл анайда ок электрон ӱнбериш ӧдӧри темдектелген.  Мындый эп-аргала ӧдӧтӧн ӱнбериште туружарга кӱӱнзеген улус Госјеткилдештердиҥ порталы ажыра авторизация ӧдӧр учурлу. Талдаштарды ак-чек ӧткӱрерге бастыра бюллетеньдерге олорды корулайтан бийик степеньдӱ аҥылу марка салылган. Бюллетеньдер «Гознак» деген государственный предприятиеде јазалып чыгарылган. Таҥ эртедеҥ ӧткӱрилетен ӱнбериште ӱнберееечи бюллетеньде бир ле кижиниҥ ады-јолын эмес, а бир канча кандидаттардыҥ ады-јолдорын темдектеер аргалу. «Јаан» талдаштарда ӱнбереечиде андый тап-эрик јок. «Единая Россия» партияныҥ дебат-туштажулары ла таҥ эртедеҥ ӧткӱрип турган ӱнберижи «јаан» талдаштардаҥ шак мынызыла аҥыланат.

П. КАБАР